Η δύσκολη χειραφέτηση
ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗ* Το 2006 η δημοσιογράφος Αλέγκρα Στράτον παρατηρούσε ένα παράδοξο. Σε χώρες του αραβικού κόσμου, μέσα από τη σύγκρουση της συντηρητικής θρησκευτικής ιδεολογίας και των τάσεων εκκοσμίκευσης, προέκυπταν υβριδικές ταυτότητες: νεαρές γυναίκες φορούσαν μαντίλα, αλλά και στενά τζιν, γόβες, μέικ απ, λάτρευαν την ποπ μουσική, κάπνιζαν, φλέρταραν με τα αγόρια. Η Στράτον χρησιμοποίησε στο ομώνυμο βιβλίο της τον όρο muhajababes, από την αραβική λέξη muhaja (αυτή που φοράει μαντίλα) και το αγγλικό babes (σε μη πολιτικώς ορθή γλώσσα: γκόμενες). Δυναμικές χειραφέτησης αναδύονταν στις γκρίζες ζώνες μεταξύ τυπικού κανόνα και άτυπης συμπεριφοράς.
κοινότητας πάνω στη γυναίκα, εγκλεισμού της στην παραδοσιακή - ιδιωτική σφαίρα. Ποιος δικαιούται να κανοναρχήσει πού τοποθετείται η περίπτωση της καθεμιάς;
Οι μουσουλμάνοι συμπολίτες μας, νεοφερμένοι ή «ενσωματωμένοι» δεύτερης και τρίτης γενιάς, είναι φορείς μιας διττής ταυτότητας που ταλαντεύεται ανάμεσα στην καταγωγή και στον τόπο υποδοχής. Η ταυτότητα αυτή όμως εγγράφεται επίσης σε σχέσεις ανισότητας και διάκρισης, φυλετικές, υλικές, έμφυλες. Αυτό το βλέπει κανείς καθαρά –τι ειρωνεία– στο πιο γνωστό «γκέτο» της Ευρώπης: στα προάστια του Παρισιού.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μιλήσουμε για ταυτότητα. Η Ακροδεξιά επικαλείται τις ταυτότητες προκειμένου να απορρίψει την επιμειξία· καταγγέλλει τη woke culture επειδή υποστηρίζει τους μετανάστες που επιμολύνουν την (λευκή, χριστιανική) «ταυτότητά μας». Αντίθετα, η πολιτική ταυτοτήτων του woke εκκινεί από το αίτημα αναγνώρισης της ταυτότητας του άλλου, ιδίως εκείνου που υφίσταται διακρίσεις, που γνωρίζει τη βία του ρατσισμού, του σεξισμού, των υλικών ανισοτήτων. Η αναγνώριση της ταυτότητας εκείνου στον οποίο την αρνούμαστε είναι προϋπόθεση για να μπορούν οι επιμέρους ταυτότητες να συνυπάρχουν σε έναν κοινό δεσμό – και να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ώστε το άτομο να υπερβεί την ταυτότητα της κοινότητάς του εφόσον το θελήσει. Αντί της άνωθεν επιβολής μιας κοσμικής συμπεριφοράς, γιατί να μη σκεφτούμε μια παιδαγωγική παρέμβαση, ώστε να μην επιβάλλουν οι θρησκευτικές κοινότητες τους όρους της κοινής συμβίωσης. Μαζί με μια λιγότερο άκαμπτη στάση αρχής, εφόσον αναγνωρίσουμε ότι η εξάρτηση - επιβολή της κοινότητας (σε τέτοιες δεν υπαγόμαστε όλοι, άλλωστε;) μπορεί να συνυπάρχει με βιογραφίες χειραφέτησης, όπως της 23χρονης Maryam Pougetoux, γεννημένης στα παρισινά προάστια, που φοράει μαντίλα όντας ταυτόχρονα φοιτήτρια στη Σορβόννη, ακτιβίστρια και αντιπρόεδρος της γαλλικής ένωσης φοιτητών.
Σχετικισμός; Οχι, πραγματισμός. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραμένουν ο οικουμενικός μας ορίζοντας, μέσα όμως στις συγκεκριμένες συνθήκες της ζωής των ανθρώπων. Η ευρωπαϊκή μας παράδοση δείχνει ακριβώς ότι η χειραφέτηση από την όποια καταπιεστική κοινωνική - κοινοτιστική νόρμα είναι έργο των ίδιων των υποκειμένων. Το έχει διατυπώσει γοητευτικά ο Γάλλος κοινωνιολόγος Mπρούνο Λατούρ σε ένα αυτοσχέδιο προοίμιο ευρωπαϊκού συντάγματος («Un autre préambule pour le traité européen», Le Monde, 21-10-2005). Μιλώντας για την Ευρώπη, όχι απλώς ως θεσμική μηχανή, αλλά ως έδαφος με το οποίο συνδεόμαστε με πολλαπλά νήματα του ανήκειν, έγραφε: «Εμείς, τα ιστορικά έθνη της Ευρώπης, έχοντας επωφεληθεί από τον χριστιανισμό και έχοντας κατακτήσει, έπειτα από αιώνες θρησκευτικών πολέμων και σφαγών, τα αγαθά της ανεκτικότητας και της εκκοσμίκευσης, υπερασπιζόμαστε θεσμούς οι οποίοι, αναγνωρίζοντας μεν τη σημασία των εγκαθιδρυμένων θρησκειών, θα τις κρατούν σε απόσταση από τη δημόσια σφαίρα και θα επιτρέπουν στους νεοφερμένους, καλωσορίζοντάς τους, να ξανασκεφτούν τον δεσμό τους με τη δική τους πίστη».