Φιλελευθερισμός από την ανάποδη
ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ* Είναι αντιφατικό να υπερασπιζόμαστε στη Δύση το δικαίωμα στη μαντίλα, ενώ ταυτόχρονα να εκφράζουμε αλληλεγγύη στις Ιρανές που ρισκάρουν τη ζωή τους για να την αποτινάξουν;
Οχι, δεν υπάρχει καμία αντίφαση, επειδή και στις δύο περιπτώσεις υποστηρίζουμε το δικαίωμα στην ελεύθερη επιλογή. Μερικές σκέψεις ειλικρινούς αναστοχασμού:
1. Το δικαίωμα στην ελεύθερη επιλογή ως προς το τι φοράμε το υποστηρίζουμε επειδή οδηγεί σε καλύτερη κοινωνία, όχι επειδή μας «αρέσουν» όλες οι πιθανές ενδυματολογικές επιλογές που συγκροτούν το μωσαϊκό των κοινωνιών μας.
2. Η ανοχή στη χρήση συμβόλων σαν στοιχείο φορεσιάς (είτε πρόκειται για θρησκευτικά, εθνικά ή οπαδικά σύμβολα) δεν εδράζεται στη συμφωνία μας με αυτά ούτε στην αναγνώριση «πλειοψηφικής» αποδοχής («αρέσουν στους περισσότερους»). Στηρίζεται στην
πεποίθηση πως η καθεμία και ο καθένας έχει δικαίωμα να επιλέξει την εικόνα του. Αρκεί να μην περιορίζει την ελευθερία των υπόλοιπων.
3. Το επιχείρημα ότι η μαντίλα στη Δύση συμβολίζει μια στάση «διαιρετική» διότι ξεχωρίζει τις γυναίκες που την υιοθετούν από την πλειονότητα των υπολοίπων ισχύει αναποδογυρισμένο και για τις θεοκρατικές κοινωνίες: η χαλάρωση της μαντίλας, όπως και η εγκατάλειψή της, αποτελεί μια ηχηρή επιλογή «διαχωρισμού» – και καλά κάνει. Ο χορευτικός τριπλός στροβιλισμός της γυναίκας με τα άσπρα πριν πετάξει τη μαντίλα της στην πυρά ήταν μία από τις ωραιότερες εικόνες που θα θυμόμαστε (ελπίζω) για καιρό: θάρρος, αυτοπεποίθηση, χάρη.
4. Η απαγόρευση ενός συμβόλου σε κοινωνίες που επιτρέπουν περίπου όλες τις ιδέες είναι πολύ ηχηρότερη από μία ακόμη απαγόρευση σε κοινωνίες που απαγορεύουν σχεδόν τα πάντα. Κινδυνεύει να δημιουργήσει έναν ιδιότυπο «ηρωισμό αντίστασης» που θα ενισχύσει –αντί να αποδυναμώσει–
τα καταπιεστικά σύμβολα. Απαγορεύοντας τη μαντίλα αποκλείουμε όσες γυναίκες τη φορούν τόσο από την εκπαίδευση όσο και από τον δημόσιο χώρο: τις αποκλείουμε από το βαρύ
πυροβολικό των κατακτήσεων του πολιτισμού μας. Πόσο έξυπνο μπορεί να είναι αυτό;
5. Αξίζει να σκεφτούμε μήπως η βιασύνη να εκφράσουμε όλοι μαζί τον αποτροπιασμό μας για τη μαντίλα και εκείνες που τη φορούν, στην πραγματικότητα επιχειρεί και ρηχή (και επικίνδυνη) εργαλειοποίηση της διαφορετικότητας: φτιάχνουμε στα γρήγορα ένα «εμείς» ανωτερότητας για να κρύψουμε τις πολλές διαφορές μας που δεν τολμούμε να αναγνωρίσουμε και να συζητήσουμε.
Ετσι φτιάχνουμε μια πρόχειρη κοινή ταυτότητα διά του αποκλεισμού. Συχνά, όπως έχει δείξει η πείρα από χώρες που συζήτησαν και εφάρμοσαν την απαγόρευση της μαντίλας, πυροδοτείται το επόμενο βήμα, δηλαδή επιθέσεις τυφλής βίας εις βάρος μαντιλοφόρων γυναικών.
Απαγορεύοντας τη μαντίλα στη Δύση, δεν δείχνουμε πολιτισμική ανωτερότητα αλλά λυπητερή ηττοπάθεια.
Ετσι, απαγορεύοντας τη μαντίλα στη Δύση, δεν δείχνουμε ούτε την πολιτισμική ανωτερότητά μας ούτε την αταλάντευτη προσήλωσή μας στις αρχές της ελευθερίας επιλογής. Δείχνουμε λυπητερή ηττοπάθεια, διότι είναι σαν να λέμε: «Δεν δείχνετε στάση ανοχής και σεβασμό στη διαφορετικότητα επειδή επιβάλλετε στις γυναίκες να καλύπτουν τα μαλλιά τους. Τώρα θα δείτε τι θα πάθετε. Θα εγκαταλείψουμε κι εμείς τις αξίες της ανοχής και του σεβασμού στις ελεύθερες επιλογές και θα γίνουμε ακριβώς σαν κι εσάς. Να μάθετε!».