Ο μύθος της διαφορετικότητας
Με αυτά και με αυτά ξεχάστηκα. Η χώρα εκτός από νέο βασιλιά έχει και νέα πρωθυπουργό. Λέγεται Λιζ Τρας και για να γνωρίσει τη βασίλισσα αναγκάστηκε να φτάσει στα βάθη της Σκωτίας, ένα ταξίδι που ίσως την ενέπνευσε γιατί Αγγλία δεν είναι μόνο το Λονδίνο. Εκείνη όμως το ξέρει, διατείνεται ότι το γνωρίζει καλά.
Στην κούρσα διαδοχής για την ηγεσία του Συντηρητικού Κόμματος δεν προλάβαινε να επαναλαμβάνει την προσωπική της μυθολογία: κορίτσι που μεγάλωσε στη δύσκολη επαρχία του Λιντς. Εκεί στο «εργατικό προπύργιο» όπως έλεγε, φοίτησε σε δημόσιο –«ανεπαρκές»– σχολείο. «Η σκληρή δουλειά και η εστίαση στα αποτελέσματα με έχουν φτάσει σήμερα εδώ», δήλωνε. Η διαδρομή στην επιτυχία βασίστηκε στη «φιλοδοξία και στην τόλμη (της)». Η ιστορία –χωρίς την επιμέλεια– είναι λιγότερο ενδιαφέρουσα. Η Λιζ Τρας μεγάλωσε σε μεσοαστικό λευκό προάστιο του Λιντς όπου ψηφίζονταν οι Συντηρητικοί από το 1955 έως το 1997. Το σταθερό περιβάλλον, η ασφαλής οικονομική κατάσταση που της πρόσφερε ο καθηγητής μαθηματικών πατέρας της και το επαρκές, προφανώς, σχολείο τής εξασφάλισαν μια θέση στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου σπούδασε φιλοσοφία, πολιτική και οικονομικά.
Ο Ρίσι Σούνακ, από την άλλη, ο μεγάλος χαμένος, κατά τη γνώμη μου, επέλεξε το ίδιο ανεδαφικό αφήγημα του θριάμβου της προσωπικής επιτυχίας με ταπεινές ρίζες. Τόνισε το γεγονός ότι η γιαγιά του ήταν μετανάστρια, εστίασε στο φαρμακείο της μητέρας του, σε αντιστοιχία με το οπωροπωλείο του πατέρα της Θάτσερ. Αλλο τα φάρμακα κι άλλο τα λαχανικά θα μου πείτε αλλά, τι να κάνει, δούλεψε με ό,τι υλικό διέθετε. Κουβέντα δεν του ξέφυγε για τον γιατρό πατέρα του, για το οικοτροφείο του Ουίντσεστερ (με ετήσια δίδακτρα 46.000 λίρες), για την Οξφόρδη και το Στάνφορντ, για τη σταδιοδρομία του σε τράπεζα, για την –αδιανόητα– πλούσια σύζυγό του.
Υπογραμμίστηκε και έλαμψε ένα θέμα: η αγγλική ταξική αγωνία. Ενα από τα πολλά παράδοξα όταν μετακόμισα στη χώρα ήταν το πόσο πρόθυμος ήταν ο κόσμος να μοιραστεί μαζί μου –χωρίς να τους ζητηθεί– λεπτομέρειες της οικονομικής του κατάστασης. Προερχόμενη από τη ΕΛΕΑΝΝΑΣ ΒΛΑΣΤΟΥ* Μεσόγειο, όπου υπάρχει η τάση να φουσκώνουμε τις δυνατότητες, με ξένισε η διαρκής αγωνία για εκπτώσεις. Γονείς ιδιωτικών σχολείων μού εκμυστηρεύονταν ότι στις διακοπές –που είναι πολλές γιατί τα σχολεία διακόπτουν κάθε έξι εβδομάδες– φεύγουν, αλλά σπεύδουν να συμπληρώσουν, όχι για διακοπές του σκι. Αλλος μου είπε ότι για τις σπουδές πήρε δάνειο κι έκανε χρόνια να το αποπληρώσει, αμελώντας να πει ότι επί της ουσίας δεν υπήρχε αγωνία εξόφλησης για την οικογένεια που έχει τα μισά ακίνητα του Λονδίνου. Ενας δικηγόρος, στιβαρή μεσαία τάξη εδώ και τρεις γενιές, μου δήλωσε ότι δεν υπάρχει κοινωνική κινητικότητα στη χώρα, θεωρεί ότι ανήκει στην εργατική τάξη. Η πλειονότητα της μεσαίας τάξης, σαν το στρεσαρισμένο μεσαίο παιδί που ζορίζεται να αποδείξει, επιτήδεια κοινοποιεί ότι ανήκει στην εργατική. Ευτυχώς οι άλλες δύο τάξεις γνωρίζουν πολύ καλά πού ανήκουν και αδιαφορούν για τις κουβέντες. Κατέληξα ότι πρόκειται περί υποκρισίας, αλλά πάει βαθύτερα. Σαν μια ευγενική εξισορρόπηση που δείχνει τον
εθνικό χαρακτήρα. Είναι ο τρόπος των Αγγλων να επιδείξουν τις αξίες τους: μετριοφροσύνη, fair play, αξιοκρατία, συμπερίληψη.
Η Λιζ Τρας βασίστηκε στο σκεπτικό και το πήγε ακόμη μακρύτερα. Κατ' αρχάς επέλεξε τους υπουργούς, όπως μόνο μια γυναίκα ξεδιαλέγει, ανάμεσα από φίλους και υποστηρικτές. Κι έτσι υπουργοποίησε δύο από τους δογματικότερους του κύκλου της: την Τερέζ Κόφεϊ –υπ. Υγείας– που εναντιώνεται στη χρονική παράταση για την πρόσβαση σε εκτρώσεις, και τον Τζέικομπ Ρις Μογκ –υπ. Εργασίας– που εναντιώνεται στη διεύρυνση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ. Κυρίως όμως απέφυγε να συμπεριλάβει λευκούς άντρες σε καίριες κυβερνητικές θέσεις. Κι έτσι οι θέσεις των υπουργών Οικονομικών, Εσωτερικών και Εξωτερικών καλύπτουν τις ευαισθησίες σε ό,τι αφορά το γένος και τη φυλή. Ο νέος υπ. Οικονομικών Κουάζι Κουαρτένγκ, με καταγωγή από την Γκάνα, ξεχωρίζει. Είναι ένας από τους ελάχιστους πολιτικούς που μοιάζουν «κανονικοί» άνθρωποι. Δείχνει να έχει εμπιστοσύνη στις διανοητικές του ικανότητες. Εχει γράψει «πραγματικά» βιβλία και ακόμη και μπροστά στην κάμερα είναι έτοιμος να παρασυρθεί από μια «φυσιολογική» συζήτηση χωρίς υπεκφυγές. Ενώ θα έπρεπε να είναι νωρίς για να κριθεί, θα μπορούσαμε, καθώς κατάφερε ταχύτατα να στείλει τη λίρα στον υπόνομο. Σημασία όμως έχει ότι η πρωθυπουργός απολαμβάνει την «πραγματική πρόοδο» που βλέπει στην επιλογή ενός μαύρου προσώπου, που μεμιάς συμπεριλαμβάνει το «περιθωριοποιημένο» Σεντ Πολ, το Ιτον και την Οξφόρδη. Η διαφορετικότητα, παρότι δεν είναι καινοτομία αφού ακολουθεί τα χνάρια της προηγούμενης κυβέρνησης που είχε πρωτοπορήσει, παραμένει αναγκαία και ευκταία. Ακόμη όμως και η διαφορετικότητα, για να είναι άξια της λέξης, έρχεται με όρους, υπό την προϋπόθεση ότι εισάγει αποκλίνουσες οξυδερκείς νέες οπτικές στο προσκήνιο. Φαντάζομαι, και ελπίζω, ότι ο υπουργός δεν προτίθεται να μαγειρέψει πασπαλίζοντας το χαρτοφυλάκιο με λίγη αφρικανική οικονομική διαχείριση. Το αλλιώτικο δεν έρχεται σε αποχρώσεις του δέρματος. Η ποικιλία είναι δεκτικότητα και ευρύνοια, όχι καλλωπισμός. Αυτό που θα φέρει στο υπουργείο θα είναι –ίσως– εξαιρετικό αλλά σίγουρα κοινότοπο ταυτόχρονα, θα αντικατοπτρίζει τις απόψεις της λαμπρής, πολύ τυπικής, ελιτίστικης, παιδείας του. Η πρωθυπουργός αυτό που θα πρέπει να φέρει στη χώρα δεν είναι εκπροσώπηση του φύλου της, προσπαθώντας να μοιάζει περισσότερο στη Θάτσερ και λιγότερο στη Μέι, αλλά ανοιχτόμυαλη πολιτική για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες, τώρα, ενόψει του δύσκολου χειμώνα.
Οι πολίτες εκτιμούν την αντιπροσώπευση, παρότι κανείς δεν μπορεί να ταυτιστεί με την προνομιούχα ιδιωτική παιδεία του 68% του κυβερνητικού σχήματος. Ολοι όμως εκτιμούμε ένα ειλικρινές αφήγημα, ίσως γι' αυτό ο Κιρ Στάρμερ των Εργατικών κερδίζει συνέχεια έδαφος. Γνωρίζει πόσο ξεχωριστό είναι το αγγλικό ταξικό σύστημα και πόσο ευαισθητοποιημένο είναι το ραντάρ σε ό,τι το αφορά. Αυτό που το διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες χώρες είναι ότι η τάξη ελάχιστα έχει να κάνει με την ασχολία ή με τον πλούτο, υπάρχουν άλλοι, αξιόπιστοι, μη οικονομικοί δείκτες, που κατηγοριοποιούν αυτομάτως: τρόπος ζωής και τρόπος ομιλίας. Ανήκει στο 93% του πληθυσμού της δημόσιας παιδείας. «Ακούς» τη γνησιότητά του όταν επαναλαμβάνει –ξανά και ξανά– ανυπόκριτα και βάσιμα ότι είναι γιος εργάτη. Μπορεί να είναι βαρετό, αλλά είναι εκατό τοις εκατό αυθεντικό. Οι άνθρωποι έλκονται από τις πειστικές απλές αφηγήσεις, το γνωρίζουν καλά τα παιδιά, ας το μάθουν και οι λαϊκιστές.
Αυτό που θα πρέπει να φέρει στη Βρετανία η Τρας είναι ανοιχτόμυαλη πολιτική για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες, τώρα, ενόψει του δύσκολου χειμώνα.