Oρατόριο για την πτήση και την πτώση

« Ηπαράσταση “Αντρέι” δεν είναι ούτε συναυλία ούτε όπερα ούτε θεατρικό έργο. Είναι μια τελετουργική “παράσταση ήχου”, την οποία μπορεί κανείς να επιλέξει να την παρακολουθήσει είτε με ανοιχτά είτε με κλειστά μάτια». Με τη φράση αυτή η συνθέτρια και σκηνοθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη προσφέρει το κλειδί στον θεατή, απελευθερώνοντας και απενοχοποιώντας τον τρόπο που βλέπουμε ή που δεν βλέπουμε ένα θέαμα. Ακόμη περισσότερο όταν οι φωνές, τα μουσικά όργανα, ο λόγος (ιδανικά στη συνύπαρξη και στην αυτοδυναμία τους) επιλέγουν την εσωτερική ανίχνευση από την κινηματογραφική «αναπαράσταση». Πρόκειται για μια ιδιότυπη σύγχρονη «Εξόδιο Λειτουργία» αφιερωμένη στον μεγάλο δημιουργό Αντρέι Ταρκόφσκι, που παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Και μπορεί οι εικόνες του να έχουν σμιλέψει την 7η Τέχνη, όμως η παράσταση επέλεξε να αναρωτηθεί: «εικονίζεται ο Λόγος;», απευθυνόμενη στην «οθόνη» της σκέψης και των αισθημάτων. Το ποιητικό κείμενο, που το υπογράφει ο Παντελής Μπουκάλας, συνδιαλέγεται με το γερμανικό κείμενο του Λουθηρανικού Ρέκβιεμ, αλλά και με θραύσματα διαλόγων από τις επτά ταινίες του Ρώσου σκηνοθέτη.

Ο ποιητής, συγγραφέας και αρθρογράφος στην «Κ» (αποφεύγω τα επίθετα, περιττά, είμαστε “συγκάτοικοι” σε αυτήν τη σελίδα), κάνει τις δικές του διαδρομές με αποθηκευμένο, μέσα του, «οδηγό» τον Ταρκόφσκι. Οι «εφτά νύχτες», όσες και οι ταινίες του, ισάριθμα κεφάλαια, που αναπτύσσονται με οικονομία λέξεων και αφθονία σκέψεων (το βιβλίο, 65 σελίδων, κυκλοφορεί από την «Αγρα»). Oπως σημειώνει και ο ίδιος, δεν είναι μια βιογραφία του Ταρκόφσκι. «Είναι η βιογραφία της δικής μου ανάγνωσης ενός έργου που το οργάνωσε η αγωνία για τον άνθρωπο ως δυνατότητα: δυνατότητα ήθους, ποιότητας, προσφοράς, αυτοθυσίας, καλοσύνης». Το αποτέλεσμα είναι σαν μια προσευχή. Eνα ορατόριο. Yμνοι/ψαλμοί για την πτήση και την πτώση. Για τις βαθιές ρίζες με τους παράδοξους καρπούς. Για το χώμα, για το νερό και για τον βράχο.

Η θεολογία ωστόσο του Ταρκόφσκι, στην «ανάπλαση» του Π. Μπουκάλα, «δεν αφορά το επέκεινα και το μετέπειτα αλλά το εδώ και το τώρα του ανθρώπινου βίου. Ενός βίου που πληγώνεται όλο και βαθύτερα από το γεγονός ότι χρειάζεται πολύς πόνος ακόμα ώσπου να καταστεί κοινός,

οικουμενικός τόπος το “δόγμα” ότι δίχως ηθική και πνευματικότητα η ανθρώπινη ύπαρξη χάνει το νόημά της και καταντάει κενό κέλυφος. O,τι ακριβώς αντιπάθησε και πολέμησε ο Αντρέι Ταρκόφσκι». Ο ποιητής κατόρθωσε «εφτά τοκετούς» και τα «τέκνα» του, «ρωμαλέα και εύθραυστα», εγγεγραμμένα στην παρτιτούρα της Δήμητρας Τρυπάνη. Στη μουσική σύνθεση σημαντικό ρόλο παίζουν «οι χρωματικές ετεροφωνικές και πολυφωνικές δομές, η πολυστιλιστικότητα και τα σωματικά κρουστά».

Νύχτα τέταρτη, Καθρέφτης. «(...) Δεν σου γυρίζει αυτό που είσαι ο καθρέφτης./ Αυτό που

Ο ήχος του κειμένου και ο ήχος της μουσικής δεν έχουν ραφές. Συμπορεύονται. Η παράσταση «Αντρέι», σαν μια Λειτουργία για την ανθρώπινη ύπαρξη, ρωμαλέα και εύθραυστη.

κρύβεις σου επιστρέφει./ Τις κρυψώνες σου όλες όπου μέσα τους κρύφτηκες (...). Ο,τι στέρησες κι ό,τι στερήθηκες». Ο ήχος του κειμένου με τον ήχο της μουσικής δεν έχουν ραφές. Συμπορεύονται. Eχουν σταθμούς ανεφοδιασμού: Στάλκερ, Νοσταλγία, Eνα παιδί (Θυσία). «Εν αρχή η σιωπή, έτσι έλεγα μέσα μου, στη δοτή σιωπή μου εγκάθειρκτος. Εν αρχή η θυσία της γλώσσας. Η θυσία του λόγου».

Τίποτα δεν είναι μάταιο. Καμία προσπάθεια. Ακόμα κι αν φαίνεται «ότι πορεύονται από ήττα σε ήττα, αν όχι από συντριβή σε συντριβή». Eφυγα από την παράσταση με ανάμεικτα αισθήματα. Είχα ακούσει, δεν είχα «δει»· είχα διαβάσει, δεν είχα απολύτως κατανοήσει. Το αρχιτεκτονικά δομημένο σκηνικό, το κυρίαρχο γκρίζο στα, ίδιας κοπής, κοστούμια των ερμηνευτών, τίποτα να εξέχει, τίποτα να προβάλλεται. Και ο Ταρκόφσκι; Πού είναι ο Ταρκόφσκι, αναρωτιόμουν, αδημονώντας να συναντήσω αυτό που περίμενα, αυτό που γνώριζα, αυτό που ήθελα. Την επόμενη μέρα, διαβάζοντας το κείμενο, αναβίωσε και πάλι η παράσταση, οι ήχοι της, οι εικόνες της. Και τότε, όλα πήραν τη θέση τους. «Το καταπέτασμα του ουρανού εσχίσθη σε μέρη αναρίθμητα». Δεν είχα παρά να διαλέξω. Ανακουφισμένη. «Oτι νερό ο χρόνος./ Και δεν σμιλεύεται./ Σμιλεύει».