Υπάρχουν κτίρια που θεραπεύουν;
Ο αντίκτυπος της αρχιτεκτονικής και του ντιζάιν στην ψυχική και σωματική υγεία – Η χρήση τους σε νέα νοσοκομεία
ΤΖΙΝΑΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
Αύριο, πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής μαζί με την Παγκόσμια Ημέρα Κατοικίας του ΟΗΕ, μια πρωτοβουλία της Διεθνούς Eνωσης Αρχιτεκτόνων (UIA). Φέτος, είναι αφιερωμένη στην «Αρχιτεκτονική της ευεξίας», συνεπικουρώντας στην κήρυξη του 2022 ως «έτους σχεδιασμού για την υγεία». Στις 2 το μεσημέρι (ώρα κεντρικής Ευρώπης) στον ιστότοπο του UIA (www.uia-architectes.org) μπορεί να παρακολουθήσει κανείς τη διαδικτυακή συζήτηση σε συντονισμό της Ρούζικα Μπόζοβιτς Σταμένοβιτς (Σερβία). Περιλαμβάνει εισήγηση του Τιάγκο Χερίκ ντε Σα από το τμήμα κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων υγείας του ΠΟΥ για τον καθοριστικό ρόλο της αρχιτεκτονικής στην ευεξία, ενώ η «Αρχιτεκτονική στην υπηρεσία της κοινωνίας» απασχολεί τον Αμερικανό Πασκάλ Σαμπλάν (Adjaye Associates). Το ρυθμιστικό σχέδιο της Λευκωσίας παρουσιάζουν οι Αγνή Πετρίδου και Αλί Γκουράλπ, ο Νοτιοαφρικανός Τζέικο Νάις (Studio Konstruk) μιλάει για «υγιή κτίρια», ο Κινέζος Κοντζγιάν Γιου (Turenscape) δίνει προτεραιότητα στο θεραπευτικό τοπίο σε ανθεκτικό δομημένο περιβάλλον, την ώρα που ο Δανός Γιαν Γκελ εστιάζει στον ανθρωποκεντρικό αστικό σχεδιασμό.
Μπορεί η αρχιτεκτονική να θεραπεύσει; Εχει αντίκτυπο το ντιζάιν στην ταχύτερη ανάρρωση των ασθενών; Τα «αναζωογονητικά» κτίρια ωφελούν σώμα και ψυχή, υποστηρίζει στην «Αρχιτεκτονική της ελπίδας» ο Τσαρλς Τζενκς, αρχιτέκτονας, θεωρητικός του μεταμοντερνισμού και συνιδρυτής των κέντρων φροντίδας καρκίνου Maggie’s. Συμπληρωματικά των νοσοκομείων του αγγλικού Εθνικού Συστήματος Υγείας, σχεδιάζονται από σταραρχιτέκτονες ως πρωτοποριακές φιλόξενες κατοικίες και όχι ως ψυχρές δομές υγείας. Η ανέγερση στη φύση, οι διαφανείς συνδέσεις μέσω μεγάλων ανοιγμάτων, εξωστών και κήπων, η μικροκλίμακα και ο στοχαστικός ηλιασμός/αερισμός είναι τα βασικά συνθετικά χαρακτηριστικά μιας σειράς υπερσύγχρονων δημόσιων νοσοκομείων όπως το Heatherwood
στο Μπέρκσαϊρ (BDP), η κυκλική πτέρυγα Waldkliniken Eisenberg του μεγαλύτερου ορθοπεδικού κέντρου της Γερμανίας στο δάσος της Θουριγγίας (Matteo Thun & HDR) και βέβαια τα τρία νοσοκομεία (Ρέντσο Πιάνο/Betaplan) που θα κατασκευαστούν σε Κομοτηνή, Σπάρτη και Θεσσαλονίκη (σε χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος).
Η φύση έχει ουσιαστικό «θεραπευτικό» ρόλο στη διαδικασία αποκατάστασης των ασθενών, όπως στα αρχαία Ασκληπιεία: «Τόποι ιεροί αλλά και χώροι ιατρικής ξύλινη πτέρυγα του μεγαλύτερου ορθοπεδικού κέντρου της Γερμανίας, κτισμένη μέσα στο δάσος της Θουριγγίας (αρχιτέκτονες: Matteo Thun & HDR).
χώρος της καφετέριας του δημόσιου νοσοκομείου Heatherwood στο Μπέρκσαϊρ της Αγγλίας (αρχιτέκτονες: BDP). μητρότητας Kachumbala στην Ουγκάντα χρησιμοποιεί τοπικές δομές, όπως διάτρητα πανέλα τερακότας, που επιτρέπουν τη ροή φωτός και αέρα, διατηρώντας τους χώρους δροσερούς χωρίς κλιματισμό (αρχιτέκτονες: HKS).
περίθαλψης», όπως επισήμανε τον Απρίλιο ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, μέλος UIA, στη συζήτηση «Υγιείς πόλεις και δημόσιοι χώροι». Η συζήτηση θα μεταφερθεί στην Κοπεγχάγη, όπου μαζί με τον Νίκο Καζέρο, αρχιτέκτονα, μέλος UIA, θα εκπροσωπήσουν την Ελλάδα στη θεματική «Δημόσιοι χώροι».
Σε δύσκολα προσβάσιμους τόπους και κλιματικά σκληρά περιβάλλοντα, όπως αυτά της Αφρικής και της Ασίας, η αρχιτεκτονική επενδύει σε τοπικά
υλικά και παραδοσιακές μεθόδους κατασκευής που επιτρέπουν τον αερισμό χωρίς χρήση κλιματιστικών για μέγιστη εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ προσαρμόζονται στο θερμό κλίμα με τη χρήση λειτουργικών συστημάτων σκίασης και ημιυπαίθριων χώρων. Εξαιρετικά παραδείγματα «αρχιτεκτονικής της ευεξίας» αποτελούν το Κέντρο Λοιμωδών Νοσημάτων της Γκάνας, ένα νοσοκομείο 100 κλινών στην Ακρα, που κτίστηκε σε χρόνο ρεκόρ 100 ημερών ως απάντηση στην COVID-19, η κλινική στη Σενεγάλη,
Η φύση έχει ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία αποκατάστασης των ασθενών, όπως στα αρχαία Ασκληπιεία.
το Νοσοκομείο Παίδων στο Γιοχάνεσμπουργκ, η Μονάδα Μητρότητας στην Ουγκάντα και τα γενικά νοσοκομεία στη Νιγηρία, στο Μπανγκλαντές, στο Αφγανιστάν και στο Νεπάλ.
Η Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής δεν επικεντρώνεται μόνο στον σωστό σχεδιασμό για την αποκατάσταση της υγείας, αλλά θέτει έναν ευρύτερο προβληματισμό για την προστασία και ανάπτυξη καλύτερης υγείας – πριν ακόμη αρρωστήσουμε. Τα υγειονομικά πρωτόκολλα της COVID-19 ασχολήθηκαν τόσο με
την κοινωνική απόσταση, όσο και με το αποτελεσματικό φιλτράρισμα του αέρα στο εσωτερικό. Εν μέσω διαδοχικών εγκλεισμών, οι άνθρωποι που ζούσαν σε κακής ποιότητας χώρους βίωσαν περισσότερο τον παραλογισμό της πανδημίας. Τα εργαλεία «αρχιτεκτονικής ευεξίας» είναι πρωτίστως οι καλές υποδομές στους χώρους εργασίας και κατοικίας, όπου περνάμε τον περισσότερο χρόνο: σωστός φωτισμός/αερισμός/προσανατολισμός, επαρκείς «κοινόχρηστοι» χώροι, φιλικά προς το περιβάλλον υλικά και σωστή οργάνωση της κάτοψης. Πόσο ρόλο παίζουν η κλιματική αλλαγή και η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη στις επαναλαμβανόμενες πανδημίες; Το κυκλοφοριακό, η ρύπανση, τα απορρίμματα, η έλλειψη πρασίνου, η εγκατάλειψη του δημόσιου χώρου; Η COVID-19 ανέδειξε τις τεράστιες ανισότητες του πλανήτη, που συνέβαλαν στον αυξημένο αριθμό θανάτων από τον ιό. Η παγκόσμια συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους έχει ως συνέπεια τις κακές και ανθυγιεινές συνθήκες στέγασης, την έλλειψη ικανών δημόσιων υπαίθριων χώρων σε περιοχές υψηλής πυκνότητας και τη μειωμένη πρόσβαση σε δημόσια υγειονομική περίθαλψη, άθληση και εκπαίδευση. Οι στοχευμένες ανθρωποκεντρικές οικονομικoκοινωνικές πολιτικές με απρόσκοπτη πρόσβαση σε δημόσια αγαθά και υπηρεσίες και η εφαρμογή υγιούς αστικοποίησης θα συμβάλουν σαφώς στη βελτίωση της υγείας «κατασκευάζοντας» πόλεις βιώσιμες, χωρίς αποκλεισμούς.