Οταν η τέχνη εμπνέεται από την αστρονομία
Εκθεση σε συνεργασία με τη NASA
ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ
Oταν εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή μου ξεχωρίζω το τεχνητό φόντο πίσω της: άστρα, γαλαξίες, νεφελώματα. Ταιριάζει: η εικαστική καλλιτέχνις Ασλεϊ Ζελίνσκι (Ashley Zelisnkie) εργάζεται εδώ και επτά χρόνια όχι σε μουσείο ή γκαλερί αλλά στη NASA. Το τελευταίο μεγάλο της πρότζεκτ αφορά σειρά έργων (εγκαταστάσεις, γλυπτά κ.ά.) εμπνευσμένα από τις πρώτες εικόνες που έστειλε στη Γη το διαστημικό τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ. Την ερχόμενη Πέμπτη, 6 Οκτωβρίου, το ONX Studio σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ωνάση, το NEW INC και τα Mozilla Hubs, θα παρουσιάσει την ατομική έκθεση «Ξεδιπλώνοντας το Σύμπαν: Πρώτο Φως» (Unfolding the Universe: First Light) της Ζελίνσκι, σε συνεργασία με την ομάδα επιστημόνων και μηχανικών του James Webb Space Telescope.
Η έκθεση παρουσιάζει και το πρώτο καλλιτεχνικό έργο εικονικής πραγματικότητας (VR) της Ζελίνσκι «Ξεδιπλώνοντας το Σύμπαν: Μια VR εμπειρία της NASA Webb» με κινούμενα γλυπτά και διαδραστικά πορτρέτα μελών της ομάδας του Γουέμπ.
Παραδοσιακά, η NASA δεν έχει καλή σχέση με τους καλλιτέχνες. Αυτό φαίνεται πως άλλαξε με την Ασλεϊ. Πώς ξεκίνησε η δική της σχέση με τον θρυλικό αμερικανικό διαστημικό οργανισμό; «Στην αρχή, με μικρά πρότζεκτ. Αυτό που κάνω είναι να δουλεύω πολύ με τους επιστήμονες, ως προς την επιστημονική επάρκεια των έργων. Εμπνέομαι από την αστρονομία αλλά θέλω αυτό που προκύπτει στο τέλος να είναι και έγκυρο επιστημονικά. Νομίζω, αυτό που έλειπε από παλαιότερες συνεργασίες του οργανισμού με άλλους καλλιτέχνες ήταν αυτή η εμπιστοσύνη και συνεργασία. Πάντως, ένα έργο τέχνης όπως αυτά που δουλεύω εδώ δεν θα λειτουργούσε
καλλιτεχνικά αν δεν έστεκε και επιστημονικά».
Είναι πάντοτε τόσο απλό όσο το κάνει να ακούγεται; «Ορισμένοι επιστήμονες είναι όντως λιγότερο ευέλικτοι αλλά θα συμβιβαστούν όταν κατανοήσουν ότι δεν βρισκόμαστε σε σχολική τάξη. Κυρίως, ανοίγονται όταν αντιληφθούν ότι ο αντικειμενικός σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι ο επισκέπτης να αποχωρήσει με ένα αίσθημα δέους. Είναι μια καλή άσκηση για τους επιστήμονες: μαθαίνουν να αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους».
Προτού βρεθεί στη NASA, η Ασλεϊ εργάστηκε στο καλλιτεχνικό και τεχνολογικό εκκολαπτήριο του New Museum της Νέας Υόρκης, το οποίο ιδρύθηκε το 2013, αφιερωμένο στις δράσεις που συνδυάζουν την τέχνη, το ντιζάιν και την τεχνολογία. Εκανε ένα πέρασμα από το ραδιοτηλεσκόπιο Χατ Κρικ (Hat Creek Radio Observatory) της Καλιφόρνιας, ενώ συνεργάστηκε με το περίφημο ινστιτούτο SETI που ειδικεύεται στην αναζήτηση εξωγήινης ζωής. Εκεί γνωρίστηκε με επιστήμονες της NASA, κέρδισε την εμπιστοσύνη τους με αποτέλεσμα να την προσκαλέσουν στο Ακρωτήριο Κένεντι και να παρακολουθήσει την εκτόξευση της Αποστολής Osirus Rex («μοναδική εμπειρία»).
Το κορυφαίο τηλεσκόπιο
Από το 2016 συνεργάζεται με την ομάδα που έστησε το διαστημικό τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ, ό,τι τελειότερο διαθέτει αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος σε επίπεδο διαστημικής παρατήρησης. Η Ασλεϊ ήταν «φαν του Γουέμπ προτού γίνει κουλ», όπως τονίζει. «Το παρακολουθούσα να χτίζεται αλλά η εκτόξευσή του και οι πρώτες εικόνες του ήταν κάτι το εξωπραγματικό για όλους μας. Ολα αυτά τα χρόνια συνεργαζόμουν με τους τεχνικούς και τους επιστήμονες που δούλευαν σε διαφορετικά τμήματα. Για παράδειγμα, με τους μηχανικούς οι «Unfolding the Universe - NASA Webb VR»,
οποίοι πάγωναν κυριολεκτικά το τηλεσκόπιο, το υπέβαλαν σε απίστευτα χαμηλές θερμοκρασίες για να δοκιμάσουν τις αντοχές του όταν θα βγει στο Διάστημα. Τη μία το θέρμαιναν την άλλη το πάγωναν. Απειρες λεπτομέρειες που έπρεπε να λειτουργήσουν στην εντέλεια».
Κατά την Ασλεϊ, «το Γουέμπ μας ξεπέρασε. Δεν περίμενα να δούμε τόσο καθαρές εικόνες νεφελωμάτων, όχι τόσο γρήγορα. Το Μεγάλο Νεφέλωμα Καρίνα με άφησε με το στόμα ανοιχτό. Ζορίστηκα πολύ μέχρι να το κάνω τέχνη διότι ήταν ήδη από μόνο του τέχνη». Το συγκεκριμένο νεφέλωμα NGC 3372 εκτείνεται σε πάνω από 300 έτη φωτός και είναι μία από τις μεγαλύτερες περιοχές αστρογένεσης του γαλαξία μας.
Ποια μέθοδο ακολουθεί λοιπόν; «Παρατηρώ τις εικόνες, μιλώ με τους επιστήμονες. Στην αρχή κάνω κάποια σκαριφήματα, δισδιάστατα σχέδια, προσπαθώ να αδράξω κάποιες από τις βασικές ιδέες που διέπουν το πρότζεκτ και να αποτυπώσω τη συναισθηματική φόρτιση. Η επιστήμη είναι
υπέροχη αλλά χάνεται πίσω από αριθμούς. Τα τεχνικά στοιχεία απωθούν τους ανθρώπους οπότε προσπαθώ να αναδείξω την κρυμμένη ομορφιά της επιστήμης, να φτιάξω κάτι προσιτό σε μικρούς και μεγάλους ακόμη κι αν οι μικροί δεν τα καταλάβουν όλα. Θέλω τα έργα να επικοινωνούν με την ιστορία της τέχνης αλλά την ίδια στιγμή να είναι επιστημονικά έγκυρα. Μεγάλωσα με την έννοια ότι από δω είναι η τέχνη, από εκεί η επιστήμη και αυτό που κάνω όλα αυτά τα χρόνια είναι το αντίθετο: τις φέρνω κοντά. Η επιστήμη θέτει όλες τις μεγάλες ερωτήσεις τις οποίες πολύ συχνά η τέχνη αναλαμβάνει να τις απαντήσει με τον δικό της τρόπο. Η επιστήμη προσπαθεί να δώσει απαντήσεις με τεκμήρια, η τέχνη σκύβει πάνω από την υπαρξιακή, πιο εσωτερική πλευρά αυτών των ζητημάτων».
Τη ρωτώ για το ερώτημα της εξωγήινης ζωής. «Με ενδιέφερε πάντοτε. Στη NASA, με το Γουέμπ μελετούν πολύ τους εξωπλανήτες συνεπώς το ερώτημα αυτό επανέρχεται διαρκώς. Κατά τη γνώμη μου, είναι απίθανο να μην υπήρξε κάπου εκεί έξω ένας πολιτισμός αλλά μπορεί να μην το μάθουμε ποτέ. Οι αποστάσεις είναι ασύλληπτες και ο χρόνος που απαιτείται για να έρθουμε σε επαφή μαζί τους απαγορευτικός. Ισως η ζωή συνέβη κάπου εκεί έξω και χάθηκε ή βρίσκεται σε εμβρυακή φάση ακόμη. Καθώς το σύμπαν διαστέλλεται συνεχώς, οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους, συνεπώς γίνεται όλο και πιο απαγορευτικό να προλάβουμε να συναντηθούμε».
Τη ρωτώ τι διαβάζει όσο καιρό συνεργάζεται με τη NASA. «Εχει πλάκα αυτή η ερώτηση διότι όταν έπαιρνα τις πρώτες συνεντεύξεις από τους επιστήμονες και τους μηχανικούς για τα διαδραστικά τους πορτρέτα, μία από τις ερωτήσεις με την οποία έσπαγα τον πάγο μαζί τους ήταν ποιο ήταν το αγαπημένο τους βιβλίο, ή ταινία. Ετσι, συνέταξα μια μεγάλη λίστα με τα αγαπημένα της επιστημονικής ομάδας του Γουέμπ. Αγόρασα όλα όσα ανέφεραν και τα έχω διαβάσει σχεδόν όλα. Κυμαίνονται από την “Επαφή” του Καρλ Σέιγκαν έως την κλασική λογοτεχνία. Νομίζω πως οι περισσότεροι ανέφεραν τον “Αρειανό” του Αντι Γουέιρ. Επίσης διάβασα και βιβλία που έχουν γράψει οι ίδιοι οι επιστήμονες όπως το “The Very First Light” του Τζον Μάδερς».
Η μουσική
Και από μουσική; «Η μουσική μπήκε στο παιχνίδι όταν άρχισα να δουλεύω στο πρότζεκτ εικονικής πραγματικότητας. Τα ψηφιακά μέσα χρειάζονται το σάουντρακ τους. Συνεργάστηκα με έναν φίλο, τον Ju-Eh (https://jueh.com/), ο οποίος είναι συνθέτης και λυρικός τραγουδιστής. Κατασκεύασε ένα πολυκάναλο ηχοτοπίο για τον εικονικό κόσμο που φτιάξαμε».
Μια κάπως φιλοσοφική ερώτηση τώρα: είναι γνωστό πως όταν παρατηρούμε τον νυχτερινό
ουρανό στην ουσία κοιτάζουμε πίσω στον χρόνο. Αναρωτιέμαι αν αυτή η σκέψη έχει παίξει κάποιο ρόλο στη δουλειά της. «Ο χρόνος είναι για μένα τεράστια πρόκληση, διανοητικά και σχεδιαστικά. Ο γλυπτός κώνος “Χωρόχρονος” είναι ένα από τα έργα μου εν εξελίξει που σχετίζεται με αυτή την ιδέα. Το συζήτησα με τον Τζον Μάδερς, αλλά ως ιδέα μας υπερβαίνει. Οι άνθρωποι έχουμε πολύ περιορισμένη αντίληψη του χρόνου. Ως έννοια είναι πολύ αφηρημένη για να την αποδώσεις σε σχήμα. Θα μπορούσα να περάσω μια ολόκληρη ζωή προσπαθώντας να φτιάξω ένα έργο το οποίο να ασχολείται με τη σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο. Πιθανώς να το ξαναπροσπαθήσω αλλά και πάλι να μην το ολοκληρώσω όπως θέλω. Απλώς δεν έχουμε αρκετό χρόνο!»
Και μια τελευταία ερώτηση: θα πήγαινε ποτέ στο Διάστημα αν της δινόταν η ευκαιρία, για παράδειγμα, στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό; «Ναι! Θα ήθελα πολύ να πάω και έχω ήδη ξεκινήσει την εκπαίδευσή μου. Εκανα μία πτήση μηδενικής βαρύτητας (ZeroG flight). Ετσι ακριβώς παντρεύτηκα κιόλας. Θα σου στείλω να δεις τη φωτογραφία».
Στο πρότζεκτ της Ασλεϊ Ζελίνσκι που θα παρουσιαστεί στη Νέα Υόρκη την Πέμπτη, συμμετέχει οργανωτικά και το Iδρυμα Ωνάση.