Ο Ράμμος και ο κύκλος των πικραμένων δικαστών
Η πορεία του προέδρου της ΑΔΑΕ από τα χρόνια της αφανούς εργασίας στο Συμβούλιο της Επικρατείας, στο κέντρο της προεκλογικής αρένας
Μια γάτα πρωταγωνιστεί στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Η Ζωή είναι εκείνη που πρώτη διαβάζει γεμάτη περιέργεια, όχι μόνο τις αναφορές, τις επιστολές, τα email και τις αναρτήσεις στο Facebook, αλλά ακόμα και τις σκέψεις του Χρήστου Ράμμου, αν πιστέψουμε στις υπερφυσικές ιδιότητες των οικόσιτων αιλουροειδών. Ο πρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), παρά τα 72 του δείχνει αρκετά νεότερος και δεν κρύβει τη μεγάλη αγάπη και την αδυναμία του για τη Ζωή, αφού της επιτρέπει να ανεβαίνει στο γραφείο του σπιτιού του, ακόμα και να πατάει πάνω στα πλήκτρα του ασημί λάπτοπ του.
Δεν γνωρίζουμε αν η ασπρόμαυρη Ζωή συμμετέχει στις έρευνες της ΑΔΑΕ για να ξετρυπώσει τις επισυνδέσεις ή αν βοήθησε στη συγγραφή των επιστολών προς τους πολιτικούς αρχηγούς και τον πρόεδρο της Βουλής, αλλά είναι βέβαιο ότι παρά τις νωχελικές ξάπλες της στον γκρίζο καναπέ, έχει πάρει στα σοβαρά την υπόθεση, όπως φαίνεται από την αυστηρή, αλλά ήρεμη έκφρασή της. Ανάλογη έκφραση έχει και ο «γατοπατέρας» δικαστής ο οποίος έχει πρόθυμα τοποθετήσει τον εαυτό του στο μάτι του κυκλώνα, πιστεύοντας ότι επιτελεί το καθήκον του, κάτι που διχάζει τον πολιτικό κόσμο, αλλά και τους μυημένους στη «θεολογία» των νομικών όρων και των συνταγματικών επιταγών, ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και η παλαιά του φίλη και συνάδελφος στο Συμβούλιο της Επικρατείας, η νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Οι φιλίες
Η κυρία Σακελλαροπούλου, που επιμένει να ζυγίζει πάντοτε τις κρίσεις της στον ζυγό της Θέμιδος, φέρεται από πηγές που γνωρίζουν την προεδρική σκέψη να θεωρεί ότι ο κ. Ράμμος μάλλον έχει υποκύψει εσχάτως στον πειρασμό της πολυπραγμοσύνης. Η αμηχανία μεταξύ τους ήταν σε κάποιους έκδηλη όταν ο Ράμμος βρέθηκε πρόσφατα στον καναπέ του Προεδρικού Μεγάρου, ο ίδιος όμως λέει στους φίλους του ότι η υποδοχή υπήρξε θερμή. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κινούμενη μάλλον στη γραμμή του συνταγματολόγου Αντώνη Μανιτάκη στο ζήτημα αυτό, φέρεται να παρακολουθεί με έκπληξη τις τελευταίες κινήσεις του Ράμμου, καταλογίζοντάς του, όπως λένε οι παροικούντες το Προεδρικό Μέγαρο, μια ελαφρά αίσθηση υπεροχής. Παραλλήλως, και η φιλική σχέση του Αντώνη Μανιτάκη με τον Χρήστο Ράμμο έχει επίσης περιέλθει στο πεδίο της αμηχανίας.
Είναι όμως πολλές οι παλιές φιλίες και σχέσεις καθηγητών και δικαστών που έχουν δοκιμαστεί με αφορμή την υπόθεση των παρακολουθήσεων, όπως φάνηκε και από τις δημόσιες αντεγκλήσεις που ακολούθησαν την πρωτοβουλία συλλογής υπογραφών για το «κατηγορώ» κατά της γνωμοδότησης Ντογιάκου, που είχε συντάξει ο Νίκος Αλιβιζάτος. Ενδεικτικοί των όψιμων διαφωνιών ήταν και η κριτική που άσκησε από το βήμα της Βουλής ο έτερος απόμαχος του ΣτΕ, Τάκης Πικραμμένος, που αφού δήλωσε τον δεσμό του με τον Ράμμο, με τον οποίο εργάστηκαν μαζί «επί 25 χρόνια», έκρινε απαραίτητο να του υπενθυμίσει ότι «δεν είναι πια δικαστής».
Φυσικά λόγω της θέσης της η Πρόεδρος, η οποία έστειλε εύγλωττα μηνύματα στην κυβέρνηση με τις πρώτες δηλώσεις της με αφορμή το συγκεκριμένο θέμα, δεν θα προχωρήσει ποτέ σε δημόσια έκφραση επιφυλάξεων για τον ρόλο Ράμμου, ενώ με τη δήλωσή της μετά τη συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα την Τρίτη, έδειξε ότι δεν πρόκειται να επιτύχει η πιθανή απόπειρα του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ να την εμπλέξει στη συριζαϊκή σταυροφορία «διάσωσης των θεσμών», την ίδια ώρα που οι θεσμοί ευφραίνονται από την ευωδιά της παλιάς υπόθεσης των τηλεοπτικών αδειών, η οποία κατακλύζει αυτές τις μέρες το Ειδικό Δικαστήριο.
Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η κυρία Σακελλαροπούλου και ο κ. Ράμμος, όταν ήταν και οι δύο αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας, παραιτήθηκαν στις 5
Οκτωβρίου 2016 από την Ενωση Δικαστών του ΣτΕ επειδή ο τότε πρόεδρος του ΣτΕ, ο κ. Σακελλαρίου, κωλυσιεργούσε, αναβάλλοντας τη συνεδρίαση της Ολομέλειας του Δικαστηρίου, όπου θα κρινόταν ο νόμος για τις τηλεοπτικές άδειες, επικαλούμενος μάλιστα το «κλίμα» που είχε δημιουργηθεί. Στοιχείο του «κλίματος» ήταν η διαρροή email με δικαστή του ΣτΕ με αμιγώς προσωπικό περιεχόμενο. Ο ίδιος δικαστής τύγχανε να επιχειρηματολογεί υπέρ της αντισυνταγματικότητας του νόμου.
Ο Χρήστος Ράμμος γεννήθηκε το 1951 στην Αθήνα και πήγε Γυμνάσιο και Λύκειο στη Γερμανική Σχολή από την οποία αποφοίτησε το 1969. Ακολούθησαν οι σπουδές στη Νομική Αθηνών από όπου χρονολογείται η πολιτική του τοποθέτηση στο ΚΚΕ Εσωτερικού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι αυτομάτως ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως όταν οι περισσότεροι «Ρηγάδες» είναι σήμερα οπαδοί του Μητσοτάκη. Από το 1980 εντάχθηκε στο ΣτΕ, σε αυτή την ολιγομελή «λέσχη» βαθιά καταρτισμένων δικαστών που απολαμβάνουν αναγνωρισιμότητα αντιστρόφως ανάλογη της εξουσίας τους να θέτουν όρια ακόμα και σε υπουργούς και κυβερνήσεις. Οι συνθήκες αυτής της «αεροστεγούς» σταδιοδρομίας δεν ετοιμάζουν τους δικαστές για την έκθεση του δημοσίου προσώπου. Εξ ου και εκείνοι εμφανίζουν υπερβολική ευθιξία όταν εκτίθενται στη δημοσιότητα, που δεν υπακούει σε κανόνες καθωσπρεπισμού. Ιχνη αυτής της ευπάθειας στην κριτική –και την κακόπιστη διαβολή– διακρίνουν κάποιοι στον Ράμμο, και όχι μόνο σε αυτόν. Δεν έχει μέταλλο πολιτικού, για να αντέχει. Ισως γι' αυτό υπεραντιδρά. Οπως υπεραντιδρούν κι άλλοι συνταξιούχοι δικαστικοί,
που έτυχε να βρεθούν σε περίοπτες θέσεις του δημοσίου βίου.
Μέχρι πάντως να έρθει αντιμέτωπος με την υπόθεση των παρακολουθήσεων, ο Ράμμος περιόριζε τις δημόσιες παρεμβάσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκεί τασσόταν ανοιχτά υπέρ της Ουκρανίας, υπέρ των προσφύγων, υπέρ της Ευρώπης και φυσικά υπέρ των εμβολίων για την COVID-19. Ανήκει στους δικαστές που έχουν διαμορφώσει μέσα από τις υποθέσεις που δίκασαν μια φιλελεύθερη νομολογία με έμφαση στα ατομικά δικαιώματα. Γνωρίζει γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά και έχει υπάρξει εισηγητής σε υποθέσεις όπως εκείνη του «βασικού μετόχου», των γερμανικών αποζημιώσεων και της κατοχύρωσης στο Σύνταγμα των σεξουαλικών μειοψηφιών. Ανθρωποι που τον γνωρίζουν λένε ότι διαθέτει αυτοσαρκασμό και δεν διστάζει να διανθίσει τα μηνύματά του με εμότικον. Μπορεί να γράφει ξερά νομικά κείμενα, αλλά απολαμβάνει την πικρή ευαισθησία της ποίησης του Τάσου Λειβαδίτη. Του αρέσει το καλό φαγητό και τα ταξίδια καθώς και να περιστοιχίζεται από ανθρώπους με τους οποίους μπορεί να συζητήσει για θέατρο και λογοτεχνία.
Οταν οι δικαστές όπως ο Ράμμος συνταξιοδοτούνται συνήθως αναλαμβάνουν «αριστίνδην» θέσεις σε ανεξάρτητες αρχές. Ετσι ο Ράμμος έγινε πρόεδρος της ΑΔΑΕ τον Μάιο του 2019 με τις ψήφους των 4/5 της Διάσκεψης των Προέδρων – ψηφίστηκε από ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ. Τον σκέφτηκε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, που ως πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ τον πρότεινε στον τότε πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση. Ο ΣΥΡΙΖΑ συμφώνησε, όπως και η Ν.Δ. αφού ο Γιώργος Γεραπετρίτης, φίλος του Ράμμου, έπεισε τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Τα αξιώματα των Ανεξάρτητων Αρχών δεν είναι όμως πάντα καταφύγια για μια ανέφελη αποστρατεία. Ενίοτε καλούνται να παίξουν ενεργά τον ρόλο του αντίβαρου στην εξουσία, εμπλέκοντας τους πρώην δικαστές σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, τη θερμοκρασία –και τη συνακόλουθη δημοσιότητα– των οποίων δεν έχουν συνηθίσει.
Η δημοσιότητα δεν είναι μόνο ενοχλητική. Μπορεί να γίνει και εθιστική. Μήπως ο Ράμμος έχει εθιστεί στα εγκώμια και στις επευφημίες όπως εκείνες που έλαβε ενθουσιωδώς από χειροκροτούντες συνταγματολόγους τις προάλλες όταν εισήλθε στην αίθουσα όπου πραγματοποιούνταν η «καυτή» (λόγω υποκλοπών) Ημερίδα του Ομίλου Αριστόβουλου Μάνεση (η οποία έγινε γνωστή χάρη στη λογομαχία Σωτηρέλη-Μαντζούφα για το θέμα); Ή μήπως η μομφή περί
τέτοιου τύπου εθισμών είναι οι προσχηματικές δικαιολογίες των επικριτών του που του επιτίθενται επειδή τολμάει να προασπίζει το κύρος της Ανεξάρτητης Αρχής και την ακεραιότητα της λειτουργίας της; Συμβιβάζεται το αγέρωχο προφίλ ενός αμερόληπτου δημόσιου λειτουργού με το «προφίλ» του στο Facebook που συστήνει, με ελαφρά ειρωνεία, στους φίλους του να ακούσουν Μπετόβεν «για να ηρεμήσουν τα εξημμένα πνεύματα»;
Πιστεύει ο Ράμμος ότι είναι ο νέος Σαρτζετάκης που πολεμά κάποιο καινούργιο παρακράτος και βαφτίζει τις κινήσεις του, που εκδηλώνονται συχνά ερήμην του Δ.Σ. της ΑΔΑΕ, σε προάσπιση της Δημοκρατίας· ή μήπως επιχειρεί να υπερβεί τα θεσμικά τείχη μέσα στα οποία η εξουσία επιχειρεί να «μαντρώσει» την Ανεξάρτητη Αρχή; Προασπίζει ο Ράμμος το δικαίωμα των πολιτών στο απόρρητο των επικοινωνιών τους· ή καταστρατηγεί το άλλο απόρρητο που ισχύει για λόγους εθνικής ασφάλειας, προσφέροντας, παρεμπιπτόντως, προεκλογικά πυρομαχικά στον Τσίπρα; Μήπως καταλήγει να κάνει το δεύτερο νομίζοντας ότι πράττει μόνο το πρώτο· ή μήπως αν συμμορφωνόταν με τη νουθεσία του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ισίδωρου Ντογιάκου (που του υπενθύμισε ότι ο νέος νόμος περιορίζει τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΑΔΑΕ και τη δεσμεύει να μην προβαίνει σε ενημερώσεις θιγόμενων) θα συνέβαλε με την αδράνειά του στο κουκούλωμα ενός σκανδάλου;
«Ισχυρό φρόνημα»
Πρόσωπα του νομικού κόσμου με τους οποίους μίλησε η «Κ» έχουν διχαστεί στα παραπάνω ερωτήματα. Κανένας δεν αμφισβητεί
την εντιμότητα και την ακεραιότητα του Ράμμου. «Εχει ισχυρές πεποιθήσεις, και η πεποίθησή του είναι ότι υπάρχει σκάνδαλο και έχει καθήκον συνταγματικό και ηθικοπολιτικό να συμβάλει στην αποκάλυψή του», λέει έγκριτος νομικός. Μάλιστα ο Ράμμος φέρεται να πιστεύει ότι οι επιδόσεις της κυβέρνησης στον τομέα του κράτους δικαίου συγκρίνονται με αυτές του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και όσοι υπενθυμίζουν ότι ακροβατεί στο όριο των αρμοδιοτήτων του. Είναι βέβαιο ότι θίχτηκε προσωπικά, τόσο από το απειλητικό ύφος της γνωμοδότησης Ντογιάκου, όσο και από τις επιθέσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου Γιάννη Οικονόμου, αλλά και από την ευθεία και δημόσια αμφισβήτηση του πρωθυπουργού απέναντι στην πολιτική ανεξαρτησία του. Οι φίλοι του διαβεβαιώνουν ότι δεν έχει καμία πολιτική φιλοδοξία και υπενθυμίζουν ότι είχε «ζεματίσει» τον ΣΥΡΙΖΑ στο θέμα των τηλεοπτικών αδειών, αλλά ενδεχομένως να απολαμβάνει σήμερα την προσοχή που ποτέ δεν είχε παρά το σημαντικό του έργο. Κάποια δημόσια πρόσωπα, ειδικά στη δύση της σταδιοδρομίας τους, συνδιαλέγονται έντονα με την υστεροφημία τους.
Το αρχικό σχέδιο Ράμμου ήταν να ζητήσει από την Επιτροπή Θεσμών να τον καλέσει στη Βουλή για να την ενημερώσει – και το ζήτησε με δύο επιστολές του την περασμένη εβδομάδα προς τον πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών Θανάση Μπούρα. Το αίτημα απορρίφθηκε. Την Τρίτη επισκέφθηκε την ΑΔΑΕ ο Αλέξης Τσίπρας και δοκίμασε για την περίσταση να φορέσει γλωσσική «γραβάτα», λέγοντας αρχαϊστί ότι «υπάρχουν ακόμα δικασταί ες τας Αθήνας».
Ο Τσίπρας ενημερώθηκε από τον Ράμμο για τα έξι ονόματα που νομίμως παρακολουθούνταν από την ΕΥΠ. Στη συνέχεια πήγε στο Προεδρικό Μέγαρο και προφανώς δεν άφησε ανενημέρωτη την Πρόεδρο. Και την επομένη τα ανακοίνωσε στη Βουλή λέγοντας ότι τα έλαβε από τον Ράμμο. Παρανόμησε ο Ράμμος; Προφανώς όχι, αφού ο νέος νόμος (5002/22) δεν του αφαίρεσε την αρμοδιότητα να ενημερώνει τους πολιτικούς αρχηγούς. Μπορούσε όμως με βεβαιότητα να προβλέψει ότι, μέσα σε αυτό το κλίμα, η ενημέρωση δεν θα παρέμενε εμπιστευτική και θα μεταμορφωνόταν αμέσως σε αντιπολιτευτική επίθεση και ότι έτσι ο Τσίπρας θα τον μετέτρεπε σε «δεκανίκι του ΣΥΡΙΖΑ». Θα μπορούσε η ενημέρωση περί παρακολουθήσεων να περιοριστεί σε στατιστικά στοιχεία όπως γινόταν μέχρι πρόσφατα.
Ο Ράμμος κατηγορείται ότι προσπέρασε πλαγίως το θεσμικό εμπόδιο που του επιβάλλει να μην ενημερώνει τους ενδιαφερόμενους για την πιθανή παρακολούθησή τους, ενημερώνοντας γι' αυτήν την παρακολούθηση τους πολιτικούς αρχηγούς όπως προβλέπει το άρθρο 8 του Ν. 5022 (έστειλε σχετικές επιστολές σε όλους). Οι πολιτικοί αρχηγοί μπορούν στη συνέχεια να αψηφήσουν με άνεση το απόρρητο και, αν θέλουν, να «κάνουν πολιτική» καταχρώμενοι αυτή την «εμπιστευτική ενημέρωση». Οι φίλοι του λένε ότι έχει τη συνείδησή του ήσυχη και υπενθυμίζουν ότι στην ομιλία του, όταν ανέλαβε πρόεδρος της ΑΔΑΕ το 2019, ανέφερε με νόημα ότι το θεσμικό έργο της ΑΔΑΕ αποτελεί «μέτρο δημοκρατίας». Και ότι ο συνταγματικός ρόλος της Ανεξάρτητης Αρχής έχει μεγάλη σημασία για την αποτελεσματική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων. Οι επικριτές του αναρωτιούνται αν θα συνεχίσει ο Χρήστος Ράμμος την «εμπιστευτική ενημέρωση», ή έχει συνειδητοποιήσει ότι η ΑΔΑΕ δεν μπορεί να αφεθεί, στο όνομα της προστασίας των θεσμών, να αλωθεί από κομματικές σκοπιμότητες και de facto να μετατραπεί, όπως λέγεται, σε «προεκλογικό εργαλείο» της αντιπολίτευσης; Ο μόνος που γνωρίζει την απάντηση είναι προφανώς η οξυδερκής γάτα Ζωή.
Η αμηχανία με την παλαιά του φίλη ήταν σε κάποιους έκδηλη όταν βρέθηκε πρόσφατα στον καναπέ του Προεδρικού Μεγάρου, ο ίδιος όμως λέει στους φίλους του ότι η υποδοχή υπήρξε θερμή.
Εγινε πρόεδρος της ΑΔΑΕ τον Μάιο του 2019 με τις ψήφους των 4/5 της Διάσκεψης των Προέδρων – κοινή επιλογή ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. Η θέση τελικώς δεν προσφερόταν για ανέφελη αποστρατεία.