Πώς άλλαξε το αμυντικό δόγμα
Γιατί ο ελληνικός σχεδιασμός απομακρύνθηκε από το σενάριο της «σημειακής κρίσης», για να συμπεριλάβει νέου τύπου απειλές
ΒΑΣΙΛΗ ΝΕΔΟΥ Φέτος συμπληρώνονται 27 χρόνια από την κρίση των Ιμίων και πέρα από τη μνήμη των τριών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού, Χριστόδουλου Καραθανάση, Παναγιώτη Βλαχάκου και Εκτορα Γιαλοψού, που οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων κρατούν ζωντανή, στην Ιστορία έχει περάσει και η έννοια της λεγόμενης «σημειακής κρίσης».
Η έννοια αυτή γεννήθηκε το 1996, όταν οι ναυτικές δυνάμεις Ελλάδας και Τουρκίας είχαν συγκεντρωθεί γύρω από τις δύο νησίδες των Ιμίων, προτού αναχωρήσουν έπειτα από τη γνωστή μεσολάβηση Χόλμπρουκ. Η «σημειακή κρίση» είχε ως συνώνυμο στην εκφορά του δημοσίου λόγου το «θερμό επεισόδιο». Πλέον η αντίληψη αυτή έχει υποχωρήσει πλήρως και έχει αντικατασταθεί από το τρίπτυχο «ένταση - κρίση - γενικευμένη σύρραξη». Εν ολίγοις, σε ανώτατο επιτελικό επίπεδο, πλέον θεωρείται ότι μια κρίση με την Τουρκία δεν θα παραμείνει περιορισμένη γύρω από ένα ορισμένο γεωγραφικό σημείο (νησίδα, νησί, βράχο), αλλά θα εξαπλωθεί σε όλο το μέτωπο της ελληνοτουρκικής οριογραμμής, από τον Εβρο μέχρι το Καστελλόριζο.
Για σχεδόν δύο δεκαετίες η έννοια της «σημειακής κρίσης», δηλαδή του σεναρίου μιας βραχέως χρόνου και γεωγραφικά περιορισμένης σύγκρουσης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία κινήθηκε πάνω σε δύο βασικές υποθέσεις: πρώτον, την άμεση αντίδραση των ΗΠΑ και δεύτερον την πρόθεση της Αγκυρας να πιέσει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, την προώθηση της θεωρίας των «γκρίζων ζωνών». Η –φρούδα όπως αποδείχθηκε– ελπίδα μιας Τουρκίας που θα «πατήσει» πάνω στα κριτήρια του Ελσίνκι για να γίνει μια πεφωτισμένη ανατολική, αλλά δυτικότροπη δημοκρατία υποβοήθησε στη διαιώνιση της υπόθεσης, ότι μια ελληνοτουρκική κρίση, ακόμη κι αν εκδηλωνόταν ξανά, δεν επρόκειτο να επεκταθεί.
Η εγκατάλειψη του, ούτως ή άλλως τεχνητού, δόγματος της «σημειακής κρίσης» είχε σε επιτελικό επίπεδο αποφασιστεί εδώ και καιρό. Κοινοποιήθηκε και στο ευρύ κοινό μέσα από μια συζήτηση που είχε τον Ιούνιο του 2020 ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος
Φλώρος με δημοσιογράφους, στους οποίους είχε τότε πει ότι «δεν είναι δυνατόν να γίνει κάτι στο Καστελλόριζο και να μην εξαπλωθεί παντού». Η συζήτηση αυτή είχε καταγραφεί σε μια φάση ραγδαίας επιδείνωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, μετά την κρίση του Εβρου (Φεβρουάριος 2020) και λίγο πριν από την πολύμηνη ανάπτυξη των πολεμικών στόλων Ελλάδας και Τουρκίας στα νότια Ρόδου και
Καστελλόριζου. Η δημοσιοποίηση από στρατιωτικής πλευράς ήταν σε πλήρη συνεννόηση με την πολιτική ηγεσία της χώρας και σε σημαντικό βαθμό αποτελούσε και ένα μήνυμα προς την Αγκυρα, καθώς ήδη τότε υπήρχαν οι ενδείξεις ότι η κλιμάκωση επίκειται.
Το νέο δόγμα «ένταση - κρίση - γενικευμένη σύρραξη» δεν είναι μονολιθικό και, σύμφωνα με άριστα πληροφορημένες πηγές που έχουν χειριστεί πτυχές των ελληνοτουρκικών κρίσεων τα τελευταία χρόνια, μπορεί να περιλάβει πολλά. Οπως λένε, σε ένα σύγχρονο περιβάλλον οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι πλέον σαφείς, λόγω των ασύμμετρων απειλών. Η χρήση επιθετικής ρητορικής (casus belli), η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, οι κυβερνοεπιθέσεις, η χρήση drones και UAV για τον κορεσμό της αεράμυνας και πιο διαδεδομένες υβριδικές απειλές, όπως οι πιθανές επιθέσεις σε υποδομές της χώρας (ηλεκτροδότηση, υδροδότηση κ.ά.) εντάσσονται σε αυτή τη γενική περιγραφή.
Η νέα κατάσταση στην αντίληψη του είδους της κρίσης που μπορεί να προκύψει στα ελληνοτουρκικά οδήγησε σε κάποιες κινήσεις, όπως η συγκρότηση στο ΓΕΕΘΑ ομάδας χειρισμού κρίσεων που τροφοδοτεί με πληροφορίες το σύστημα διοίκησης και ελέγχου των Ενόπλων Δυνάμεων. Στη συνέχεια η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων ενημερώνει για την επιχειρησιακή κατάσταση το υπουργείο Εξωτερικών. Η επιτελική ομάδα που ελέγχει τις φάσεις και εισηγείται στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ την αποδέσμευση μέτρων συναγερμού και κανόνων εμπλοκής ονομάζεται
Ομάδα Συστήματος Συναγερμού και Κανόνων Εμπλοκής και λαμβάνει τα δεδομένα της από την Ομάδα Στρατηγικής Ανάλυσης Κατάστασης.
Πλέον εκτιμάται ότι μια κρίση με την Τουρκία δεν θα παραμείνει περιορισμένη γύρω από ορισμένο γεωγραφικό σημείο (νησίδα, νησί, βράχο).
Το προηγούμενο του 2015
Πέρα από τις δύο κρίσεις του 2020, του Εβρου και του «Ορούτς Ρέις», είχαν προηγηθεί σημάδια τα οποία συνηγόρησαν στην αλλαγή αντίληψης περί «σημειακής κρίσης». Το πρώτο «καμπανάκι» χτύπησε στις αρχές του 2015 όταν ξεκίνησε η μεγάλη προσφυγική κρίση. Πέρα από τη μεγάλη εικόνα, δηλαδή εκείνη της προώθησης προσφύγων και μεταναστών προς τα ελληνικά νησιά, πολλές φορές βάρκες εγκαταλείπονταν σε νησίδες και νησιά με σκοπό την αμφισβήτηση της κυριαρχίας τους στο πλαίσιο της επιχείρησης Ερευνας και Διάσωσης (SAR) των ναυαγών.