Τα διδάγματα του 1996
ΜΑΝΟΥ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ Επειτα από είκοσι επτά έτη δημοσιογραφικής και επιστημονικής έρευνας, μπορούμε με αντικειμενικότητα να αντλήσουμε ορισμένα διδάγματα από την κρίση των Ιμίων. Η Αθήνα βιάστηκε να στρατιωτικοποιήσει την αντιπαράθεση για το καθεστώς της βραχονησίδας, αφού δεν αντιλήφθηκε εγκαίρως το πραγματικό διακύβευμα. Η τουρκική ηγεσία επιδίωκε την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Ανατολικό Αιγαίο μέσω της δημιουργίας «γκρίζων ζωνών». Σε στρατηγικό επίπεδο η ελληνική πλευρά υπέπεσε σε τρία ολέθρια σφάλματα, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δυσμενή κατάληξη.
Πρώτον, ο τότε πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών διαχειρίστηκαν την κρίση μέσα από το πρίσμα της αντιπαλότητας με την εσωκομματική αντιπολίτευση. Η σχέση ανάμεσα στην πολιτική και στη στρατιωτική ηγεσία δεν ήταν αρμονική, όπως επίτασσε η κρισιμότητα των στιγμών. Ο πρωθυπουργός και το επιτελείο του, μαζί με τον Α/ΓΕΕΘΑ, συνεδρίαζαν σε μια αίθουσα της Βουλής και όχι στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων. Η ΕΥΠ και ο διοικητής της παραγκωνίστηκαν με απαξιωτικό τρόπο, άνευ ουσιαστικού λόγου.
Δεύτερον, η Αθήνα εγκλωβίστηκε σε μια λογική κλιμάκωσης, δίχως να υπολογίσει τους συσχετισμούς ισχύος στο διεθνές και περιφερειακό σύστημα. Σε μια εποχή αμερικανικής παντοκρατορίας, η Αθήνα βρέθηκε απελπιστικά μόνη της, χωρίς πραγματικούς συμμάχους. Η φιλοσερβική στάση των προηγούμενων κυβερνήσεων είχε υπονομεύσει σημαντικά τη θέση της Ελλάδας μέσα στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ.
Τρίτον, η διαπραγμάτευση της Αθήνας με την Ουάσιγκτον και κατ' επέκταση την Αγκυρα ξεκίνησε από λανθασμένη αφετηρία. Μετά τις πρώτες δύο μέρες, η ελληνική κυβέρνηση έστελνε μηνύματα ότι δεν επιθυμεί την πολεμική σύγκρουση με τη γειτονική χώρα. Ετσι όμως αποδυνάμωσε την αξιοπιστία της αποτροπής μας, που βασιζόταν στην απειλή της στρατιωτικής αντίδρασης. Με άλλα λόγια, η πολιτική ηγεσία λειτούργησε σχεδόν ερασιτεχνικά και δεν επέδειξε την πρέπουσα σοβαρότητα.
Σε καθαρά επιχειρησιακό επίπεδο, μετά την απόβαση των Τούρκων κομάντος στη δυτική Ιμια, η κυβέρνηση Σημίτη υπέστη έναν αιφνιδιασμό που άλλαξε τη δυναμική της κρίσης. Με τη δημιουργία του τετελεσμένου γεγονότος (fait accompli), η Αθήνα στέρεψε από επιλογές και αυτό έγινε αμέσως εμφανές στην άλλη πλευρά. Το γεγονός ότι οι λήπτες αποφάσεων πληροφορήθηκαν
την τουρκική ενέργεια από τρίτες πηγές καταδεικνύει την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα. Επίσης, ο υποβόσκων ανταγωνισμός ανάμεσα στον Στρατό Ξηράς και στο Πολεμικό Ναυτικό δημιούργησε περιττές εντάσεις. Τέλος, δεν φαίνεται να υπήρχε ένα καλά επεξεργασμένο σχέδιο στρατιωτικής αντίδρασης για μια πρόκληση τόσο μικρής κλίμακας. Η ελληνική αποτροπή είχε σχεδιαστεί να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο μιας επιχείρησης τύπου «Αττίλας» 1974.
Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν το σημερινό πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό της χώρας έχει διδαχθεί από τα λάθη των προκατόχων τους. Είναι αλήθεια ότι σε επιχειρησιακό επίπεδο, οι Ενοπλες Δυνάμεις βρίσκονται σε εξαιρετικό επίπεδο. Τα γεγονότα των Ιμίων λειτούργησαν αφυπνιστικά για το στράτευμα, που έχει πλέον επεξεργαστεί πολλά σενάρια για τη μορφή της επόμενης κρίσης. Η εξελισσόμενη ενίσχυση των Ειδικών Δυνάμεων είναι εντυπωσιακή και δημιουργεί ένα ανάχωμα στις τουρκικές επιδιώξεις. Η συστηματική
προώθηση της διακλαδικότητας εγγυάται την αποτελεσματικότητα των Ενόπλων Δυνάμεων, αν αυτή απαιτηθεί. Η Ελλάδα σήμερα διαθέτει τα μέσα και τον σχεδιασμό για να αποκρούσει μια επιθετική ενέργεια, εφόσον κινηθεί γρήγορα και αποφασιστικά. Ωστόσο, η επιχειρησιακή μας επάρκεια και ετοιμότητα δεν είναι η μοναδική προϋπόθεση για την επιτυχημένη διαχείριση μιας στρατιωτικής κρίσης.
Σε στρατηγικό, δηλαδή πολιτικό, επίπεδο εξακολουθούν να υπάρχουν παθογένειες που μπορεί να αποδειχθούν μοιραίες για την αποτρεπτική μας στρατηγική. Η πολυπλοκότητα της τουρκικής απειλής ξεπερνάει τον εκλογικό κύκλο μιας κυβέρνησης. Απαιτείται μια διαφορετική στρατηγική που θα βασίζεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό και «τεχνοκρατική» προσέγγιση του προβλήματος. Ετσι κι αλλιώς, η προσωπική διπλωματία έχει ελάχιστες πιθανότητες να αποφέρει θετικά αποτελέσματα. Η ανοικοδόμηση του συστήματος εθνικής ασφάλειας συνιστά πλέον μια επιτακτική ανάγκη. Οι
ελληνικές υπηρεσίες πρέπει να αποκτήσουν την εξωστρέφεια που θα τους επιτρέψει να παρέχουν στρατηγικές πληροφορίες για τον αντίπαλο. Μόνο έτσι ένα ενδεχόμενο γιουρούσι θα γίνει άτακτη υποχώρηση, ασχέτως των προθέσεων τρίτων χωρών.
Η πολυπλοκότητα της τουρκικής απειλής ξεπερνάει τον εκλογικό κύκλο μιας κυβέρνησης. Απαιτείται μια διαφορετική στρατηγική, που θα βασίζεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό.
Καταληκτικά, η κρίση των Ιμίων έχει πολλά να μας διδάξει. Πρέπει να μαθαίνουμε από τα λάθη και τις παραλείψεις μας, χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε εύκολα αυτούς που έκαναν την υπέρτατη θυσία εκείνο το βράδυ. Πιστοί στις παραδόσεις του έθνους μας, ο Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο Παναγιώτης Βλαχάκος και ο Εκτορας Γιαλοψός μάς υπενθύμισαν ότι «ανδρείος είναι αυτός που δεν φοβάται τον τιμημένο θάνατο».