Κράτος δικαίου α λα καρτ;
ΗΑΡΙΣΤΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ Ελλάδα αποκλίνει σε πολλά και σημαντικά θέματα από το ευρωπαϊκό κεκτημένο του κράτους δικαίου. Αλλά τα θέματα αυτά απασχολούν ελάχιστα τον δημόσιο διάλογο, δεν τα συζητάμε κάθε βράδυ στα κανάλια, δεν γίνονται αφορμή για τριήμερες μάχες στη Βουλή. Τα στοιχεία είναι γνωστά σε όλους, πλην όμως οι πολιτικοί ηγέτες και η πνευματική ελίτ, με λίγες εξαιρέσεις, δεν ασχολούνται για να βελτιωθεί η κατάσταση.
Πρώτο θέμα, τα δικαστήρια. Σε ετήσιες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταγράφεται ο χρόνος που μεσολαβεί για να εκδικαστούν διαφόρων ειδών υποθέσεις σε κάθε χώρα. Η Ελλάδα είναι σταθερά μέσα στις δύο ή τρεις χειρότερες χώρες, με μεγάλη διαφορά από τον μέσο όρο. Για αστικές και εμπορικές υποθέσεις χρειάζονται περίπου 650 μέρες για πρωτόδικη απόφαση, με τον μέσο όρο της Ε.Ε. να είναι περίπου στις 200 (στοιχεία του 2019). Αν προστεθούν και οι χρόνοι στα εφετεία, αυτό ισοδυναμεί με αρνησιδικία σε πολλές περιπτώσεις.
Γιατί; Δεν λείπουν οι δικαστές και οι δικηγόροι για γρήγορη διεκπεραίωση. Εχουμε πολύ περισσότερους και στα δύο επαγγέλματα από τον μέσο όρο της Ε.Ε. Αντίθετα, ο μεγάλος αριθμός δικηγόρων είναι μια από τις αιτίες του προβλήματος. Για να έχουν όλοι εισόδημα χρειάζεται να υπάρχουν πολλές δίκες, με βαριές διαδικασίες, έγγραφα, αναβολές κ.τ.λ.
Μια άλλη αιτία είναι ότι για να βελτιωθούν οι διαδικασίες χρειάζεται επίπονη οργανωτική προσπάθεια και νομική τεχνογνωσία. Δεν μπορούν να κάνουν το έργο ούτε οι πολιτικοί προϊστάμενοι ούτε οι υπάλληλοι του υπουργείου Δικαιοσύνης. Ομως οι έμπειροι δικηγόροι και καθηγητές, που θα μπορούσαν να το κάνουν, δεν έχουν σηκώσει τα μανίκια γι' αυτό. Η συμβολή τους εξαντλείται σε γενικόλογες προτάσεις.
Δεύτερο θέμα, τα σχολεία. Η δωρεάν δημόσια βασική εκπαίδευση είναι σημαντικό δικαίωμα στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Στα λόγια την έχουμε κι εμείς. Στην πράξη, τα παιδιά πηγαίνουν μεν στο σχολείο κανονικά, αλλά εκπαιδεύονται
ελλιπέστατα. Υπάρχει πλήθος στοιχείων γι' αυτό, με πιο γνωστό τα αποτελέσματα των εξετάσεων PISA. Η Ελλάδα έχει τη χειρότερη επίδοση από τις 26 ευρωπαϊκές χώρες του ΟΟΣΑ (στοιχεία του 2018, αλλά και προηγούμενα). Η καλή εκπαίδευση είναι το βασικότερο εργαλείο για κοινωνική κινητικότητα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Στην Ελλάδα το στερούμε από τους πιο αδύναμους.
Δεν μπορεί να βελτιωθεί η δημόσια παιδεία χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών. Οι ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι πρόσφατα προτιμούσαν να χαϊδεύουν τις συντεχνίες και να αφήνουν τα παιδιά στη μοίρα τους. Τα μέτρα που σταδιακά υλοποιεί η σημερινή κυβέρνηση συναντούν ισχυρή αντίδραση από τα συνδικάτα και την Αριστερά και δεν έχουν καμία στήριξη από την Κεντροαριστερά.
Το ευρωπαϊκό κεκτημένο περιλαμβάνει επίσης κοινωνικά επιδόματα με ορθολογική στόχευση, επαγγελματική κατάρτιση διαθέσιμη σε όλους, πανεπιστήμια που παρέχουν ουσιαστικά εφόδια για παραγωγική εργασία. Σε όλα αυτά είμαστε πολύ πίσω. Τώρα θεσπίζονται μεταρρυθμίσεις στη σωστή κατεύθυνση, αλλά χρειάζεται ακόμη χρόνος και κόπος μέχρι αυτά να οδηγήσουν σε περισσότερη ισότητα και δικαιοσύνη.
Δυστυχώς, στα περισσότερα από αυτά η αντιπολίτευση δεν συναινεί, που σημαίνει ότι μπορεί να τα ανατρέψει όταν γίνει κυβέρνηση. Στη χώρα μας οι «προοδευτικοί» επιλέγουν συχνά την πλευρά των ραντιέρηδων και όχι των αδύναμων.
Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη αναπτύχθηκε μαζί με το κοινωνικό κράτος και την ελεύθερη παραγωγική οικονομία. Είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της συναίνεσης σοσιαλδημοκρατών και κεντροδεξιών. Ετσι κτίστηκε και η σοβαρή δημόσια διοίκηση, όπου οι υπάλληλοι δεν γίνονται όργανα ιδιωτικών συμφερόντων, και σέβονται, για παράδειγμα, την αποστολή της υπηρεσίας εθνικής ασφάλειας, αλλά και το απόρρητο αυτής.
Αυτοί που απορρίπτουν σχεδόν όλο το ευρωπαϊκό κεκτημένο για την οργάνωση της κοινωνίας, της οικονομίας, της παιδείας, είναι βαθύτατα υποκριτές όταν παριστάνουν τους υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν υπάρχει κράτος δικαίου α λα καρτ.
Η καλή εκπαίδευση είναι το βασικότερο εργαλείο για κοινωνική κινητικότητα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Στην Ελλάδα το στερούμε από τους πιο αδύναμους.