Καθαρό νεύμα στη λογική
ΣΤΑΣΟΥΛΑΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ημείο πρώτο: Στην Ευρώπη κατοικοεδρεύουμε σταθερά και αδιαλείπτως, δίχως ίχνος ερωτηματικού· δεν συμφέρει κανέναν να απομακρυνθούμε ούτε μια σταλιά «από τον ευρωπαϊσμό της». Καμία ουδετερότητα. Αν βαδίζουμε προς μια νέα εποχή πολέμων, όπως έγραψε πρόσφατα ο Χαράρι, η αντίσταση μιας ενωμένης Ευρώπης στον κυνικό, απερίσκεπτο, απρόβλεπτο εισβολέα είναι για μας αναγκαιότητα διπλή. Η εποχή της ειρήνης που ανέτειλε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα δύσει, είπε ο Ισραηλινός φιλόσοφος, αν η Δύση δεν σταματήσει τον Πούτιν, με συνέπεια να ανοίξει η όρεξη των ανά τον κόσμο αυταρχικών ηγετών (βλέπε Ερντογάν ή των διαδόχων του) να επιτεθούν στη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη. «Θα πιστέψουν ότι οι πόλεμοι για την κατάκτηση χωρών είναι και πάλι εφικτοί». Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία έδειξε ότι ο φόβος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, μαζί με την τεχνολογική και οικονομική πρόοδο που έκανε τον πόλεμο για την αρπαγή αλλότριου πλούτου περιττό, έπαψαν να διασφαλίζουν την ειρήνη. Κάθε εποχή είναι υποκείμενη στη φθορά. Χρειάζεται και πάλι να οικοδομηθεί εκείνη η κουλτούρα που απορρίπτει δριμέως και ευθέως τον επεκτατισμό και βοηθάει τις –λιγότερο φιλοπόλεμες– δημοκρατίες να περιορίσουν τις δικτατορίες του αίματος και των ολέθριων λαθών. Σημείο δεύτερο: Παλεύουμε με τα γυρίσματα μιας πολύπλοκης αντιφατικής εποχής. Με τις αγωνίες, τα σαστίσματα, τις απογοητεύσεις, που παράγουν τυφλώσεις που διαιρούν, φοβίες που στερούν από τους ανθρώπους το κίνητρο να σχεδιάζουν το αύριο. Μαζί πρόοδος και οπισθοδρόμηση, παρελθόν και μέλλον, ηθικές ανησυχίες και αναστολές της συνείδησης, σκοταδισμοί και νίκες πάνω στη δυνητική αγριότητά μας. Οι συνομιλητές αλλάζουν. Πολλά δεν μοιάζουν καθαρά. Ερευνες με αντίθετα αποτελέσματα, ειδήσεις με αντικρουόμενα δεδομένα. Υπερπληροφόρηση και παραπληροφόρηση. Λαϊκισμοί που ροκανίζουν τη λογική και τις σωτήριες γεωμετρίες της. Ομοϊδεάτες σε στεγανές κοινότητες, ένα είδος μονόχρωμης οπαδικής σκέψης που μειώνει την ποιότητα του δημόσιου διαλόγου και την προοπτική των συμβιβασμών, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για τη συνύπαρξη. Δύσκολο να επανεφευρεθεί, ειδικά κατά τις άγριες προεκλογικές ημέρες, η διαβουλευτική δημοκρατία, να ανασυρθεί η τέχνη του συνεταιρίζεσθαι. Ομως, το μέλλον δεν μπορεί να είναι η συνέχιση του παρελθόντος, η λάθος σκέψη που δογματίζει, η τμηματική σκέψη που αναγνωρίζει μόνο τη μία ή την άλλη πλευρά και
αδυνατεί να τις συνδυάσει, η μονόπλευρη σκέψη που είναι τυφλή απέναντι στην πολυπλοκότητα. Σημείο τρίτο: Η αλήθεια μπορεί να είναι άπιαστη, όμως η εμπειρία είναι πραγματική και μας βάζει να σκεφτούμε, να παλέψουμε με την αυταπάτη, τη μεροληψία, την επικίνδυνη –στις σημερινές κοινωνίες των ανεξέλεγκτων δυναμικών– ιδεοληψία, να επιχειρηματολογήσουμε και ενδεχομένως να αλλάξουμε. «Σκέψη είναι η ικανότητα να ξεχωρίζεις το σωστό από το λάθος, το όμορφο από το άσχημο. Και αυτό μπορεί πράγματι να αποτρέψει καταστροφές», έλεγε η Χάνα Αρεντ. Οχι ακραίος σκεπτικισμός, η ψευδαίσθηση ότι τα πράγματα είναι ανεξιχνίαστα, που οδηγεί στην αναστολή κάθε κρίσης και την αδιαφορία. Μόνο εκείνη η δόση αμφιβολίας (στη ζωή αντιμετωπίζουμε συνεχώς τον κίνδυνο του λάθους) που κινητοποιεί τη διάθεση διερεύνησης, τη σκέψη. Την αναζήτηση μιας απάντησης, ακόμη και από τη σιωπή του Σύμπαντος. Σ' αυτήν στηρίζεται η επιστήμη, που
Το μέλλον δεν μπορεί να είναι η συνέχιση του παρελθόντος, η μονόπλευρη σκέψη που είναι τυφλή απέναντι στην πολυπλοκότητα.
δεν προσφέρει καμιά απόλυτη και οριστική αλήθεια, όμως συμβάλλει στην υπέρβαση των λαθών, στη θαυμαστή διαστολή των ανθρώπινων δυνατοτήτων και του νου. Σημείο τέταρτο: Η αντιπολιτευτική αφήγηση περί ορμπανοποίησης, παρακμής, το αρνητικό πλαίσιο που γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστεί στην πραγματικότητα συσκοτίζοντας την πρόοδο που έχει συντελεστεί, λίγο λίγο τροποποιεί –έστω και αμυδρά– το συλλογικό βλέμμα πάνω στη χώρα. Την αντίληψη για τα όρια και τις δυνατότητές της. Και ζημιώνει απαξάπαντες. Δεν μπορούν όλοι, όταν μένουν μόνοι, χωρίς τις βαριές λέξεις, που αν στέριωναν μέσα στον νου και την καρδιά θα βυθιζόμασταν σε ένα ωμό μαρτύριο, μια ανυπόφορη αγωνία, να ανακαλύψουν και πάλι εξ ολοκλήρου το καθαρό αντικείμενο, το γυμνό γεγονός. Παρά μόνο έως έναν βαθμό... Οι χώρες δεν παρακμάζουν στις ταραγμένες εποχές, αλλά όταν δεν ορίζουν σκοπούς, όταν χάνουν τη δύναμη για επανεκκίνηση και δημιουργία. Η Ελλάδα ήταν πάντα μια τραυματισμένη χώρα. Σκόνταφτε, έπεφτε, σηκωνόταν και προχωρούσε, σπρωγμένη από μια εσωτερική ορμή, που στα δύσκολα δεν γνωρίζει ανάπαυση.