Με τον αθώο τρόπο του Φρεντ Μπουασονά
Τέχνη είναι να συλλαμβάνεις το ασύλληπτο. Δεν θυμάμαι ποιος το έχει πει, ίσως και να είναι δική μου έμπνευση, αλλά αυτό ακριβώς σκεφτόμουν καθώς περιφερόμουν πρόσφατα στην έκθεση «Ο Φρεντ Μπουασονά και η Μεσόγειος. Μια φωτογραφική Οδύσσεια» που παρουσιάζεται στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, έως τις 12 Φεβρουαρίου 2023. Ο Ελβετός φωτογράφος Φρεντ Μπουασονά (1858-1946) αποτύπωσε στο έργο του μια ιδέα που στα δικά μου μάτια τουλάχιστον μοιάζει άπιαστη. Ο Μπουασονά περιηγήθηκε στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα και τη φωτογράφισε με μια συγκλονιστική, και παιδική θα 'λεγες, αθωότητα. Αφήνει το βλέμμα του να αποσπάται απ' το εφήμερο, μόνο όταν αναγνωρίζει σ' αυτό το άγγιγμα του αιώνιου, για να δώσει έτσι στον θεατή τη δυνατότητα να μπει μέσα στην εικόνα και να τη ζήσει στο παρόν.
Στέκομαι σε τρία στιγμιότυπα που έχουν αποσπαστεί από την περιοχή της Πύλου το 1912, σ' ένα από τα πολλά ταξίδια του στη χώρα. Ο φωτογράφος έχει απαθανατίσει μια παραλία την ώρα της καταιγίδας, τη λιμνοθάλασσα, κι έναν κάτοικο της περιοχής, τον Γερο-Νέστορα. Οι φωτογραφίες φυσικά δεν έχουν άλλο χρώμα από το μαύρο και το άσπρο, κι όμως είναι γεμάτες ένταση και φως. Καθώς μου είναι πολύ γνώριμος ο τόπος, αναγνωρίζω αμέσως τα σημεία στα οποία στάθηκε ο φωτογράφος. Σήμερα, το ένα μέρος αποτελεί περιοχή Natura κι είναι ίδιο και απαράλλαχτο, ενώ το άλλο, τους θερινούς μήνες μεταμορφώνεται από την τουριστική επίπλωση. Θα έλεγε ωστόσο κάποιος ότι ο φωτογράφος σταμάτησε τον χρόνο, κι ότι κατόρθωσε να βάλει την Ελλάδα κυριολεκτικά και μεταφορικά μέσα σ' ένα αρχετυπικά γαλήνιο κάδρο. Η έκθεση περιλαμβάνει 110 έργα και πολυμεσικές εφαρμογές. Ακολουθεί την πορεία του φωτογραφικού βλέμματος του Φρεντ Μπουασονά, τις πηγές της έμπνευσής του και τη μακρόχρονη προσπάθειά του να καταστήσει τη φωτογραφία μια καλή τέχνη. Οπως αναφέρει το ΜΟMuS, «σε μια ελικοειδή διαδρομή,
από τις Αλπεις μέχρι την έρημο του Σινά, πρωταγωνιστεί η Μεσόγειος που, ως άλλος κοινός τόπος, γίνεται το σκηνικό της φωτογραφικής Οδύσσειας του ίδιου του φωτογράφου, στα χνάρια του ομηρικού ήρωα. Το έργο του Μπουασονά τροφοδοτήθηκε από τις συνεργασίες του με συγγραφείς, αρχαιολόγους, πολιτικούς και γεωγράφους, και συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης που αντιμετώπιζε τη Μεσόγειο ως ενιαία γεωγραφική και πολιτισμική οντότητα. Φωτογραφίζοντας τους μεσογειακούς τόπους για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, επικύρωσε μεταξύ άλλων τους γεωπολιτικούς μετασχηματισμούς της Ελλάδας και των Βαλκανίων. Σκηνές από την καθημερινότητα απλών ανθρώπων, μνημεία και τοπία προς αποκρυπτογράφηση προσκαλούν τους επισκέπτες σε μια ταξιδιωτική εμπειρία σε τόπους που πλέον έχουν διαμορφωθεί με τρόπους, που τότε ακόμη φάνταζαν μυθικοί».
«Ο στόχος της έκθεσης», γράφει η επιμελήτριά της, Εστέλ Σοϊέ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας και Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, «είναι η διεύρυνση του βλέμματος μέσα από τα έργα του Ελβετού φωτογράφου, αναδεικνύοντας τόσο το εύρος της καριέρας του, όσο και τους στενούς δεσμούς που έχτισε μεταξύ της Ελβετίας, της Ελλάδας και του μεσογειακού κόσμου. Η έκθεση και η έκδοση αποτυπώνουν την πρόθεση του Φρεντ Μπουασονά να επεκτείνει τα υλικά και συμβολικά όρια της φωτογραφίας. Επιπλέον, δείχνουν τον τρόπο που η Ελλάδα του πρόσφερε τη δυνατότητα να αναδείξει τη φωτογραφία ως μια αυτόνομη μορφή τέχνης».
«Η συμπαρουσίαση δύο σημαντικών συλλογών του έργου του Μπουασονά, των αρχείων της Βιβλιοθήκης της Γενεύης και της Κεντρικής Βιβλιοθήκης (Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη) του ΑΠΘ» συμπληρώνει η συνεπιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός της τέχνης Αρετή Λεοπούλου, «αποτελεί μια σημαντική “συνάντηση” τεκμηρίωσης και ανάδειξης ενός φωτογραφικού πλούτου που ήδη ξεπερνούσε εθνικά σύνορα και στόχους. Το φωτογραφικό έργο του Μπουασονά υπήρξε στρατηγικής
σημασίας για τις ελληνικές εθνικές επιδιώξεις στις αρχές του 20ού αιώνα και συνάμα στέκει ως ένα αισθητικά άρτιο καλλιτεχνικό έργο ενός –εντυπωσιακά δραστήριου για μισό αιώνα– φωτογράφου».
Σκύβω πάνω από τον ογκώδη τόμο «Η Ελλάδα μέσα απ' τα βουνά και τα λαγκάδια», ο οποίος εκτίθεται σε μια βιτρίνα, δίπλα από άλλες εκδόσεις του φωτογράφου, και με συνεπαίρνει η υλικότητα του βλέμματος του καλλιτέχνη.
Σκέφτομαι ότι ο ψηφιακός πολιτισμός αφήνει επάνω μας το άυλο αποτύπωμα ψηφίων, ενώ ο αναλογικός πολιτισμός χάραξε πάνω στον αμφιβληστροειδή μας μνήμες σχεδόν ανεξίτηλες. Η τυπωμένη εικόνα, το βιβλίο, το χαρτί ανήκουν σε μια μυθολογία που φθίνει, που αποκτά θρησκευτικές διαστάσεις. Οι καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώνα μας προσφέρουν το προνόμιο της ψύχραιμης ματιάς. Ακόμα και η φουρτούνα έχει μέσα της ομορφιά. Αν καθαρίσουμε τους σκονισμένους φακούς μας, αν αφαιρέσουμε τους θορυβώδεις περισπασμούς του περιβάλλοντος, ίσως μπορέσουμε να δούμε κι εμείς τα πρόσωπα και τα τοπία με τον αθώο τρόπο του Φρεντ Μπουασονά.
Ο αναλογικός πολιτισμός χάραξε πάνω στον αμφιβληστροειδή μας μνήμες σχεδόν ανεξίτηλες.