«Χαίρομαι γιατί βοήθησα πολύ κόσμο»
Επί χούντας, ο Νίκος Π. έφτιαχνε πλαστά διαβατήρια στο Παρίσι για Ελληνες αντιστασιακούς
ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Χειρίζεται τη λεπτή ακίδα με χειρουργική ακρίβεια, ακόμη και τώρα, στα 82 του χρόνια. Δείχνει πώς τη βουτούσε στο μελάνι και πώς προσπαθούσε έπειτα με διαδοχικά μικρά χτυπήματα, σαν ορνιθοσκαλίσματα, να αντιγράψει μια σφραγίδα. «Ετσι γινόταν, τακ, τακ, τακ, τακ», λέει. Ηταν λεπτοδουλειά, δεν υπάρχει αμφιβολία. «Είμαι ανυπόμονος, δεν μπορώ αυτή την προσήλωση. Πώς άραγε το έκανα τότε;» απορεί ο Νίκος Π. καθώς αναπαριστά την παλιά του τέχνη, όταν ζούσε στο Παρίσι και έφτιαχνε πλαστά διαβατήρια για τους Ελληνες που αγωνίζονταν κατά της δικτατορίας.
Η συνάντησή μας έγινε με αφορμή τον θάνατο του δασκάλου του, του δεινού πλαστογράφου Αντόλφο Καμίνσκι. Στις 9 Ιανουαρίου 2023 ο Καμίνσκι πέθανε στο Παρίσι, σε ηλικία 97 ετών. Η κόρη του, Σάρα, διηγήθηκε πρόσφατα την ιστορία του στην «Κ». Περιέγραψε πώς ο πατέρας της συνέβαλε στη σωτηρία χιλιάδων Εβραίων στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και πώς η αυθεντία του στην παραχάραξη βοήθησε τις επόμενες δεκαετίες αγωνιστές αντιαποικιακών και αντιφασιστικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο, καθώς και Ελληνες αντιστασιακούς στη χούντα. Μίλησε και για έναν Ελληνα μαθητή του πατέρα της, ο οποίος είχε θητεύσει στο μυστικό του εργαστήριο και ξεχώρισε για το ταλέντο του.
Ψάχνοντας στα αρχεία του πατέρα της, η Σάρα Καμίνσκι κατάφερε να βρει έναν αριθμό τηλεφώνου στην Αθήνα και να μας φέρει σε επαφή με αυτόν τον μαθητή.
Το όνομα δεν χρειάζεται
Ακόμη κι αν πέρασε μισός αιώνας από τότε, ο Νίκος Π. επιθυμεί να μην αποκαλυφθεί δημόσια το πλήρες όνομά του. Είναι ψηλός, με θερμή χειραψία. Ανάβει μια σόμπα υγραερίου και καθόμαστε στη στενή κουζίνα της μονοκατοικίας του στο Χαλάνδρι. Μιλάει για πρώτη φορά για αυτή την πτυχή του παρελθόντος του. Αλλωστε, όπως εξηγεί, και εκείνα τα χρόνια στο Παρίσι ελάχιστοι γνώριζαν τι έκανε.
«Κάθε άνθρωπος έχει τα ταλέντα που του έχει δώσει η φύση και τις δεξιότητες που έχει αναπτύξει ο ίδιος», λέει. «Είχα πάθος με τη μουσική και δεν ξέρω για ποιο λόγο και με τη γεωμετρία». Περιγράφει την πορεία που τον οδήγησε στο Παρίσι. Ηθελε να σπουδάσει αρχιτέκτονας, αλλά απέτυχε
στις εξετάσεις για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Το επιχείρησε έπειτα στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας, όπου παρέμεινε δύο χρόνια προτού επιστρέψει στην Αθήνα το 1961 για να σπουδάσει τελικά σκηνογραφία σε σχολή του Δοξιάδη.
«Ηθελα μετά να πάω στο Παρίσι και να εργαστώ στην
όπερα», λέει. Το 1963, λοιπόν, επέστρεψε στη Γαλλία και προσέγγισε, όπως διηγείται, τη Λίλα ντε Νόμπιλι, διάσημη σκηνογράφο και ενδυματολόγο, η οποία όμως δεν τον ενέταξε στην ομάδα της. Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 τον βρήκε στο Παρίσι.
Πρώτα υποδέχθηκε εκεί άλλους Ελληνες αυτοεξόριστους παρέχοντας στέγη. «Στην ελληνική παροικία του Παρισιού λέγαμε ότι δεν θα κρατήσει πολύ, ότι η χούντα θα πέσει σύντομα. Περιμέναμε να γυρίσουμε σε ένα με δύο χρόνια στην πατρίδα. Μετά καταλάβαμε ότι η δικτατορία είχε γερά μπουντέλια, “πατρίς, θρησκεία, οικογένεια” που έλεγε και ο Παπαδόπουλος», λέει.
Τότε προέκυψε η ανάγκη να βοηθήσει τους αντιστασιακούς και με άλλο τρόπο. Μια Γαλλίδα ψυχολόγος η οποία εργαζόταν στη διαφήμιση τον σύστησε στον Καμίνσκι. Είχε το εργαστήριό του σε ένα ημιυπόγειο. Μόλις τον γνώρισε ρώτησε εάν ήξερε να σχεδιάζει και τι σπουδές είχε πραγματοποιήσει. Στην αρχή οι πολλές ερωτήσεις του Καμίνσκι ξένισαν τον Νίκο Π.
Είχε μάθει ότι μετά το πραξικόπημα εμφανίστηκαν αστυνομικοί σε σπίτι συγγενών του στην Αθήνα και ρωτούσαν επίμονα για εκείνον. Κάποιος άλλος σπουδαστής στη σχολή Δοξιάδη τον είχε καταδώσει ως αριστερό. Ομως και ο Καμίνσκι ήταν καχύποπτος, προσπαθούσε να φυλάξει τα νώτα του και να μην αποκαλυφθεί η δράση του. Ισως να μην του αρκούσαν οι καλές συστάσεις που είχε ο Νίκος Π. και ήθελε από μόνος του να μετρήσει την ειλικρίνεια
στις απαντήσεις του Ελληνα μαθητευόμενου.
Ο Νίκος Π. λέει ότι έμεινε στο πλευρό του πολύπειρου πλαστογράφου για περίπου ένα χρόνο, μετά ανεξαρτητοποιήθηκε. Θυμάται ότι για καιρό πειραματιζόταν με δείγματα που δεν επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν, ώσπου μια ημέρα του ζήτησε ο Καμίνσκι να φτιάξει μια ισπανική στάμπα. Ηταν για ένα διαβατήριο κάποιου αντιστασιακού που θα επιχειρούσε να εισέλθει στην Ισπανία του δικτάτορα Φράνκο. Τότε για πρώτη φορά ένιωσε να τον βαρύνει η ευθύνη, έπρεπε να μην υπάρχει κάποια ατέλεια στο έγγραφο που θα παρέδιδε.
Για να κρατήσουν αμείωτη ροή στην παραγωγή, προμηθεύονταν νέα, αυθεντικά διαβατήρια στα οποία έπειτα πραγματοποιούσαν αλλαγές. Διηγείται πως μια μέρα καθόταν σε ένα καφέ και κάποιος θαμώνας ξέχασε το σακάκι του. Προτού το παραδώσει είχε αφαιρέσει το διαβατήριο. Λίγες ημέρες αργότερα βρήκε τα στοιχεία του ιδιοκτήτη και επικοινώνησε μαζί του. «Τον κάλεσα και του είπα: “Σας στέρησα το διαβατήριό σας γιατί είμαστε από μια χώρα που τα έχουμε ανάγκη”. Μου είχε πει να μην ανησυχώ, θα έβγαζε άλλο», λέει.
Η διπλή ζελατίνα
Περιγράφει πόσο δύσκολο ήταν να ξεκολλήσουν τη διπλή ζελατίνα που υπήρχε στα διαβατήρια που θα πλαστογραφούσαν, πώς έπρεπε να τραβήξουν με προσοχή τη φωτογραφία του πραγματικού κατόχου για να βάλουν άλλη στη θέση της. Από τον Ελληνα μεσάζοντα που του έφερνε τις νέες «παραγγελίες» ζητούσε πάντα «καθαρές» φωτογραφίες, χωρίς αντικείμενα στο φόντο. «Πες τους να βγαίνουν σε έναν άσπρο τοίχο, ούτε να φωτίζουν, μια απλή φωτογραφία», ζητούσε. Μάταια.
Προσπαθούσε μαζί με τον Καμίνσκι να καθαρίσει τις εικόνες που του παρέδιδαν τοποθετώντας λευκό χαρτί γύρω από το περίγραμμα του προσώπου και έπειτα τις φωτογράφιζε ξανά. Σταμάτησε να πλαστογραφεί το 1974, με την πτώση της χούντας. Οταν επέστρεψε στην Ελλάδα ένα χρόνο αργότερα, παρατήρησε ένα γνώριμο σημείο σε κάποιο σπίτι που είχε προσκληθεί. «Μήπως είχατε φυγαδεύσει κάποιον στη Γαλλία;» ρώτησε τους οικοδεσπότες. Αναγνώρισε τις γρίλιες του σπιτιού, από μια φωτογραφία που κάποτε είχε επεξεργαστεί. «Χαίρομαι γιατί βοήθησα πολύ κόσμο», λέει. «Μη ρωτάς πόσα έγγραφα είχα κάνει, δεν κρατούσα λογαριασμό».
Μετά το πραξικόπημα εμφανίστηκαν αστυνομικοί σε σπίτι συγγενών του στην Αθήνα και ρωτούσαν επίμονα για εκείνον. Κάποιος άλλος σπουδαστής στη σχολή Δοξιάδη τον είχε καταδώσει ως αριστερό.