Περί Ρωμιοσύνης και Ελληνοσύνης

Κύριε διευθυντά

Αφορμή για την παρούσα η ακόλουθη δήλωση της αξιολόγου βυζαντινολόγου κ. Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ: «...έχουμε την αναίδεια να λέμε ότι δεν είμαστε Ρωμιοί, όταν το να είσαι Ρωμιός σημαίνει ότι είσαι ακριβώς ο πολίτης της μεγαλύτερης και μακροβιότερης αυτοκρατορίας της Ευρώπης». («Αρχονταρίκι», 18.4.2010).

Μόνο που η συμπαθέστατη καθηγήτρια (επιτηδείως;) ξέχασε ότι: α) στις αυτοκρατορίες δεν υπάρχουν πολίτες – μόνον υπήκοοι και β) η «μακροβιότερη αυτοκρατορία της Ευρώπης» ήταν ελληνόφωνη – όχι ελληνική.

Στη σημερινή Ελλάδα υπάρχει η κοινή γνώμη (communis opinio) ότι Ρωμιοσύνη και Ελληνοσύνη είναι όροι ταυτόσημοι. Δείγμα αυτής της γνώμης η εξακουστή εξύμνηση της Ρωμιοσύνης από τον Γιάννη Ρίτσο και η μελοποίησή της από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Πόση όμως Ελληνοσύνη ενυπήρχε στη βυζαντινή Ρωμιοσύνη; Ή να το θέσω αλλιώς: Πώς έβλεπε ο μέσος Βυζαντινός Ρωμιός τον αρχαίο Ελληνα πολίτη και τον πολιτισμό του; Ως μακρινό του συγγενή ή ως ξεχασμένο άσαρκο όστρακο;

Ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Cyril Mango απαντά:

«Ο μέσος Βυζαντινός δεν αισθανόταν καμία συγγένεια με τους αρχαίους Ελληνες. Είχε περισσότερη επίγνωση της ιστορίας της Ρώμης, ιδιαίτερα από τον [αυτοκράτορα] Αύγουστο και μετά, αφού αυτή ήταν η ιστορία της δικής του Αυτοκρατορίας. [...] Τα βασικά σημεία του ιστορικού του σχήματος ήταν η Δημιουργία, ο Κατακλυσμός, ο Αβραάμ, ο Μωυσής, η Ενσάρκωση του Χριστού» («Discontinuity with the Classical Past in Byzantium»», Πανεπιστήμιο Birmingham, 13 Συμπόσιο Βυζαντινών Σπουδών, 1979, σ. 54).

Ο Ιωάννης Μαλάλας (6ος αι. μ.Χ.) στη «Χρονογραφία» του περιγράφει τους μεγάλους (επί Ιουστινιανού) διωγμούς των Ελλήνων στο Βυζάντιο («διωγμός γέγονεν Ελλήνων μέγας» – 449.1-5) και κάνει λόγο για απαγόρευση της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στην Αθήνα («εν Αθήναις... μηδένα διδάσκειν φιλοσοφίαν» – 451.15-20).

Γενικά, οι Βυζαντινοί χρονογράφοι (οι κατ' εξοχήν διαμορφωτές συνείδησης των ολιγογράμματων Ρωμιών) δεν αφιερώνουν «ούτε λέξη για την κλασική Ελλάδα, για τα Μηδικά, για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο» (Mango, ό.π. σ. 53).

Συμπέρασμα: Με εξαίρεση την ελληνική γλώσσα, στη βυζαντινή χριστιανική Ρωμιοσύνη δεν χωρούσε ο Ελλην γυμνός αθλητής, ο αθυρόστομος Αριστοφάνης, ο φιλόγελως Δημόκριτος, ο (κατά τον Ρωμανό τον Μελωδό) «δικαίως φιμωθείς» Πυθαγόρας. Χωρούσε όμως ο ορθόδοξος Λιβανέζος, ο ορθόδοξος Παλαιστίνιος, ο ορθόδοξος Σύρος, ο ορθόδοξος Αρμένης... και, φυσικά, ο ορθόδοξος Ελληνας – όλοι τους υπήκοοι κάποιου «ελέω Θεού» αυτοκράτορα (ή βασιλέα) των Ρωμαίων. ΔΡ ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ Μελβούρνη

Μία ψηφοφορία από τα πολύ παλιά, κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου, μετά τον θάνατο του Αχιλλέα. Ποιος πλέον ανάμεσα στους Αχαιούς είναι ο άριστος να παραλάβει τη δόξα και την τιμή της πανοπλίας του νεκρού ήρωα; Μόνο δύο τολμούν να αυτοπροταθούν. Ο πελώριος Αίαντας με τη λιονταρίσια καρδιά και ο ακαταμάχητος στον νου πολυμήχανος Οδυσσέας. Η επικρατέστερη εκδοχή θέλει ν’ αποφασίζουν άκουσαι Τρωαδίτισσες οι οποίες κουβέντιαζαν για τους εχθρούς –ενώ τους κρυφάκουγαν κατάσκοποι των πολιορκητών– σε ένα ντιμπέιτ που ανέδειξε νικητή τον Οδυσσέα. Ο αγγειογράφος παραθέτει μία άλλη παράδοση που θέλει η κατακύρωση της πανοπλίας να γίνεται στον βασιλιά της Ιθάκης με την ετυμηγορία (και αποχή μηδέν) των Αχαιών ηγεμόνων. Βλέπουμε λοιπόν τον Οδυσσέα να έχει μαζέψει σωρό ψήφους σε αντίθεση με τα μετρημένα κουκιά του Αίαντα. Ωστόσο δεσπόζει η καλπονοθευτική παρέμβαση της θεάς Αθηνάς (στο κέντρο) που με στροφή της σοφής κεφαλής της και χειρονομώντας με το δεξί της χέρι, υποδεικνύει στους εκλεκτούς εκλέκτορες τον εκλεκτό της. Ερυθρόμορφη κύλικα, περί το 490 π.Χ., Βιέννη, Kunsthistorisches Museum. (Ελληνική Μυθολογία, τόμος Τρωικός Πόλεμος, Εκδοτική Αθηνών).