Ο Αντρέι Ρουμπλιόφ πάει στον πόλεμο, με διαταγή του Πούτιν
ΝΙΚΟΛΑ ΖΩΗ
Θεωρείται κορυφαίο έργο της ρωσικής αγιογραφίας και στη διάρκεια των αιώνων προστατεύτηκε από τους τσάρους. Είναι επίσης η διασημότερη ίσως εικόνα του σπουδαίου αγιογράφου Αντρέι Ρουμπλιόφ (περ. 1360-1430), ο οποίος μαθήτευσε στο πλάι του βυζαντινού ζωγράφου Θεοφάνη του Ελληνα, ιστόρησε σημαντικές εκκλησίες της Ρωσίας, αλλά και έφτασε να γίνει ταινία από τον Αντρέι Ταρκόφσκι. Σήμερα όμως η περίφημη «Αγία Τριάδα», γνωστή και ως «Φιλοξενία του Αβραάμ», που φιλοτέχνησε ο Ρουμπλιόφ στις αρχές του 15ου αιώνα, φαίνεται πως κινδυνεύει: με διάταγμά του, ο Βλαντιμίρ Πούτιν μεταβίβασε την εικόνα από την Πινακοθήκη Τρετιακόφ της Μόσχας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας, με αποτέλεσμα οι μετακινήσεις του έργου που συνεπάγεται μια τέτοια απόφαση, να προκαλούν ανησυχία στους ειδικούς.
«Ολοι οι επαγγελματίες συντηρητές συνηγορούν ομόφωνα στο ότι η κατάσταση της “Αγίας Τριάδας” είναι τέτοια, που οποιαδήποτε μετακίνησή της, ακόμα και μικρή, ενέχει πολλούς κινδύνους, καθώς η εικόνα μπορεί απλώς να καταστραφεί», δήλωνε στη ρωσική ερευνητική ιστοσελίδα The Insider ο ιστορικός τέχνης Αλεξέι Λίντοφ. «Θα μπορούσε ακόμα και να χαθεί ή να κομματιαστεί, καθώς αποτελείται από τρία τμήματα που δεν είναι ασφαλώς συνδεδεμένα», έλεγε στο ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Tass η Ελιζαβέτα Λιχάτσεβα, επικεφαλής του Μουσείου Καλών Τεχνών Πούσκιν. Η Λιχάτσεβα επισήμανε ακόμη ότι η εικόνα δεν θεωρείτο ποτέ θαυματουργή και είχε τους λόγους της να τονίζει κάτι τέτοιο: όπως μετέδωσε το Art Newspaper και άλλα μέσα, ο Πούτιν μεταβιβάζει την εικόνα του Ρουμπλιόφ στη ρωσική εκκλησία, για να ευχαριστήσει τον Πατριάρχη Κύριλλο για την υποστήριξή του στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και για να ικανοποιήσει όσους πιστεύουν ότι η εικόνα θα φέρει τη νίκη στο πεδίο της μάχης.
Με διαστάσεις 142x114 εκ., η «Αγία Τριάδα» απεικονίζει τους
τρεις αγγέλους που σύμφωνα με το βιβλίο της Γένεσης φιλοξένησε ο Αβραάμ στην ιερή «Δρυ του Μαμβρή» και οι οποίοι συμβολίζουν την τριαδική ενότητα του θεού. Ο Ρουμπλιόφ τη φιλοτέχνησε έπειτα από ανάθεση του ρωσικού μοναστηριού της Λαύρας της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Σεργίου, ενώ με απόφαση του Ιβάν του Τρομερού η εικόνα προστατεύτηκε με χρυσή επένδυση. Οι σοβιετικές αρχές τη μετέφεραν στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ όπου και φυλασσόταν μέχρι πέρυσι το καλοκαίρι, όταν και επέστρεψε στη Λαύρα, προκειμένου να εκτεθεί στον Ναό του Χριστού Σωτήρα στη Μόσχα και έπειτα να συντηρηθεί και να επιστρέψει στην τωρινή βάση της. Ωστόσο, ειδικά η έκθεση σε μια εκκλησία θεωρείται επικίνδυνη, λόγω των κεριών, της ανθρώπινης παρουσίας κ.ά.
«Μια μεγάλη και παλιά εικόνα μπορεί να αντιμετωπίσει προβλήματα κατά τη μεταφορά της. Ολες αυτές οι μετακινήσεις ενέχουν κινδύνους. Νομίζω ότι καλό είναι να παραμείνει στην πινακοθήκη, αντί να ταλαιπωρείται έτσι», λέει στην «Κ» ο καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Αθανάσιος Σέμογλου. Παρόμοια άποψη έχει ο Δημοσθένης Αβραμίδης, αναπληρωτής καθηγητής τέχνης της τοιχογραφίας και των φορητών εικόνων στην Ανωτάτη Σχολή
Καλών Τεχνών. «Ενδεχομένως η εικόνα να έχει φωτοοξειδώσεις», λέει και συνεχίζει: «Τα χρώματά της σε κάνουν να αναρωτιέσαι τι συμβαίνει. Αραγε έχει δουλευτεί το έργο σε χαμηλές φωτιστικές συνθήκες; Σαφέστατα ναι. Και αυτό έχει επηρεάσει ξεκάθαρα τη χρωματική γκάμα. Εχουμε ένα πράσινο εξαιρετικό, ένα terra verde ουράνιο, καταπληκτικό. Αυτά είναι ευαίσθητα χρώματα. Αν η εικόνα απομακρυνθεί από μουσειακές συνθήκες και γίνει προσκύνημα με τους πολυελαίους όλους ανοιχτούς, θα προστεθούν πάνω της 150 χρόνια γήρανσης».
Και ενώ ο Πούτιν «επιστρατεύει» την εικόνα στον πόλεμο με την Ουκρανία, κ. Αβραμίδης τονίζει ένα ακόμα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της. «Στην εικόνα αυτή απεικονίζεται ο πλήρης θεός», λέει. «Τον γνωρίζουμε μέσω της εμπειρίας μας. Και η εμπειρία μας είναι ότι εμφανίστηκε στους ανθρώπους με τη μορφή τριών νέων, που σύμφωνα με τη Γένεση, ο Αβραάμ ενίοτε τους αποκαλούσε “κύριε”». Σε τελευταία ανάλυση, ο θεός είναι σχέση σε ένα τραπέζωμα. Είναι πολύ δομικό για την ανθρώπινη συνθήκη: σχετίζεσαι με τον άλλον, όταν καθίσετε να φάτε μαζί σε ένα τραπέζι».
Ανησυχία των ειδικών για τη διάσημη εικόνα του σπουδαίου αγιογράφου (15ος αιώνας) που μεταφέρεται από την Πινακοθήκη Τρετιακόφ.