Οι όροι μιας βιώσιμης ειρήνης
Μόνο η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα αποθαρρύνει τη Ρωσία από τις κατακτητικές βλέψεις της
ΦΡΑΝΣΙΣ ΦΟΥΚΟΥΓΙΑΜΑ
Καθώς η ουκρανική αντεπίθεση προετοιμάζεται, πολλά σενάρια εκπονούνται για την κατάληξη του πολέμου. Η νατοϊκή συμμαχία πιστεύει ότι οι ειρηνευτικές συνομιλίες και μια εκεχειρία υπό τις παρούσες συνθήκες θα ήταν επιζήμιες για την Ουκρανία, καθώς θα παρέδιδε στη Ρωσία τον έλεγχο του Ντονμπάς, της Κριμαίας και των νότιων ακτών της χώρας.
Το πρόβλημα είναι ότι όσο ο Βλαντιμίρ Πούτιν παραμένει στην εξουσία, κάθε συμβιβασμός και κατάπαυση του πυρός θα προσφέρει στη Ρωσία ευπρόσδεκτη ανάπαυλα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε συμφωνία θα πρέπει να περιέχει ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία. Οι απλές δεσμεύσεις από δυτικές δυνάμεις δεν είναι πια αρκετές. Τέτοιες δεσμεύσεις είχαν δοθεί και στο μνημόνιο της Βουδαπέστης το 1994, το οποίο έπεισε την Ουκρανία να παραδώσει τα πυρηνικά της όπλα εξασφαλίζοντας υποσχέσεις σεβασμού της εδαφικής της ακεραιότητας. Οι δεσμεύσεις αυτές αθετήθηκαν από τη Ρωσία, αλλά και από τους δυτικούς υποστηρικτές του Κιέβου. Σήμερα, μόνο η ένταξη στο ΝΑΤΟ με τις εγγυήσεις που προσφέρει το Αρθρο 5 του καταστατικού του είναι ικανή να αποθαρρύνει τη Ρωσία από κάθε μελλοντική επιβουλή κατά της Ουκρανίας.
Προϋποθέσεις
Ρωσία και σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δεν είναι, όμως, έτοιμοι να αποδεχθούν το αίτημα αυτό του Κιέβου, παρά το ξέσπασμα του μεγαλύτερου πολέμου στην Ευρώπη μετά το 1945. Μια τέτοια εξέλιξη θα καταστεί εφικτή, όμως, πιθανότατα στα τέλη του 2023.
Η υποψηφιότητα της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα καταστεί δυνατή μόνο εάν η ουκρανική αντεπίθεση επιτρέψει την ανάκτηση κρίσιμων εδαφών. Τα εδάφη αυτά δεν είναι η περιοχή του Ντονμπάς στα σύνορα με τη Ρωσία στα ανατολικά, αλλά οι δύο περιφέρειες στα νότια της χώρας: η Χερσώνα και η Ζαπορίζια, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Η περιοχή αυτή αποτελεί το καλύτερο διαπραγματευτικό χαρτί του Κιέβου για τρεις λόγους.
Πρώτον, η Ουκρανία δεν θα μπορέσει να επιβιώσει οικονομικά
χωρίς τα λιμάνια της Θάλασσας του Αζόφ, τις εύφορες περιοχές και τις βιομηχανίες γύρω από αυτά. Η Ουκρανία υπήρξε σημαντικός εξαγωγέας λιπασμάτων, σιτηρών και άλλων προϊόντων από την περιοχή αυτή και χρειάζεται απαραίτητα πρόσβαση στη θάλασσα.
Δεύτερον, πολλοί Ουκρανοί παραμένουν αποκλεισμένοι στις περιοχές αυτές, που κατέχουν σήμερα οι Ρώσοι. Κάθε μέρα που περνάει οι ρωσικές κατοχικές αρχές συλλαμβάνουν αντιφρονούντες, εκκενώνουν χωριά και διασπείρουν την εθνικιστική προπαγάνδα τους στον πληθυσμό.
Ο τρίτος λόγος είναι στρατηγικός. Αν η Ουκρανία απελευθερώσει το υπόλοιπο της περιφέρειας της Χερσώνας, θα έχει διακόψει τη γραμμή ανεφοδιασμού της Κριμαίας. Θα έχει καταλάβει τη σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει την Κριμαία με την κεντρική Ρωσία και θα απειλήσει τη γέφυρα του Κερτς, η οποία θα βρεθεί εντός βεληνεκούς των συστημάτων HIMARS. Οι Ουκρανοί θα μπορέσουν επίσης να διακόψουν την παροχή πόσιμου νερού στη χερσόνησο της Κριμαίας, ενώ το ρωσικό πυροβολικό θα υποχωρήσει και θα πάψει να τρομοκρατεί τους Ουκρανούς. Παρότι μια ουκρανική εισβολή στην Κριμαία θα ήταν πολύ δύσκολη εξαιτίας του στενού ισθμού που τη συνδέει με την ενδοχώρα, ο αποκλεισμός της θα ήταν σχετικά εύκολος και επιχειρησιακά επωφελής.
Η ανάκτηση του υπόλοιπου Ντονμπάς βρίσκεται πιο χαμηλά μεταξύ των στρατηγικών προτεραιοτήτων. Η περιοχή μοιράζεται εκτεταμένα σύνορα με τη Ρωσία, καθιστώντας την κατάληψη και τον ανεφοδιασμό της ιδιαίτερα δύσκολο. Τα «ομπλάστ» (περιφέρειες) έχουν αδειάσει από Ουκρανούς κατοίκους, ενώ ακόμη κι αν κατακτηθεί, η ενσωμάτωση του Ντονμπάς στο ουκρανικό έθνος θα θύμιζε εναγκαλισμό με σφηκοφωλιά. Θα ήταν καλύτερα το τεράστιο κόστος ανοικοδόμησης του Ντονμπάς να πέσει στους ώμους της Ρωσίας. Παρότι καμία ουκρανική κυβέρνηση δεν θα απαρνιόταν ποτέ επισήμως το Ντονμπάς, θα μπορούσε να προσφέρει εγγυήσεις ότι δεν θα επιδίωκε την ανακατάληψή του.
Είναι πιθανό η ουκρανική αντεπίθεση να επιτύχει εντυπωσιακά και να δούμε τις εξασθενημένες ρωσικές δυνάμεις να καταρρέουν σε όλο το μέτωπο. Ενα πιο συντηρητικό και
αληθοφανές σενάριο θα ήθελε, ωστόσο, την Ουκρανία να ανακαταλαμβάνει τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού. Η απειλή ενός αργού στραγγαλισμού της Κριμαίας μπορεί να προσφέρει κίνητρο στον Πούτιν για παύση των πυραυλικών επιθέσεων εναντίον ουκρανικών πόλεων.
Η βιωσιμότητα μιας τέτοιας συμφωνίας θα εξαρτηθεί, όμως, από την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Οι μέχρι στιγμής ενστάσεις εναντίον της υποψηφιότητας ήταν δικαιολογημένες, καθώς η ένταξη της Ουκρανίας θα ενέπλεκε το ΝΑΤΟ σε ήδη υπάρχουσα θερμή σύρραξη. Σε περίπτωση κατάπαυσης του πυρός και εάν η Ουκρανία συμφωνήσει σιωπηλά ότι δεν θα διεκδικήσει περαιτέρω εδάφη, το ΝΑΤΟ θα μπορεί να επιτελέσει την αποστολή του ως αμυντική συμμαχία. Ο φόβος ότι η ένταξη της Ουκρανίας θα προκαλούσε τη Ρωσία έχει παρέλθει και κράτημέλη της Συμμαχίας θα μπορούσαν να αναπτύξουν στρατεύματά τους στην Ουκρανία.
Μια μακρόβια εκεχειρία δεν αποτελεί ουτοπία για την Ουκρανία. Ανάλογες συμφωνίες ισχύουν σήμερα μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας, οι οποίες παρότι παραμένουν τυπικά σε εμπόλεμη κατάσταση, τηρούν την εκεχειρία του 1954. To ίδιο ισχύει και μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι οποίες δεν υπέγραψαν επίσημη ειρηνευτική συμφωνία για την Κύπρο, χωρίς να διαταραχθεί η ειρήνη.
Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, έχει πει ότι η Συμμαχία συμφωνεί με την ένταξη τη Ουκρανίας, εφόσον έχει υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία. Η πρόθεσή του είναι αγαθή, αλλά καμιά εκεχειρία δεν θα είναι βιώσιμη χωρίς την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Μονόδρομος
Το σενάριο αυτό, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί τη μόνη εφικτή οδό για το τέλος του πολέμου εντός του τρέχοντος έτους. Εξαρτάται, ωστόσο, από την επιτυχία της πολυαναμενόμενης ουκρανικής αντεπίθεσης. Αν η πρώτη γραμμή των μαχών στα τέλη του καλοκαιριού βρίσκεται κοντά στο σημερινό της σημείο, τότε φοβάμαι ότι η δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία θα αρχίσει να φθίνει και η πιθανότητα ανθεκτικής εκεχειρίας θα εξαφανισθεί.
Πρέπει να αρχίσουμε να εκπονούμε σχέδια για τις συνθήκες που θα επιτρέψουν στο ΝΑΤΟ να δεχθεί την Ουκρανία στους κόλπους του και να προετοιμαζόμαστε ενεργά για την προοπτική αυτή. Ο σχεδιασμός αυτός πρέπει να ξεκινήσει τώρα, γιατί εμείς όλοι στη Δύση απέχουμε ακόμη πολύ από το να ομονοήσουμε στο θέμα αυτό.
Η υποψηφιότητα ένταξης στη Βορειο ατλαντική Συμμαχία θα καταστεί δυνατή μόνο εάν το Κίεβο ανακτήσει τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια.
Αν το μέτωπο στα τέλη του καλοκαιριού βρίσκεται κοντά στο σημερινό σημείο, τότε η δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία θα αρχίσει να φθίνει.