Εύφλεκτη συμβίωση χωρίς σύμφωνο
Γιατί ο πρώην πρωθυπουργός επιλέγει να αντιπαρατεθεί ανοιχτά με το Μαξίμου. Η ιστορία μιας δύσκολης σχέσης, που δεν την ενώνει πια καμία γραμμή επικοινωνίας
Η ταβέρνα έχει μεγάλη σημασία στην πολιτική σημειολογία της Ελλάδας. Δεν υπάρχει ιδανικότερη επιλογή συνάντησης για δύο πολιτικούς. Αν θέλουν να σηματοδοτήσουν τις άριστες σχέσεις τους, δεν θα πάνε ούτε σε κινέζικο ούτε σε σουσάδικο, αλλά στο γνήσιο σύμβολο του ελληνικού τρόπου ζωής, στην αθάνατη ταβέρνα με τα λαδερά, τη χωριάτικη και τα λαχταριστά ψητά στα κάρβουνα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, παρά την αδυναμία του στα εναλλακτικά εστιατόρια, δεν περιφρονεί την παράδοση, ιδίως σε προεκλογικές περιόδους. Κι έτσι, στις 21 Απριλίου 2023, ένα μήνα πριν από τις εκλογές της 21ης Μαΐου, συνάντησε τον Αντώνη Σαμαρά σε παραδοσιακή ταβέρνα στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας, στην ιδιαίτερη πατρίδα του πρώην πρωθυπουργού. Ντυμένοι απλά και χωρίς να φορούν την κατασυκοφαντημένη γραβάτα, απολαμβάνουν ντολμάδες και φέτα λαδορίγανη συνοδεία ενός ποτηριού εμφιαλωμένου νερού. Ιδού, λοιπόν, το πρόβλημα! Η απουσία κρασιού πέρασε απαρατήρητη, ενώ θα έπρεπε να προϊδεάσει τους δημοσιογράφους ότι το γεύμα δεν είχε τη θέρμη που σχεδιάστηκε για να εκπέμψει.
Το εγκώμιο που δεν κράτησε
Ο Μητσοτάκης δεν έφθασε μέχρι την Καλαμάτα μόνο για τη συνάντηση με τον Σαμαρά στην ταβέρνα. Το ίδιο απόγευμα μίλησε σε εκδήλωση για την υπογραφή της σύμβασης για τον οδικό άξονα Νοτιοδυτικής Πελοποννήσου, ο οποίος θα συνδέει την Καλαμάτα με τον Ριζόμυλο, την Πύλο και τη Μεθώνη.
«Ο δρόμος αυτός δεν θα είχε δρομολογηθεί αν δεν υπήρχε το ενδιαφέρον του Σαμαρά – και ξέρετε μερικές φορές πόσο πεισματάρης είναι», είπε ο πρωθυπουργός ενώ ο Σαμαράς τον παρακολουθούσε από την πρώτη σειρά, εμφανώς ικανοποιημένος. «Ηταν αυτός [ο Σαμαράς] που, σε πολύ δύσκολες συγκυρίες, όταν ήμασταν μαζί στην κυβέρνηση στα δύσκολα μνημονιακά χρόνια, ολοκλήρωσε τις περιβαλλοντικές μελέτες...».
Αμέσως μετά ο πρωθυπουργός έπλεξε για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση το εγκώμιο της κυβέρνησης Σαμαρά. «Η ιστορία αυτού του δρόμου συνοψίζει την ιστορία όλης της προηγούμενης δεκαετίας. Μιας κυβέρνησης η οποία ήρθε στα πράγματα το 2012. Είχα κι εγώ την τιμή να αποτελώ μέλος της σε δύσκολες συνθήκες. Κράτησε τη χώρα όρθια. Επεσε, για να μην ξεχνιόμαστε, επειδή την έριξαν κάποιοι, ο ΣΥΡΙΖΑ μαζί με τις ψήφους της Χ.Α. όταν δεν ψήφισαν Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Δεκέμβριο του 2014... Αισθάνομαι, αγαπητέ μου Αντώνη, την ανάγκη να τα πω αυτά τα πράγματα και παρουσία σου γιατί, καθώς ξεκινάει η προεκλογική περίοδος, είναι καιρός να αποκαταστήσουμε εδώ πέρα την ιστορική αλήθεια...».
Εννέα μήνες μετά, οι σχέσεις των δύο πολιτικών βρίσκονται σε ναδίρ εικοσαετίας. Βάρυναν πολύ οι διαδοχικές –και ηχηρές– διαφωνίες του Σαμαρά με επιλογές του Μητσοτάκη, για τον ελληνοτουρκικό διάλογο και την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα, για τη διευκόλυνση παροχής κάρτας παραμονής σε μετανάστες και για τον γάμο των ομοφύλων. Ιδίως στο θέμα του γάμου των ομοφύλων ο Σαμαράς δεν διαφώνησε μόνο με το νομοσχέδιο, αλλά και με τη δημόσια προτροπή του πρωθυπουργού προς τους διαφωνούντες βουλευτές της Ν.Δ. να απόσχουν αντί να καταψηφίσουν. «Λέμε στους πολίτες να μην απέχουν από τις εκλογές, αλλά συστήνουμε αποχή
από τη Βουλή στους βουλευτές;». Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης ανέλαβε την αποστολή να «υπενθυμίσει» στον Σαμαρά ότι απείχε από την ψηφοφορία για το σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων τον Δεκέμβριο του 2015. Ο Σαμαράς αντέδρασε ξανά μέσω τρίτων: «Είναι το ίδιο ο γάμος με το σύμφωνο;» (ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δεν έδωσε συνέχεια). Γιατί ο πρώην πρωθυπουργός διαφωνεί τόσο ανοιχτά και γιατί ο νυν πρωθυπουργός εγκατέλειψε τον άγραφο κανόνα που επιβάλλει να μην απαντάει η κυβέρνηση στους πρώην πρωθυπουργούς;
Εθνορομαντισμός
Η διαφωνία για τον γάμο των ομόφυλων ζευγών έγινε κεραυνός που έπληξε το πολιτικό «σύμφωνο συμβίωσης» Σαμαρά - Μητσοτάκη, η σύναψη του οποίου έγινε το 2016, όταν ο πρώην πρωθυπουργός υποστήριξε την εκλογή Μητσοτάκη στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας. Το πρόβλημα οφείλεται στις διαφορετικές φιλοσοφίες των δύο ανδρών. Από τη μια πλευρά υπάρχει ο ρομαντισμός του Σαμαρά για μια κοινωνία όπου δοξάζονται η ελληνική γλώσσα, η ελληνική καταγωγή και η ζωηρή ετεροφυλοφιλία. Οι κάθε είδους παρεκκλίσεις δεν καταστέλλονται, αλλά ούτε ενθαρρύνονται. Από την άλλη πλευρά έχουμε τον μεταμοντερνισμό του Μητσοτάκη. Ο πρωθυπουργός πιστεύει σε μια κοινωνία η οποία συνδυάζει την επενδυτική βαθμίδα και το Ταμείο Ανάκαμψης με τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής όπως αυτός αποτυπώνεται στην ισότητα δικαιωμάτων (ομόφυλα ζευγάρια παντρεύονται και ανατρέφουν παιδιά) και στην κοινωνική ποικιλομορφία (μετανάστες καλύπτουν το δημογραφικό κενό στην αγορά εργασίας και εργάζονται δίπλα σε ψηφιακούς νομάδες).
Ο Μητσοτάκης καλωσορίζει την παγκοσμιοποίηση ως ρεύμα φρεσκάδας μέσα στην κλεισούρα του έθνους-κράτους, σε αντίθεση με τον Σαμαρά, που υποστηρίζει τη συμμετοχή στον κόσμο χωρίς καμία υποχώρηση της φυλετικής, σεξουαλικής
και θρησκευτικής ταυτότητας που ορίζει ανά τους αιώνες τη φυσιογνωμία του ελληνικού λαού. Πράγματι, λοιπόν, το ρήγμα Μητσοτάκη - Σαμαρά απεικονίζει μια θεμελιώδη αντίθεση που χαρακτηρίζει και την ίδια τη Νέα Δημοκρατία. Παραγκωνισμένα στελέχη της Κεντροδεξιάς συχνά παραφράζουν τη ρήση του Ελύτη για τον Θεό και το μπλε χρώμα και αναρωτιούνται: «Κυριάκο, πόσο ΠΑΣΟΚ καταναλώνεις για να μη σε βλέπουμε;». Ωστόσο, επειδή τα κόμματα δεν είναι λέσχες διανοουμένων, η αντίθεση αυτή θα μπορούσε να τύχει υπέρβασης αν δεν υπήρχε ένα ακόμη πιο ουσιαστικό πρόβλημα. Και το πρόβλημα αυτό είναι ότι παρά το «σύμφωνο συμβίωσης» του 2016, δεν υπήρξε σχεδόν καθόλου συμβίωση στην εξουσία.
Πολιτικά διαζύγια
Ο Σαμαράς και ο Μητσοτάκης είναι έξυπνοι και πείσμονες. Είναι και οι δύο απόφοιτοι του Κολλεγίου Αθηνών και του Χάρβαρντ. Πριν φύγει για σπουδές στην Αμερική ο Μητσοτάκης γνώρισε τον Σαμαρά, που ήταν μεγαλοστέλεχος της Ν.Δ. και σύντομα υπουργός στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη (1989) και Ζολώτα (1989-90). Στον γάμο του Σαμαρά με τη σύζυγό του Γεωργία Κρητικού στην Πύλο τον Μάιο του 1990, ο 22χρονος τότε Κυριάκος ήταν στο ίδιο τραπέζι με τους γονείς του, τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και τη Μαρίκα Μητσοτάκη. Εκείνες τις ημέρες ο Σαμαράς έκλεινε τα 39 και ήταν μόλις ολίγων εβδομάδων υπουργός Εξωτερικών (διορίστηκε ΥΠΕΞ στις 11 Απριλίου 1990).
Ο Σαμαράς αποχώρησε από τη Νέα Δημοκρατία λόγω του «Μακεδονικού» και σήκωσε ανάστημα όχι μόνον απέναντι στον Μητσοτάκη, αλλά και στον ιδρυτή της παράταξης Κωνσταντίνο Καραμανλή (αλησμόνητη έμεινε η έκπληξη του εθνάρχη στο «μάθημα» που επιχείρησε να του κάνει ο νεαρός ΥΠΕΞ μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο στην περίφημη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών στις 13 Απριλίου 1992). Η συμπεριφορά του αυτή κίνησε
την προσοχή πολλών. Ο «μικρός», ακόμη κι αν έκανε λάθος, ακόμη κι αν με τη στάση του εγκλώβισε τη χώρα σε πολυετές αδιέξοδο, όπως επιμένουν να του καταλογίζουν οι αντίπαλοί του, έδειξε ότι είχε θάρρος. Αλλά το θάρρος στην Ελλάδα πληρώνεται πιο ακριβά από το λάθος. Οταν δεν του βγήκε η ζαριά της Πολιτικής Ανοιξης καταδικάστηκε σε πολιτική εξορία, ιδίως από το 1996 και μετά, που έμεινε εκτός Βουλής. Επέστρεψε στη Ν.Δ. χάρη στον Κώστα Καραμανλή μέσω Ευρωβουλής το 2004.
Την ίδια χρονιά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής και δεν θεώρησε σκόπιμο να φορέσει το μαύρο κρητικό μαντίλι και να πάρει την κατσούνα για να ζωντανέψει την οικογενειακή βεντέτα με τον Σαμαρά, που το 2009 έγινε υπουργός Πολιτισμού και μέσα στο ίδιο έτος αρχηγός της Ν.Δ. Ο Μητσοτάκης πειθάρχησε στην απόφαση του Σαμαρά, να καταψηφίσει η Ν.Δ. το πρώτο μνημόνιο το 2010 (ενώ η Ντόρα Μπακογιάννη το ψήφισε και διεγράφη) και έγινε ένας από τους τομεάρχες του κόμματος. Η εύνοια στον Κυριάκο επέτρεπε στον Σαμαρά να διατηρεί την απόσταση από την Ντόρα χωρίς να κατηγορείται για μνησικακία απέναντι στην οικογένεια Μητσοτάκη. Η Μπακογιάννη ίδρυσε τη Δημοκρατική Συμμαχία, αλλά επέστρεψε στη Ν.Δ. εν όψει των εκλογών του Ιουνίου του 2012. Ωστόσο, στο υπουργικό συμβούλιο μπήκε ο Μητσοτάκης. Στις 25 Ιουνίου 2013 ορίστηκε υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης.
Οι πληροφορίες ότι η θέση του επιτρόπου βρισκόταν ανάμεσα στα αντίδωρα για την επιστροφή της Ντόρας δεν επιβεβαιώθηκαν όταν τον Ιούλιο του 2014 ο Σαμαράς την ενημέρωσε τηλεφωνικά ότι δεν θα την προτείνει (και κατόπιν πρόσφερε τη θέση στον Δημήτρη Αβραμόπουλο). Το 2009 οι Καραμανλικοί (τη εξαιρέσει του Προκόπη Παυλόπουλου και του ιδίου του Καραμανλή, που τήρησε ουδετερότητα) υποστήριξαν για αρχηγό τον Σαμαρά. Το 2016 ο Σαμαράς, εξοργισμένος που ο υποψήφιος
των Καραμανλικών, ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης, στήριζε την προσέγγιση Ν.Δ. - ΣΥΡΙΖΑ, υποστήριξε τον Μητσοτάκη. Ισως πίστευε ότι θα μπορούσε να τον συμβουλεύει προνομιακά σε κρίσιμα θέματα. Αυτό δεν συνέβη γιατί ο Μητσοτάκης ανήκει στην πολυπληθή κατηγορία ηγετών που δεν θέλουν να κουράζουν τους προκατόχους τους. Το 2018 πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών και ο Σαμαράς διασφάλισε μέσα από τη συμμετοχή του σε αυτές τη συμπόρευση της πατριωτικής δεξιάς με την ηγεσία Μητσοτάκη. Για όλα αυτά περίμενε κάποια ανταπόδοση.
Μετά τη νίκη της Ν.Δ. στις ευρωεκλογές και τις εθνικές εκλογές του 2019 η θέση επιτρόπου άνοιξε, αλλά ο Μητσοτάκης ενημέρωσε τον Σαμαρά ότι δεν μπορεί να τον προτείνει. Σε λίγες ημέρες ο Μαργαρίτης Σχοινάς ορίζεται επίτροπος και αντιπρόεδρος της Κομισιόν. Δεν ήταν τόσο ότι το 2019 ο Σαμαράς πλήρωσε το «κακό κάρμα» που συσσώρευσε επειδή δεν έκανε επίτροπο την Ντόρα Μπακογιάννη το 2014. Ηταν κυρίως ότι ο Μητσοτάκης αφενός επιλέγει με κριτήρια ανανέωσης και αφετέρου δεν προσφέρει αξιώματα σε προσωπικότητες που μπορούν να τα αξιοποιήσουν για να αναπτύξουν πολιτική επιρροή ανταγωνιστική της δικής του (ακολούθησε με ανάλογα κριτήρια η επιλογή Προέδρου της Δημοκρατίας).
Εκείνο που περισσότερο φαίνεται να έχει ενοχλήσει τον Σαμαρά είναι ότι η κυβέρνηση δεν έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό για την τιμωρία εκείνων που έβγαλαν από το μυαλό τους «τροχήλατες βαλίτσες» και τις έσπρωξαν επάνω στο πάτωμα-σκακιέρα του Μεγάρου Μαξίμου, στήνοντας τη σκευωρία της Novartis. Λέγεται ότι αρκετές φορές έχει συγκρατηθεί για να μην καταγγείλει δημόσια κυβερνητικές παραλείψεις σε αυτό το ζήτημα. Η Δικαιοσύνη αθώωσε πέρυσι την εισαγγελέα Ελένη Τουλουπάκη και επέβαλε ένα «χάδι» 10.000 ευρώ στον πρώην υπουργό Δημήτρη Παπαγγελόπουλο. Η προστασία των (ψευδο)μαρτύρων διατηρείται.
Η κομμένη γραμμή
Ο πολυπράγμων ανιψιός του πρωθυπουργού Γρηγόρης Δημητριάδης διαχειριζόταν τη σχέση Μητσοτάκη - Σαμαρά με χαρακτηριστική επιτυχία, αλλά τα σοβαρά προβλήματα που προέκυψαν στο πεδίο της ασφάλειας των τηλεπικοινωνιών τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει
Αυτό που περισσότερο φαίνεται να έχει ενοχλήσει τον Σαμαρά είναι ότι η κυβέρνηση δεν έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό για την τιμωρία εκείνων που έβγαλαν από το μυαλό τους «τροχήλατες βαλίτσες», στήνοντας τη σκευωρία της Novartis.
Οι συνεργάτες του Μεσσήνιου επιμένουν ότι οι απόψεις του για γάμους, Τούρκους και μετανάστες είναι γνωστές. Η διαδοχική δημόσια έκφρασή τους το τελευταίο διάστημα οφείλεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση άνοιξε όλα τα θέματα μαζί .
τον ρόλο του στο Μέγαρο Μαξίμου. Σήμερα, ουδείς από το πρωθυπουργικό περιβάλλον μιλάει με τον Σαμαρά πλην του Σταύρου Παπασταύρου. Η επικοινωνία τους περιορίζεται σε προσωπικό επίπεδο. Οι συνεργάτες του Σαμαρά επιμένουν ότι οι απόψεις του για γάμους, Τούρκους και μετανάστες είναι γνωστές. Η διαδοχική δημόσια έκφρασή τους το τελευταίο διάστημα οφείλεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση άνοιξε όλα αυτά τα θέματα διαδοχικά και όχι επειδή ο Σαμαράς αποφάσισε να αντιπολιτευθεί τον πρωθυπουργό.
Σε λιγότερο από έξι μήνες ανοίγει και πάλι η θέση του επιτρόπου, ενώ έως το τέλος του 2024 θα αποφασιστεί αν θα ανανεωθεί η θητεία της Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Ο Σαμαράς δεν ελπίζει, δεν φοβάται και αισθάνεται σαν τον Καζαντζάκη, ελεύθερος. Αλλά όταν το παιχνίδι ανοίγει, οι πειρασμοί της συμμετοχής σε αυτό είναι πάντα υπαρκτοί. Δεν γνωρίζουμε αν θα σημειωθεί νέο επεισόδιο μεταξύ Μητσοτάκη και Σαμαρά, αλλά δεν αποκλείεται. Εξίσου δεν αποκλείεται να ξαναζεστάνουν τη σχέση τους σε μια ταβέρνα. Μόνο που αυτή τη φορά θα πρέπει να υπάρχουν και δυο ποτήρια κρασί πάνω στο τραπέζι.