Ο νέος στόχος του έθνους;
Ηδιαχείριση της οικονομίας από την κυβέρνηση ήταν καλή τα τελευταία χρόνια, αλλά τα βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα παραμένουν. Για να τα ξεπεράσουμε και να αποκτήσουμε υποδομές και επιχειρήσεις που αρμόζουν σε μια εύπορη χώρα χρειαζόμαστε δαπανηρές δημόσιες επενδύσεις σε νέους τομείς (όπως η επιστημονική έρευνα), οριοθέτηση σε κλάδους που σήμερα ανθούν (όπως οι τουριστικές εγκαταστάσεις), φοροαπαλλαγές στοχευμένες σε λίγες δραστηριότητες (όπως ορισμένα εξαγόμενα προϊόντα με μεγάλη προστιθέμενη αξία), επιλεκτικές ενισχύσεις στα πανεπιστήμια
για ειδικά μαθήματα και άλλα. Ολα αυτά έχουν οικονομικό κόστος σήμερα και οικονομικό όφελος έπειτα από πολλά χρόνια.
Για να τα κάνει αυτά μια κυβέρνηση που θέλει να επανεκλεγεί, πρέπει να πείσει τους πολίτες ότι εξυπηρετούν ένα στόχο για το μέλλον που τον κατανοούν και τον στηρίζουν. Τέτοιος ήταν στη δεκαετία του 1990 η ένταξη στην Ευρωζώνη που έθεσαν οι κυβερνήσεις Παπανδρέου και Σημίτη. Απαιτούσε αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία για τουλάχιστον επτά χρόνια, αλλά έγινε αποδεκτή γιατί στη συνείδηση πολλών η ένταξη «στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης» είχε προφανή οφέλη, όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για την εθνική μας ταυτότητα. Η αξιωματική αντιπολίτευση δεν μπορούσε να κερδίσει εκφράζοντας αντίθεση στον στόχο, μόνο σε επιμέρους μέτρα.
Ποια μπορεί να είναι η νέα εθνική φιλοδοξία που θα επιτρέψει στις κυβερνήσεις να προωθήσουν έναν μεγάλο μετασχηματισμό της οικονομίας; Πρέπει να είναι κάτι που ταιριάζει με τις αξίες και την αυτοεικόνα πολλών πολιτών, για να αναγνωρίσουν τις ευκαιρίες που θα δώσουν οι αλλαγές σε αυτούς και στα παιδιά τους, ακόμη και αν χρειαστεί μια δεκαετία για να έρθουν τα αποτελέσματα.
Ενα σταθερό στοιχείο στο ελληνικό όνειρο, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, είναι η κοινωνική άνοδος μέσα από την εκπαίδευση, που συνδυάζεται με τη μετατόπιση από τη χειρωνακτική εργασία στη διανοητική. Η φιλοδοξία του πανεπιστημιακού πτυχίου διατηρείται, παρόλο που τις τελευταίες δεκαετίες καταλήγει για πολλούς πτυχιούχους σε δουλειές γραφειοκρατικής ρουτίνας, που αμείβονται λιγότερο από έναν καλό τεχνίτη.
Ισως λοιπόν μια ελληνική «οικονομία της γνώσης» μπορεί να γίνει ο νέος στόχος του έθνους. Θα παράγει προϊόντα και υπηρεσίες με σημαντική εμπορική ή κοινωνική αξία, θα εξάγει πολλά από αυτά και θα απασχολεί πολλούς πτυχιούχους σε εργασίες που απαιτούν μόρφωση και δεξιότητες συμβατές με όσα σπούδασαν. Αυτό απαιτεί μεγάλες δημόσιες επενδύσεις σε έρευνα, εκπαίδευση και μετεκπαίδευση. Απαιτεί επίσης σημαντικές ιδιωτικές επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό και συλλογική δράση των επιχειρήσεων της νέας οικονομίας, για να απαιτήσουν τις κατάλληλες ρυθμίσεις με στόχο την αναβάθμιση, όχι την προστασία.
Εκτός από το επενδυτικό κόστος, θα υπάρχει και πολιτικό, καθώς μπορεί να αντιδράσουν οι επαγγελματικές συντεχνίες που θέλουν να στηρίξουν το εισόδημα των μελών τους, το οποίο σήμερα πηγάζει από προνόμια και περιχαράκωση, ενώ αύριο πρέπει να προέρχεται από χρήσιμη παραγωγή.
Ενας οδικός χάρτης, δηλωμένος από την αρχή, με ορίζοντα (ίσως) δεκαετίας, πρέπει να εξηγεί πού στοχεύουν η κάθε δαπάνη και το κάθε κίνητρο και αντικίνητρο. Σε αντίθεση με προηγούμενες προτάσεις μεταρρυθμίσεων όπως η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ ή η έκθεση της επιτροπής Πισσαρίδη, ο οδικός χάρτης θα έχει χρονική ταξινόμηση και θα εστιάζεται σε σχετικά λίγους τομείς.
Γράφω χωρίς να είμαι βέβαιος ότι ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να γίνει αποδεκτό από τους πολλούς ως εθνικός στόχος, ούτε αν θα έχει διακομματική στήριξη. Σε κάποιο βαθμό, θα κριθεί από τον τρόπο που θα διατυπωθεί το αφήγημα. Δεν είναι έργο μόνο για τεχνοκράτες. Πρέπει να συμβάλουν οι δημόσιοι διανοούμενοι, οι δημοσιογράφοι, οι επιδραστικοί πολίτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτών τη γνώμη ζητώ σήμερα: μπορούμε να περιγράψουμε πειστικά ένα τέτοιο συλλογικό όραμα;
Μια ελληνική «οικονομία της γνώσης» θα παράγει προϊόντα και υπηρεσίες με σημαντική εμπορική ή κοινωνική αξία και θα απασχολεί πολλούς πτυχιούχους σε εργασίες που απαιτούν μόρφωση και δεξιότητες συμβατές με όσα σπούδασαν.