Ο πρωτοποριακός συνθέτης Νικηφόρος Ρώτας
Εξέχουσα αλλάπαραγνωρισμένη, αφανής προσωπικότητα, παρά το σπουδαίο του έργο, ο συνθέτης, συγγραφέας και μουσικοπαιδαγωγός Νικηφόρος Ρώτας (19292004), γιος του ποιητή, συγγραφέα, μεταφραστή Βασίλη Ρώτα, πέθανε πριν από δεκαεννέα χρόνια, στις 17 Νοεμβρίου.
Εκτός των 40 θεατρικών μουσικών του (17 αρχαίες τραγωδίες - κωμωδίες), ελάχιστες συνθέσεις του (από τις 80 για οργανικά ή φωνητικά σύνολα και έργα ηλεκτρονικής μουσικής) έχουν παιχτεί, με εξαίρεση μια εβδομάδα του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας (ΚΣΥΜΕ) για αυτόν το 1992, όπως αναφέρεται στο «Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής» του Τάκη Καλογερόπουλου (εκδ. Γιαλλελής, 2002). Κάτι προσβλητικό για τον δημιουργό που υποστήριξε ως πρωτεύον συστατικό της μουσικής την κοινωνική της διάσταση και επαφή με το κοινό, στα βιβλία, διαλέξεις και γενικότερα στη ζωή του.
Παράλληλοι σταθμοί: μαθήματα βυζαντινής μουσικής από τον Σίμωνα Καρά, Εθνική Αντίσταση, Θέατρο του Βουνού, κρατικό βραβείο σπουδών Μουσικής Ακαδημίας Βιέννης (1961), μελέτη όμποε, φλάουτου με ράμφος, δεξιοτέχνης του recorder, σημαντικό μουσικοπαιδαγωγικό έργο.
Οι δίσκοι βινυλίου του, πέραν της καλλιτεχνικής τους αξίας, είναι δυσεύρετοι. Ο θαυμάσιος δίσκος του 1983 από τη «Μούσα» περιέχει δύο σπουδαία του έργα μουσικής δωματίου: το τετραμερές 26λεπτο «Τρίο για βιολί, βιολοντσέλο, πιάνο», που άρχισε να γράφεται το 1981 και λόγω καθυστερήσεων ξαναδουλεύτηκε εξαρχής και ουσιαστικά γράφτηκε Αύγουστο του 1982 και την πενταμερή 22λεπτη «Σονάτα για βιολί» (1981) που γράφτηκε κατόπιν αιτήματος του διακεκριμένου βιολιστή Γιώργου Δεμερτζή. Δεμερτζής (βιολί), Μαρία Ρώτα, σύζυγος του συνθέτη (πιάνο), και ο εκλεκτός αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής (βιολοντσέλο) ερμηνεύουν υποδειγματικά το απαιτητικό τρίο αναδεικνύοντας αβίαστα λεπτές οργανικές ισορροπίες, ατμόσφαιρα, στοχασμό, λυρισμό.
Οπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο,
στο 11λεπτο πρώτο μέρος του τρίο, η μουσική ιδέα «προχωρεί και εξελίσσεται λίγο λίγο, χτίζοντας με περισυλλογή, άγρυπνη ευθύνη και συγκρατημένη, ψύχραιμη μαχητικότητα, έναν ηχητικό κόσμο, πλούσιο και γερό, ικανό να παλέψει και να ζήσει.
Στο δεύτερο μέρος ξετυλίγεται μια αργή και λεπτή, τρυφερή κι ευγενική, περήφανη αλλά και γεμάτη αγάπη τελετή. Στο τρίτο μέρος που είναι σαν ελεγεία, προετοιμάζεται το ζωηρό και πιο χορευτικό – αλλά που δεν παραιτείται από τη γεμάτη ευθύνη περισυλλογή του τέταρτου και τελευταίου μέρους του έργου». Στη σπαρακτική σονάτα ο Δεμερτζής καταθέτει με υψηλή
δεξιοτεχνία, αιχμές, εντάσεις, διαρκείς μεταμορφώσεις μια βαθιά κατάδυση στην ανθρώπινη ψυχή γλιστρώντας σε απίστευτες μουσικές και συναισθηματικές - πνευματικές περιοχές.
Η μουσική δεν κατατάσσεται σε συμβατικές φόρμες, τάσεις και είδη, αλλά χτίζει τα θεμέλιά της σταδιακά και στέρεα εμβαθύνοντας στην εσωτερική και όχι στην επιφανειακή ανάπτυξή της. Ο Ρώτας δεν δημιουργεί μουσική διακοσμητική, ευχάριστους ήχους, ζωηρούς ρυθμούς, μελωδίες που εκβιάζουν το συναίσθημα. Αντιθέτως, μέσα από μια καθαρά πνευματική προσέγγιση, με φυσικό τρόπο «απλώνει» και αναπτύσσει πολλά, διαφορετικά μεταξύ τους, ηχητικά πεδία, πολλαπλές εντάσεις που εμπλέκονται και η επεξεργασία τους συνθέτει το τελικό, συγκινησιακό, σαφώς πρωτοποριακό αποτέλεσμα. Κάτι που αντικατοπτρίζεται στο βιβλίο του «Πώς ακούμε μουσική» (εκδ. Κέδρος, 1986) που αντιμετωπίζει τη μουσική σε σχέση με την κοινωνία και την κοινωνικότητα: «Δεν ακούς σωστά όσα γίνονται γύρω σου, αν δεν είσαι σε θέση να ξεχωρίσεις (...), τα πρωτότυπα από τα πρωτάκουστα, τα ψυχαγωγικά από τα παραπλανητικά (...), τη μουσική μορφή από την ηχητική συσσώρευση. Δεν είσαι σωστά τοποθετημένος απέναντι στο μουσικό έργο, όταν δέχεσαι παρόμοια ευχαρίστηση ακούγοντας το καναρίνι, το θρόισμα του δάσους, το ρυάκι ή τον φλοίσβο που είναι φυσικά δημιουργήματα, και τη μουσική, που είναι πνευματική μορφή, δηλαδή δημιούργημα της κοινωνίας. Που τη γέννησε η κοινωνία τότε που της πρωτοπαρουσιάστηκε η ανάγκη να μεταχειριστεί τη μεγαλύτερη δύναμή της: τους συγκινούμενους χορούς της!». Αριστουργηματικός δίσκος διόλου υποδεέστερος από ανάλογα έργα διάσημων διεθνών κλασικών και σύγχρονων συνθετών.
Εκδόθηκαν επίσης: «Τραγούδια Καβάφη - Αντιφωνίες» (Μούσα, 1974) με 14 τραγούδια του κύκλου Καβάφη εκτελεσμένα φωνητικά και μουσικά από τον ίδιο και τις 3 Αντιφωνίες (ηλεκτρονική, πειραματική μουσική). «Κολοκοτρώνης» (Μούσα, 1976): θεατρική μουσική με δημώδη στοιχεία για το έργο του Βασίλη Ρώτα. «Χορικά 1» (Philips, 1968, Μούσα 1978): μουσικές για θέατρο, μπαλέτο με στοιχεία παράδοσης, κλασικής, έντεχνου τραγουδιού, πρωτοπορίας, συνεργασία με τη χορογράφο Ζουζού Νικολούδη όπου οι χορευτές τραγουδούσαν καθώς κινούνταν χορευτικά όπως στις αρχαίες παραστάσεις, «Χορικά 2» (Μούσα, 1979), «Χορικά 3» (Μούσα, 1979) και ένα cd-συλλογή: «Το Τραγούδι της Δημιουργίας και 6 Μικρά Εργα» (Μύλος). Τα «Τραγούδια Καβάφη» (Στάσις, 2007) κυκλοφόρησαν σε cd με προσθήκη τεσσάρων τραγουδιών-ποιημάτων.
Εγραψε κινηματογραφική-τηλεοπτική μουσική, όπως για το ντοκιμαντέρ των Δήμου Θέου - Φώτου Λαμπρινού «100 ημέρες του Μάη» (1963), στη μνήμη Γρηγόρη Λαμπράκη, που απαγορεύτηκε και προβλήθηκε 15 χρόνια μετά. Παρουσίασε έξι ραδιοφωνικές εκπομπές σε Ελλάδα και Κύπρο. «Τα μουσικά όργανα» (ΕΡΑ) διακόπηκαν από τον ίδιο Απρίλιο 1967 ως διαμαρτυρία στη δικτατορία και συνεχίστηκαν αργότερα.
Δεκαεννέα χρόνια μετά τον θάνατό του παραμένει παραγνωρισμένος παρά το ανεκτίμητο, πληθωρικό, με έντονη κοινωνική διάσταση έργο του.
Το τραύµα θεραπεύεται µε φροντίδα και κατανόηση. Οταν αυτά δεν υπάρχουν, υπάρχουν η οργή, το µίσος, η εκδίκηση. Η φυσική ανάγκη για ζωή, έρωτα, ισότητα και ελευθερία µπορεί να παρεµποδιστεί και να πληγωθεί για πολύ καιρό – θα βρει όµως τελικά τον τρόπο της να αντεπιτεθεί.