Η στροφή στην ευρωπαϊκή λύση και ο φόβος των ΗΠΑ
Σε αντίθεση με τη μακρά συζήτηση που είχε ο Στρος-Καν με τη Γερμανίδα καγκελάριο, η αντίστοιχη συνομιλία με τον πρόεδρο της Γαλλίας διήρκεσε μόλις 15 λεπτά. Ο επικεφαλής του ΔΝΤ παραπονέθηκε μάλιστα ότι ο Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος έβλεπε τον Στρος-Καν ως πολιτικό του αντίπαλο στη γαλλική πολιτική σκηνή, εμφανίστηκε «αποσπασμένος και μη συγκεντρωμένος». Ομως δεν ήταν μόνο η Ευρώπη.
Καθοριστική θεωρείται και η τοποθέτηση των ΗΠΑ διά στόματος του τότε υπουργού Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ, ο οποίος ανησυχούσε έντονα για το ενδεχόμενο ένα «κούρεμα» του χρέους να προκαλέσει διεθνές ντόμινο, που θα απειλούσε ακόμη και την αμερικανική οικονομία. Οταν κοίταζε την Ελλάδα εκείνη την περίοδο, ο Αμερικανός αξιωματούχος έβλεπε μια νέα Lehman Brothers. Ως εκ τούτου, η πρόταση για αναδιάρθρωση του χρέους «με το καλημέρα» της ελληνικής κρίσης πρακτικά παρεμποδίστηκε, συνειδητά
παραγκωνίστηκε και προσωρινά ξεχάστηκε.
Χρειάστηκε να περάσουν δύο χρόνια για να υλοποιηθεί τελικά το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων, με το πρόγραμμα PSI το 2012. Το διάστημα που μεσολάβησε θεωρείται καταλυτικός χρόνος, ο οποίος παρέτεινε την κρίση, αύξησε το κόστος για την οικονομία και δημιούργησε επιπρόσθετες επιπλοκές στη διαχείριση της ελληνικής υπόθεσης. Από την άλλη, έδωσε χρόνο στους ευρωπαϊκούς θεσμούς να δημιουργήσουν αποτελεσματικότερους μηχανισμούς διαχείρισης της κρίσης και μείωσε το ρίσκο μιας διεθνούς μετάδοσης με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Και, φυσικά, πρόσφερε χρονικό παράθυρο στις ευρωπαϊκές τράπεζες να απαλλάξουν τους ισολογισμούς τους από τα αποθέματα των ελληνικών τίτλων χρέους – παρά τις φερόμενες αντίθετες παραινέσεις της Μέρκελ, οι γερμανικές τράπεζες το αξιοποίησαν περισσότερο από τις γαλλικές, εξοργίζοντας τους Γάλλους αξιωματούχους, οι οποίοι επέκριναν τους Γερμανούς τραπεζίτες για παραβίαση αντίστοιχης δέσμευσης το 2010.
Στελέχη του ΔΝΤ θεωρούν ότι το Ταμείο θα έπρεπε να επιμείνει στην ανάγκη για αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους το 2010. Αναγνωρίζουν μεν το ρίσκο για ντόμινο, αλλά ταυτόχρονα τονίζουν ότι το τίμημα της καθυστέρησης ήταν ιδιαίτερα υψηλό τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρωζώνη. Σημειωτέον, την άνοιξη του 2010, μόλις λίγες μέρες αφότου –κατά τα άλλα– ενέκρινε το ελληνικό πρόγραμμα, ο Στρος-Καν φέρεται να διεμήνυσε
στις ελληνικές αρχές ότι θεωρούσε επείγουσα μια άμεση αναδιάρθρωση του χρέους, ιδανικά τον Σεπτέμβριο του 2010, και πως ήταν στο χέρι της Αθήνας να υποβάλει αίτημα προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αντιδιαστολή με τη στάση του Στρος-Καν, ο Πολ Τόμσεν φέρεται να ζητούσε από τους Ελληνες συνομιλητές του να μην αναφέρουν καν το ενδεχόμενο μιας αναδιάρθρωσης χρέους, διότι δεν θα γινόταν ποτέ. Μέχρι και τα μέσα του 2011 το ευρωπαϊκό τμήμα του ΔΝΤ θεωρούσε επικίνδυνη και μόνο τη συζήτηση για το θέμα, θεωρώντας ότι το πρόγραμμα μπορούσε να δουλέψει χωρίς «κούρεμα».
Το σημείο καμπής
Ωστόσο, οι συνθήκες είχαν αρχίσει σταδιακά να ωριμάζουν. Τα πρώτα σημάδια στροφής στην ευρωπαϊκή προσέγγιση εκδηλώθηκαν στη συνάντηση Μέρκελ - Σαρκοζί στην Ντοβίλ τον Οκτώβριο του 2010, κατά την οποία η ελληνική κρίση έγινε αντιληπτή ως ευρύτερο ευρωπαϊκό
πρόβλημα, γεγονός που έστρωσε το έδαφος για μελλοντική συμβολή του ιδιωτικού τομέα στον επιμερισμό του κόστους. Τον Απρίλιο του 2011 έγινε σαφές ότι το ΔΝΤ δεν θα εκταμίευε τη δόση του Ιουνίου προς την Ελλάδα, εν μέσω αμφιβολιών –τόσο της Ουάσιγκτον όσο και των Βρυξελλών– για την υλοποίηση του προγράμματος. Τον Ιούνιο του 2011 ο Μάριο Ντράγκι αντικατέστησε τον Ζαν-Κλοντ Τρισέ στην ΕΚΤ, φέρνοντας μια διαφορετική προσέγγιση της Φρανκφούρτης στο θέμα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Στο μεταξύ, τον Μάιο ο Στρος-Καν είχε παραιτηθεί από το ΔΝΤ λόγω της κατηγορίας για σεξουαλική επίθεση. Στο τέλος Ιουνίου ανακοινώθηκε ότι τον αντικαθιστά η Κριστίν Λαγκάρντ, την οποία ο Νικολά Σαρκοζί δεν έβλεπε ως απειλή, όπως τον Στρος-Καν. Τελικά, τον Ιούλιο του 2011 η Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. αποδέχθηκε επί της αρχής το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων PSI, γεγονός που άνοιξε τον δρόμο για το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.
Σε ό,τι αφορά την κριτική στο ΔΝΤ για την αστοχία των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών, η μελέτη του Τζέιμς επισημαίνει ότι είναι κοινός τόπος σε όλα τα προγράμματα που έχει εφαρμόσει το ΔΝΤ, για παράδειγμα σε περιοχές όπως η Λατινική Αμερική και η Ασία. Ο ίδιος αναγνωρίζει τη δυσκολία να μετρηθεί με ακρίβεια η έκταση της ύφεσης στο μέσον μιας κρίσης. Αλλωστε, οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις θεωρητικά διευκολύνουν τις εκάστοτε εθνικές αρχές να «πουλήσουν» ένα πρόγραμμα στο εκλογικό τους σώμα και, εξάλλου, μια απαισιόδοξη πρόβλεψη έχει τον κίνδυνο να λειτουργήσει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Η πιο κακόπιστη ερμηνεία, στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ότι το ΔΝΤ προέβη σκόπιμα σε αισιόδοξες προβολές για να καταστήσει το προφίλ του χρέους πιο βιώσιμο, δεδομένης της αρχικής απόφασης των Ευρωπαίων να μην προχωρήσουν σε «κούρεμα».
Μέχρι να γίνει το PSI το 2012, οι ευρωπαϊκές τράπεζες βρήκαν χρόνο να απαλλαγούν από τους ελληνικούς τίτλους.