H τεχνολογία στο ανθρώπινο σώμα και τα ηθικά διλήμματα

«Η νευροτεχνολογία θα μπορούσε να βοηθήσει στην επίλυση πολλών προβλημάτων υγείας, αλλά θα μπορούσε επίσης να έχει πρόσβαση και να χειραγωγήσει τον εγκέφαλο των ανθρώπων, να παράγει πληροφορίες για την ταυτότητα και τα συναισθήματά μας. Θα μπορούσε να απειλήσει το δικαίωμά μας στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στην ελευθερία της έκφρασης και στην ιδιωτικότητα. Πρέπει άμεσα να καθιερώσουμε ένα κοινό ηθικό πλαίσιο σε διεθνές επίπεδο», δήλωσε τον Ιούνιο η Οντρι Αζουλέι, γενική διευθύντρια της UNESCO. Μετά τη χθεσινή ανακοίνωση της Neuralink, τα ηθικά ζητήματα που παρουσιάζει η νευροτεχνολογία γίνονται ακόμη πιο επίκαιρα. Ποιος είναι ο ηθικός αντίκτυπός της; Ο αντιπρόεδρος και δύο μέλη της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής μιλούν στην «Κ».

Στο πλαίσιο της τέταρτης τεχνολογικής επανάστασης, συζητάμε για την «τεχνολογική αναβάθμιση» του ανθρώπου, σχολιάζει ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών του ΕΚΚΕ και αντιπρόεδρος που εκτελεί χρέη προσωρινού προέδρου της επιτροπής. «Είναι αναπόφευκτο η ανθρωπότητα και η τεχνολογία να συγκλίνουν, και τέτοιου είδους τεχνολογίες σηματοδοτούν την εξέλιξη αυτής της σχέσης», σημειώνει. Θα πρέπει να δημιουργηθούν σχετικά πλαίσια ηθικής και δεοντολογίας – «οι έννοιες της ασφάλειας, της ευθύνης, της συναίνεσης τροποποιούνται με αυτές τις εξελίξεις», αναφέρει.

Ταυτόχρονα προειδοποιεί ότι «ελλοχεύει η απειλή του χακαρίσματος των δεδομένων του εγκεφάλου», τονίζοντας ότι «δεν θα ήταν απίθανο να συντελεστούν νοητικές αλλαγές που οδηγούν στην αλλοίωση της προσωπικής ταυτότητας του ατόμου και της αίσθησης του εαυτού. Μιλάμε υποθετικά, αλλά είναι κοντά στην πραγματικότητα», εξηγεί. Εστιάζει στη δυαδικότητα της τεχνολογίας – «μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια λύση για την υγεία πολλών ασθενών», λέει ο κ. Τσέκερης. «Ωστόσο θα πρέπει να υπάρξει το πλαίσιο που θα εξασφαλίσει την ευεργετική χρήση της», δηλώνει, τονίζοντας ότι ο αντίκτυπός της πρέπει να εξεταστεί σε διαφορετικά επίπεδα – βιοφυσιολογίας, ψυχολογίας και πολιτισμού.

Η αντιμετώπιση κάθε νέας τεχνολογικής εξέλιξης είναι φοβική, λέει ο αναπληρωτής καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής του ΕΚΠΑ, Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης. «Μπορούμε να είμαστε επιφυλακτικοί, αλλά δεν χρειάζεται να είμαστε αρνητικοί», τονίζει. «Η τεχνολογική ανάπτυξη που έχει επιφέρει τις πιο μαύρες σελίδες στην Ιστορία μας είναι το μαχαίρι, ο τροχός και η φωτιά», συμπληρώνει. «Οι πόλεμοι δεν γίνονται χωρίς αυτά, αλλά και τα τρία ήταν υψηλή τεχνολογία όταν επινοήθηκαν, σκεφτείτε πόσο έχουν βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων», δηλώνει. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε πόσοι άνθρωποι χρειάζονται αυτό που προσφέρει η συγκεκριμένη τεχνολογία – «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα πραγματοποιηθούν οι θετικές πτυχές της», τονίζει, αλλά να μη χρησιμοποιηθεί, παραδείγματος χάριν, για να επηρεάσει σκέψεις ενός ατόμου.

«Ο εγκέφαλος και γενικότερα το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι το πιο πολύπλοκο και πιο ευαίσθητο όργανο του ανθρώπινου οργανισμού», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Μοριακής Ιατρικής Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, Νίκος Μοσχονάς. Η γνώση μας για τον τρόπο αντιμετώπισης νοσημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος –νευρολογικά, ψυχιατρικά, διαταραχές της διάθεσης– παραμένει πολύ πιο περιορισμένη από ό,τι για παθήσεις όπως ο καρκίνος.

«Η θεραπευτική προσέγγιση παθήσεων που έχουν ως αιτία δυσλειτουργίες του νευρικού συστήματος, όπως είναι η αξιοποίηση μιας διασύνδεσης εγκεφάλου - υπολογιστή μέσω ενός ασύρματου εμφυτεύματος σε περιοχές του εγκεφάλου, αυτή που ανακοίνωσε η Neuralink, είναι εντυπωσιακή και κατ' αρχάς ευπρόσδεκτη, στον βαθμό που οι προσδοκίες μας περιορίζονται στο να μπορεί ο ασθενής που πάσχει από ποικίλες μορφές κινητικής αδυναμίας/παράλυσης να ελέγχει και να εκτελεί μέσω νοητικών λειτουργιών στοιχειώδεις κινήσεις», υπογραμμίζει. Θα χρειαστούν, παρ' όλα αυτά, πολύχρονες και διεξοδικές μελέτες, όπως και εμπεριστατωμένος και διαρκής έλεγχος από αξιόπιστους δημόσιους φορείς για να καταλήξουμε στο ότι η αλληλεπίδραση εγκεφάλου και εμφυτεύματος δεν θα αναδείξει απρόβλεπτες, και ενδεχομένως δυσμενείς για τον ασθενή, παρενέργειες.

«Αρχίζουμε να τεχνολογικοποιούμε το ανθρώπινο σώμα», σημειώνει ο κ. Τσέκερης, «και δεν είμαστε προετοιμασμένοι γι' αυτό, δεν ξέρουμε τι ακριβώς σημαίνει. Η επιστημονική κοινότητα», τονίζει στην «Κ», «θα πρέπει να εξετάσει πού μπορεί να οδηγήσει αυτή η τεχνολογία».

Ο αντιπρόεδρος και δύο μέλη της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής μιλούν στην «Κ», καθώς πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν πλαίσιο.

Ο αντίκτυπος των επιτευγμάτων θα πρέπει να εξεταστεί σε διαφορετικά επίπεδα – βιοφυσιολογίας, ψυχολογίας και πολιτισμού.