Από τις Σπυριδούλες στο Κωσταλέξι
Νέοι δημιουργοί εμπνέονται, ερευνούν και μεταφέρουν στη σκηνή εγκλήματα που συγκλόνισαν την ελληνική κοινή γνώμη
Ανήμερα τα Θεοφάνια του 1931 στις όχθες του Κηφισού ξεβράζεται το διαμελισμένο πτώμα ενός άνδρα. Το «Εγκλημα της Χαροκόπου», από τον τόπο που συντελέστηκε το φονικό, συντάραξε την κοινή γνώμη και υπέδειξε ως πρωταίτιες την πεθερά και τη σύζυγο του Αθανασόπουλου, όπως ήταν το όνομα του δολοφονημένου άνδρα. Η πανουργία των δύο γυναικών άφησε άγρυπνους για χρόνια τους αμέριμνους οικογενειάρχες, όπως υποστήριζε με πάθος κατά την αγόρευσή του ο εισαγγελέας, που αδυνατούσε να πιστέψει πώς δύο γυναίκες μπορούσαν να προχωρήσουν σε μια τόσο ειδεχθή πράξη. Το ότι η νεαρή σύζυγος ήταν θύμα ενδοοικογενειακής βίας πέρασε στα ψιλά. Η ιστορία έγινε ρεμπέτικο τραγούδι και αστικός θρύλος.
«Εγώ που μένω στην Καλλιθέα θυμάμαι από μικρή να λένε πως κυκλοφορούσε το φάντασμα της κακούργας πεθεράς», μας λέει η Νεφέλη Μαϊστράλη, που υπογράφει το κείμενο της παράστασης «Κακούργα πεθερά» που παίζεται στο θέατρο Πόρτα. Υπάρχουν διαφορές στην ανταπόκριση του κοινού όταν αντλούνται στοιχεία από ένα πραγματικό γεγονός; «Οταν ένα έργο στηρίζεται σε μια αληθινή ιστορία αλλάζει το σημείο εκκίνησης, δεν ξεκινάς από τη φαντασία αλλά από την ερμηνεία της πραγματικότητας. Εχει ξεπεραστεί το “αυτά δεν γίνονται στην αληθινή ζωή” και πάμε πια να διαχειριστούμε το γιατί συνέβησαν και αν επαναλαμβάνονται, αν συνεχίζουν να συμβαίνουν». Η παράσταση, σε σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη, επιχειρεί και με σύγχρονα στοιχεία να αναπαραστήσει το έγκλημα, όσα προηγήθηκαν και όσα ακολούθησαν της δίκης. «Ο λόγος είναι πιο παλιακός, όμως οι βρισιές που ακούγονται στη σκηνή του ξυλοδαρμού είναι της εποχής μας. Δημιουργεί μια έκπληξη αυτό στον θεατή, τον μεταφέρει στο σήμερα, στις γυναικοκτονίες».
Η πρώτη φορά που ασχολήθηκε με θέμα της πρόσφατης ιστορίας μας ήταν στους «Αριστερόχειρες», που παίζεται για τρίτη χρονιά στο Θέατρο Μπέλλος. Το έργο γράφτηκε στην καραντίνα και αφορά τον Εμφύλιο και τις παιδοπόλεις της Φρειδερίκης, αντλώντας από πραγματικά γεγονότα. «Συγκλονίστηκα από το πόσα κρυφά πράγματα υπήρχαν για όλα αυτά τα παιδιά που υιοθετήθηκαν, που «αναμορφώθηκαν», ώστε να μισήσουν τον κομμουνισμό ως μια τρομερή ασθένεια που πρέπει να αποβάλουν». Εξηγεί ότι όταν σκύβεις σε ένα ιστορικό γεγονός πρέπει να σκεφτείς τι ερώτημα θέτει στο σήμερα, πώς συνομιλεί μαζί του.
Ισως γι' αυτό με συγκίνησαν τόσο οι «Σπυριδούλες» της Μαϊστράλη, που παρουσιάστηκαν στην Πειραιώς το περυσινό καλοκαίρι στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Η συνταρακτική ιστορία της Σπυριδούλας ποτίζει και το κείμενο της «Αγγέλας» του Σεβαστίκογλου, όμως στη συγκεκριμένη παράσταση η Μαϊστράλη δεν σταματάει στην κακομεταχείριση που υπέστησαν οι ψυχοκόρες του '50, αλλά προχωράει την έρευνά της παρακάτω και τη συνδέει με το σήμερα, προσθέτοντας στο τέλος και ανώνυμες μαρτυρίες από γυναίκες από κάθε γωνιά του κόσμου –Φιλιππίνες, Σρι Λάνκα, Βουλγαρία, Ρουμανία– που δουλεύουν τώρα εσωτερικές στα σπίτια της Αθήνας.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα περιστατικών και εγκλημάτων που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία και μεταφέρθηκαν στο σανίδι. Το «Λιωμένο βούτυρο», σε σκηνοθεσία Σίμου Κακκάλα το 2008, βασισμένο σε ένα έγκλημα πάθους του 1950 σε ένα ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης, ο «Αρίστος» και η «Γιαννούλα η κουλουρού» το 2019, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παπαγεωργίου που έθιγε αυτό το απάνθρωπο έθιμο του πατρινού καρναβαλιού, η πρόσφατη «Pieta» το περασμένο φθινόπωρο της Μάρθας Μπουζιούρη με μαρτυρίες από τις μανάδες δολοφονημένων γυναικών, ο «Μορφωμένος» σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μωραΐτη το 2017 για την ιστορία του οδηγού του τανκ που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο στις 17 Νοέμβρη 1973. «Είχα διαβάσει μια συνέντευξή του που έλεγε πως ακολουθούσα εντολές και άρχισα να επεξεργάζομαι αυτή τη φράση», μου εξηγεί ο ίδιος ο σκηνοθέτης.
Ακολούθησε η «Ηλέκτρα» του για την αντιστασιακή δράση της Ηλέκτρας Αποστόλου και μετά το «Κωσταλέξι», σε συνεργασία με την Αλκηστη Νικολαΐδη, που τώρα είναι σε περιοδεία και θα το δούμε στο Θέατρο Αμαλία. «Συνειδητοποιήσαμε ότι κανείς δεν γνώριζε το όνομα της νεαρής γυναίκας, την έλεγαν Ελένη Καρυώτη και έμεινε κλεισμένη στο απόλυτο σκοτάδι για 29 χρόνια», λέει. Παράλληλα, τώρα κάνουν πρόβες για να παρουσιάσουν το β΄ μέρος των «Ultras», μια παράσταση για τον χουλιγκανισμό στην Ελλάδα. Τον ρωτάω γιατί κάνει θέατρο ντοκουμέντου. «Κάνοντας παραστάσεις που αντλούν από πραγματικά περιστατικά, δημιουργούμε έναν καθρέφτη, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Κάποιος μπορεί να θεωρήσει ότι είναι ένα ακόμη έργο, άλλος όμως θα κάνει τις αντιστοιχίες με το σήμερα. Αναδεικνύεται αυτό το είδος θεάτρου γιατί υπάρχουν ακόμη πολλά ερωτηματικά γύρω από γεγονότα που μας έχουν ταράξει. Πάρε παράδειγμα τις Σπυριδούλες, τελειώνει ποτέ το θέμα της εξουσίας πάνω στον αδύναμο;».
«Κάνοντας παραστάσεις που αντλούν από πραγματικά περιστατικά δημιουργούμε έναν καθρέφτη, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας», λέει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Μωραΐτης.