«Καλύτερα να μη δείτε το μωρό»
Εκατοντάδες γυναίκες κάθε χρόνο στην Ελλάδα κυοφορούν το μωρό μιας άλλης. Γιατί το κάνουν; Με ποιους όρους; Ανατομία μιας, όχι πάντα διαφανούς, αγοράς
Η Λ.Δ., 32, γέννησε τον Σεπτέμβριο δίδυμα με καισαρική. Οι μαίες δεν τοποθέτησαν τα νεογνά στο στήθος της, όπως συνηθίζεται. Ηταν άλλες αγκαλιές που τα περίμεναν με αγωνία, αγάπη, συγκίνηση, λίγους ορόφους παραπάνω. Αυτές της 37χρονης Φ.Π. και του συζύγου της. Προσπαθούσαν χρόνια να γίνουν γονείς. Η μια αποβολή όμως διαδεχόταν την άλλη, έξι φορές είχε μείνει έγκυος η γυναίκα και είχε χάσει το παιδί, οι γιατροί τους είπαν ότι η παρένθετη κύηση ήταν ο μόνος τρόπος να αποκτήσουν βιολογικό παιδί.
Η Λ.Δ. είχε ήδη δύο δικά της παιδιά, δύο κόρες 14 και 8 ετών. Οταν κάποια στιγμή άκουσε ότι υπάρχει ζήτηση για παρένθετες μητέρες, το συζήτησε πρώτα με τον σύζυγό της. Τα χρήματα θα έδιναν μια ανάσα στην οικογένειά τους (σύμφωνα με τον νόμο, για δίδυμη κύηση το ποσό της αποζημίωσης φθάνει τις 25.000 ευρώ, αν και η πραγματική αμοιβή είναι συχνά υψηλότερη), αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. «Μου φαινόταν πολύ σημαντικό να βοηθήσω μια γυναίκα να εκπληρώσει το όνειρό της να γίνει μητέρα», όπως μου είπε. «Το μόνο που ήθελα ήταν να πρόκειται για ένα καλό ζευγάρι, συνεργάσιμο».
Η διαδικασία
Οταν γνωρίστηκαν (ο νόμος απαγορεύει μια γυναίκα να γνωρίσει τη δότρια ωαρίων της, αλλά δεν απαγορεύει να γνωρίσει την παρένθετη κυοφορούσα), υπήρξε αμοιβαία συμπάθεια, έδωσαν σχεδόν αμέσως τα χέρια και μπήκε μπροστά η νομική διαδικασία.
Ως γνωστόν, για την παρένθετη κύηση απαιτείται δικαστική άδεια η οποία χορηγείται μόνο εάν αποδειχθεί ότι μια γυναίκα είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει και εφόσον υπάρχει έγγραφη και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνία των εμπλεκομένων προσώπων (σύμφωνα με τον νόμο δεν θεωρείται αντάλλαγμα η αποζημίωση). Η δικαστική απόφαση ορίζει ότι μητέρα του τέκνου που θα γεννηθεί είναι η γυναίκα στην οποία δόθηκε η σχετική δικαστική άδεια. Εκείνη είναι και που κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης λαμβάνει όλες τις μικρές και μεγαλύτερες αποφάσεις. Εκείνη εγγράφεται ως μητέρα και στη ληξιαρχική πράξη γέννησης.
Οι δύο γυναίκες πήγαιναν μαζί σε όλα τα ραντεβού και όλα έβαιναν καλώς, μέχρι που μπήκαν στον τελευταίο μήνα («μπήκαμε» έλεγαν και οι δύο). «Το πρήξιμο ήταν ανυπόφορο, έκανα 20 λεπτά να πάω από το δωμάτιο στην τουαλέτα», θυμάται η Λ.Δ. Ηταν η μόνη στιγμή σε όλη τη διαδικασία που ζορίστηκε η οικογένειά της. «Τα παιδιά μου και ο άνδρας μου με στήριζαν, αλλά η αλήθεια είναι ότι στενοχωρήθηκαν όταν με είδαν να ταλαιπωρούμαι τόσο. Τελικά όλα πήγαν καλά». Της θέτω την ερώτηση που μάλλον έχουν όλοι στο μυαλό. Δεν συνδέεσαι; «Συνδέεσαι, αλλά όσο πρέπει. Στην αρχή της εγκυμοσύνης ίσως είσαι πιο ευαίσθητη, αλλά ξέρεις ότι δεν είναι δικά σου παιδιά», λέει (σ.σ. για προφανείς λόγους το ωάριο απαγορεύεται να προέρχεται από την κυοφορούσα), για να προσθέσει αμέσως μετά: «Καλό είναι να έχεις ήδη παιδιά ώστε να έχεις ολοκληρώσει τον κύκλο σου. Εγώ μπαίνοντας στη διαδικασία ήξερα τι θα αντιμετωπίσω». Μολονότι μέχρι το ’22 ήταν προϋπόθεση για την παρένθετη μητέρα να έχει δικά της παιδιά, ο συγκεκριμένος περιορισμός έχει πλέον αρθεί.
Ψυχολογική στήριξη
Και η Ειρήνη Δήμου, η οποία μέσα από τη σελίδα Παρένθετη Μητέρα - Δότρια Ωαρίων φέρνει σε επαφή παρένθετες μητέρες με ζευγάρια με προβλήματα γονιμότητας, προτείνει η παρένθετη να έχει γίνει ήδη μητέρα. «Μου λένε κοπέλες ότι έχουν ανάγκη τα χρήματα, όμως αν δεν το κάνεις συνειδητά, αυτό μπορεί να σε κατακρεουργήσει», λέει. «Εχει γίνει κοπέλα παρένθετη η οποία μου έλεγε ότι ούτε εκείνη ούτε ο σύζυγός της θέλουν παιδιά. Κάποιο καιρό αφότου ολοκληρώθηκε η διαδικασία, έρχεται και μου λέει “είχες δίκιο”. Είχε αρχίσει να χτυπάει το δικό της βιολογικό ρολόι και αποφάσισε να γίνει και εκείνη μαμά».
Η γυναίκα που πρόκειται να κυοφορήσει υποβάλλεται σε ενδελεχή ψυχιατρικό έλεγχο. «Η ομάδα μας φροντίζει να υπάρχει ψυχολογική στήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και μετά τη γέννα». Δεν απαγορεύεται να δει τα παιδιά η παρένθετη μετά τον τοκετό ή την καισαρική, αλλά οι ομάδες IVF των κλινικών το αποφεύγουν για την προστασία της ίδιας της γυναίκας. Το γεγονός αυτό μπορεί να πυροδοτήσει συμπτώματα επιλόχειας κατάθλιψης, οπότε να χρειαστεί περαιτέρω στήριξη.
Η Ειρήνη είναι επαγγελματίας σωματοφύλακας και εθελόντρια διασώστρια (οι δραματικές εκκλήσεις της για βοήθεια από τη Θεσσαλία όπου επιχειρούσε μετά την επέλαση του «Daniel» ήταν συγκλονιστικές). Η ενασχόλησή της με την παρένθετη μητρότητα ήταν τυχαία. Μια φίλη γιατρός την είχε ρωτήσει εάν γνωρίζει κάποια γυναίκα που να ήθελε να κυοφορήσει για λογαριασμό υπογόνιμου ζευγαριού και το ένα έφερε τ’ άλλο. Τον ρόλο του έπαιξε και ότι η ίδια είναι υιοθετημένη. «Ξέρω καλύτερα από τον καθένα ότι μητέρα είναι αυτή που μεγαλώνει ένα παιδί».
Σήμερα η επισκεψιμότητα στη σελίδα της έχει εκτοξευθεί και προέρχεται κυρίως από υπογόνιμα ζευγάρια που αναζητούν παρένθετη. «Ετερόφυλα», διευκρινίζει. Οι γυναίκες έχουν χάσει τη μήτρα τους από καρκίνο, έχουν συγγενείς καρδιοπάθειες, σακχαρώδη διαβήτη, πολλαπλές αποβολές ή έχουν κάνει μεταμόσχευση και δεν μπορούν να κυοφορήσουν.
Το σκάνδαλο
Η ζήτηση έχει εκτοξευθεί μετά την υπόθεση των Χανίων, όπου σε κλινική της πόλης φέρεται ότι δρούσε κύκλωμα που εξαπατούσε ζευγάρια και παρένθετες μητέρες, με τα ζευγάρια να πληρώνουν από 70.000 έως 120.000 ευρώ – η υπόθεση βρίσκεται στην προανάκριση. Πολλές γυναίκες που σκέφτονταν να γίνουν παρένθετες έχουν σήμερα τρομάξει, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» κάποιες κλινικές που είχαν δίκτυο με υποψήφιες παρένθετες δεν το ενεργοποιούν πλέον. «Βρείτε μόνοι σας», λένε στα ζευγάρια. Φημολογείται πάντως ότι τα προηγούμενα χρόνια σε μονάδες ανά τη χώρα έχουν γεννηθεί αρκετά παιδιά με παρένθετες, χωρίς αυτό να έχει δηλωθεί πουθενά (μέχρι και για... ψεύτικες κοιλιές κάνουν λόγο οι γνωρίζοντες), ενώ ζευγάρια καλούνταν να πληρώσουν «πακέτα» πολλών δεκάδων χιλιάδων ευρώ. Η κ. Δήμου τονίζει ότι τα ζευγάρια πρέπει να το ψάχνουν καλά πριν εμπιστευτούν μια κλινική. «Και να είναι υποψιασμένοι εάν η διαδικασία γίνει “τσακ μπαμ”. Πολλοί, από τη λαχτάρα τους να αποκτήσουν παιδί μπορεί να πέσουν θύμα κάποιου επιτήδειου».
Μολονότι, σύμφωνα με εκτιμήσεις, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μέσω παρένθετης κύησης αγγίζει έως και το 50% του τζίρου των κλινικών (έρχονται δεκάδες ζευγάρια και από το εξωτερικό, ακόμη και από τις ΗΠΑ όπου το κόστος είναι πολύ υψηλότερο), η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής δεν διαθέτει σχετικά επικαιροποιημένα στοιχεία. Οπως είπε στην «Κ» η αναπληρώτρια πρόεδρος της Αρχής, καθηγήτρια Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, Δήμητρα Παπαδοπούλου, πριν από λίγες ημέρες ζητήθηκαν από τις κλινικές οι σχετικές καταγραφές των δύο τελευταίων χρόνων ώστε να διαμορφωθεί μια σαφής εικόνα. Από στοιχεία που η κ. Παπαδοπούλου διέθεσε στην «Κ» προκύπτει ότι από το 2005 έως το 2015 μόνο το Πρωτοδικείο Αθηνών είχε εκδώσει 173 σχετικές άδειες. Στις 162 περιπτώσεις η αιτούσα ήταν έγγαμη, σε τέσσερις περιπτώσεις το ζευγάρι είχε ήδη παιδί (σε μία το τέκνο ήταν παραπληγικό). Από τις υποψήφιες παρένθετες μητέρες, έγγαμες ήταν οι 74 και ήδη μητέρες ήταν 86. Ελληνική ιθαγένεια είχαν οι 60 υποψήφιες κυοφόροι.
Σήμερα, οι γυναίκες που προσεγγίζουν την κ. Δήμου μέσω της σελίδας της για να γίνουν παρένθετες είναι κυρίως Ελληνίδες και σε μεγάλο ποσοστό έγγαμες. «Σε περίπτωση που έχω αίτημα από αλλοδαπή, προϋπόθεση που θέτω είναι να έχει αποδεδειγμένα 10ετή παραμονή στην Ελλάδα ή να είναι έγγαμη με μόνιμη κατοικία εδώ». Επίσης, ενώ ο νόμος ορίζει ότι η παρένθετη μητέρα πρέπει να είναι ηλικίας από 25-54 ετών, η κ. Δήμου αναζητεί γυναίκες άνω των 30. «Στα 25 δεν έχεις το μυαλό για μια τέτοια διαδικασία».
Η αποζημίωση
Το οικονομικό είναι το κύριο κίνητρο για να μπουν στη διαδικασία. «Πολλές νομίζουν ότι θα τα πάρουν στην αρχή τα χρήματα ή λένε “αν μου δώσουν 35.000, το κάνω”. Αυτές τις κόβω. Αν το ζευγάρι αποφασίσει να δώσει κάτι παραπάνω είναι δικό του θέμα». Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, καμιά γυναίκα δεν γίνεται παρένθετη για τα 20.000 ή 25.000 της νόμιμης αποζημίωσης. Τα πραγματικά ποσά κυμαίνονται μεταξύ 28.000 και 30.000. Στο τελικό ποσό αυτό περιλαμβάνονται τα 1.500 του συμφωνητικού και τα 1.500 της εμβρυομεταφοράς. Η παρένθετη κυοφορούσα παίρνει 1.000 ευρώ κάθε μήνα και όσα απομένουν μετά τη γέννηση του παιδιού.
«Γνωρίζω γυναίκα παντρεμένη με παιδιά που έγινε δύο φορές παρένθετη», λέει η Ειρήνη Δήμου. Και η Λ.Δ. μού λέει ότι θα το ξανάκανε. «Με τη θέλησή μας το κάνουμε, δεν μας βάζει κανείς το πιστόλι στον κρόταφο. Είναι συμφωνία δύο ενηλίκων ατόμων», τονίζει σχολιάζοντας την παραφιλολογία που ξέσπασε για την παρένθετη κύηση, με αφορμή τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών. Αυτό ήταν το δεύτερο πλήγμα για τα ζευγάρια που έχουν ως μοναδική διέξοδο την παρένθετη κύηση. Το καλοκαίρι το Πολυμελές Πρωτοδικείο Πατρών αρνήθηκε να δώσει άδεια προσφυγής στην παρένθετη μητρότητα σε γυναίκα που αδυνατεί να κυοφορήσει, επειδή λαμβάνει θεραπεία με ταμοξιφαίνη λόγω υποτροπής του καρκίνου μαστού. Κι αυτό γιατί είχε ήδη ένα παιδί.
«Ο νόμος δεν μιλάει για ατεκνία, αλλά για αδυναμία απόκτησης τέκνων, ωστόσο τα δικαστήρια την ερμηνεύουν» σχολιάζει στην «Κ» η πρόεδρος της Εθνικής Αρχής. «Η αλήθεια είναι ότι η παρένθετη κύηση δημιουργεί πολλά ζητήματα», σχολίασε, αναφερόμενη και στις υποθέσεις που διερευνώνται από τη Δικαιοσύνη. «Είναι σημαντικό να λειτουργούν όλοι με το γράμμα του νόμου όπως εμείς», θα πει στην «Κ» και η Κ.Ρ., εμβρυολόγος, που εδώ και 23 χρόνια συνεργάζεται με γνωστές μονάδες IVF της χώρας στη δωρεά ωαρίων και την παρένθετη μητρότητα. «Εχουν δημιουργηθεί λανθασμένες εντυπώσεις με αποτέλεσμα σήμερα να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες τα ζευγάρια που έχουν ανάγκη. Δεν πρόκειται για γυναίκες που δεν θέλουν να κυοφορήσουν για να μην αλλάξει το σώμα τους, όπως ίσως συμβαίνει στην Αμερική, πρόκειται για γυναίκες με ολική υστερεκτομή, καρκίνο, διαβήτη, που θέλουν να αποκτήσουν παιδί». Η Ειρήνη Δήμου θα πει κι εκείνη κάτι ενδιαφέρον: «Οταν ο άνδρας έχει πρόβλημα υγείας δεν μας πειράζει να προσφύγουμε σε δωρητή σπέρματος. Αν όμως η γυναίκα έχει πρόβλημα υγείας, θέτουμε προσκόμματα».
Στην άλλη πλευρά της αλυσίδας, όπως λέει η εμβρυολόγος, βρίσκονται γυναίκες που χρειάζονται τα χρήματα. «Το βλέπουν σαν δουλειά. Καλά κάνουν, αλλά από την άλλη είναι κάτι που έχει συναίσθημα γιατί προσφέρεις σε δύο ανθρώπους που η τύχη δεν θέλησε να κάνουν μόνοι τους παιδί. Δεν θέλω να είναι “ψυχροί εκτελεστές”».
Το ζητούμενο είναι η ισορροπία, συνεχίζει η ίδια. «Υπάρχουν ζευγάρια που δεν θέλουν να γνωρίσουν την παρένθετη για λόγους αυτοπροστασίας, υπάρχουν κι άλλα που στη διάρκεια της εγκυμοσύνης γίνονται φορτικά μαζί της. Γίνονται η Ελληνίδα μάνα προς την παρένθετη. Η προτροπή μας είναι να μην αναπτύξουν φιλική σχέση. Είναι μια σχέση συνεργασίας. Ειδάλλως υπάρχει πιθανότητα και οι δύο πλευρές να καταχραστούν αυτή τη σχέση, η μία ζητώντας χρήματα και η άλλη με την άσκηση πίεσης».
Η Λ.Δ. δεν έχει πλέον επαφές με τη γυναίκα που βοήθησε να γίνει μητέρα. «Τα Χριστούγεννα στείλαμε μόνο η μία στην άλλη “χρόνια πολλά”. Είμαι διακριτική», λέει.
Είναι σημαντικό να λειτουργούν όλοι με το γράμμα του νόμου, όπως εμείς. Εχουν δημιουργηθεί λανθασμένες εντυπώσεις, με αποτέλεσμα σήμερα να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες τα ζευγάρια που έχουν ανάγκη.