«Παγίδα» για λάθος αυτοδιαγνώσεις

Η σημαντική αύξηση της «ποπ» ψυχολογίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αφορά μόνο το πώς θα επηρεάσουν οι διάφορες σχετικές αναρτήσεις κάθε χρήστη ξεχωριστά, αλλά είναι ενδεικτική για την κοινωνία στην οποία ζούμε. «Μας υποχρεώνει να διερωτηθούμε πάνω στις κοινωνικές συνθήκες που καθιστούν δυνατή τη συγκρότηση της διεύρυνσης μιας τέτοιας αγοράς εκλαΐκευσης και ειδικότερα πάνω στους κοινωνικούς καθορισμούς αυτής της μαζικής κατανάλωσης τέτοιου είδους ψυχολογικού τύπου πολιτισμικών “αγαθών”», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο ΕΚΠΑ, Νίκος Παναγιωτόπουλος.

Οι σύντομες, υπό κωδικοποιημένη μορφή διατυπώσεις και

συνθέσεις σκέψεων, που δεν παρέχουν παρά αποσπασματικές ψυχολογικές γνώσεις, σημειώνει, δημιουργούν μια μαζική ψυχολογική κουλτούρα η οποία συμβάλλει και επηρεάζει τον εμπλουτισμό της ενδοσκόπησης. «Εχει επιπτώσεις στην κοινωνική κωδικοποίηση της προσωπικής έκφρασης, στον προσδιορισμό της ατομικής ταυτότητας, στη διαμόρφωση της αντίληψης του εαυτού μας, του άλλου, και των διαπροσωπικών σχέσεων», εξηγεί.

Ο κ. Σαββόπουλος τονίζει ότι ο πολιτισμός που έχουμε είναι «ναρκισσιστικός – βασίζεται πάνω στο άτομο». Για τον κ. Παναγιωτόπουλο, αυτή η πολιτιστική, ψυχολογικής προοπτικής, επεξεργασία συμβολικών κωδικών που διαμορφώνουν και ελέγχουν «τους τρόπους θέασης, συνεννόησης, αίσθησης, σκέψης» παρέχεται με τέτοιους όρους στους πολίτες ώστε η αλλαγή στον τρόπο προσδιορισμού του εαυτού μας να βιώνεται ως μέρος της αυτονομίας του ατόμου, το οποίο μπορεί να ερμηνεύει τη ζωή του με έναν τρόπο καθαρά υποκειμενικό. «Το “εγώ” αποδεσμεύεται από αντικειμενικές δεσμεύσεις και καταναγκασμούς και καθίσταται πεδίο-πηγή συνεχώς πιο ενδιαφερουσών “ψυχολογικών” αφηγήσεων», δηλώνει.

Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, συμπληρώνει, γιατί η συγκεκριμένη αγορά αναπτύσσεται στη σημερινή εποχή «της λατρείας του ατόμου και του “ατομικισμού”, σε μια εποχή που κυριαρχεί η φιλοσοφία της ιστορίας η οποία αναγνωρίζει την κοινωνία αποκλειστικά και μόνο ως το προϊόν των δράσεων μεμονωμένων φορέων», σημειώνει ο κ. Παναγιωτόπουλος. Για τον κ. Παντελή Μαδίκα, παρότι και ο ίδιος χρησιμοποιεί το Instagram τόσο για λόγους διαφήμισης της δουλειάς

του, όσο και για να βοηθήσει στην εξοικείωση του κόσμου με την ψυχοθεραπεία, όπως λέει στην «Κ», η διάχυση της ψυχολογίας και επιστημονικών όρων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μία πλευρά, είναι ωραίο να μαθαίνει ο κόσμος πράγματα για την ψυχολογία και τον εαυτό του, αναφέρει. «Από την άλλη, μπορεί να διαβάσει κάποιος για το τραύμα, παραδείγματος χάριν, και να διαγνώσει τον εαυτό του λανθασμένα με τραύμα, και αυτό να του δημιουργήσει ακόμα περισσότερο άγχος για την ψυχική του κατάσταση».

Αλλά ο κοινωνιολόγος κ. Παναγιωτόπουλος θεωρεί ότι ελλοχεύει και ένας κίνδυνος μεγαλύτερος ακόμα και από ανακριβείς

αυτοδιαγνώσεις. Δεν αποκλείει η νέα αυτή αγορά, όπως λέει, να έχει σε ατομικό επίπεδο θετικές συνεισφορές, οι οποίες τονίζει ότι εξαρτώνται άμεσα από τις γνωστικές και πολιτισμικές δυνατότητες του αποδέκτη.

Αλλά δεν είναι αρκετές. «Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο», λέει στην «Κ», «όλα μας πείθουν πως η διάχυση αυτής της “ποπ” ψυχολογίας συμβάλλει εξ αντικειμένου στην αποκοινωνικοποίηση των ατόμων, στην αποδυνάμωση των κοινωνικών συστημάτων αλληλεξάρτησης, των δεσμών που συνδέουν τα άτομα με τις ομάδες τους». «Καθώς στο όνομα της υπεράσπισης της ατομικής ελευθερίας και ανάπτυξης», συμπληρώνει, «τελικά προωθείται η ανάπτυξη της απολογίας του “εγώ”».

«Η διάχυση της “ποπ” ψυχολογίας συμβάλλει στην αποκοινωνικοποίηση των ατόμων, στην αποδυνάμωση των συστημάτων αλληλεξάρτησης».