Κι αν η Ελλάδα δεν μας πλήγωνε;

Οαγαπητός Αγγελος Βλάχος σχολίαζε με το δικό του χιούμορ τον περίφημο στίχο του Γιώργου Σεφέρη «όπου κι αν ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει». Ο μακαρίτης διπλωμάτης, μυθιστοριογράφος, αλλά και μεταφραστής του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη, μιλούσε με το -γο. Και υποστήριζε ότι ο Σεφέρης ήθελε να πει ότι όπου κι αν ταξίδευε η Ελλάδα τον πλήρωνε. Θεμιτόν, αφού ήταν διπλωμάτης. Παρά ταύτα, ο στίχος του Σεφέρη έχει προγραμματίσει τη συλλογική μας ευαισθησία. Ο Σεφέρης, εν τη μεγαλοφυΐα του, έχει στήσει δύο παγίδες στη χώρα που αγάπησε. Η πρώτη είναι η διάλεξη για τον Μακρυγιάννη που έκανε στο Κάιρο το 1944. Η ανάδειξη του χολερικού στρατηγού σε πρότυπο για την ελληνική συλλογική ψυχή. Αυτή μιλάει απαραιτήτως την πρωτόλεια γλώσσα του και αισθάνεται κατατρεγμένη από τον κόσμο στον οποίον επιθυμούσε να ζήσει. Ο Μακρυγιάννης, λόγω Σεφέρη αλλά και Θεοτοκά, επέβαλε την καχυποψία της σύγχρονης Ελλάδας απέναντι στον κόσμο της.

Τι σημαίνει το «όπου κι αν ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει»; Σημαίνει ότι η Ελλάδα με απογοητεύει. Και σε σχέση με ποια γοητεία η Ελλάδα είναι απογοητευτική; Σε σχέση με τη γοητεία του δικού της παρελθόντος, ή μήπως σε σχέση με τον σύγχρονο κόσμο με τον οποίον είναι καταδικασμένη να συγκριθεί;

Είναι ένα τραγούδι του Μικρούτσικου σε στίχους της Χαρούλας Αλεξίου, η οποία και το τραγουδά. Ερωτικό υποτίθεται, με προεκτάσεις εθνικού περιεχομένου. «Ελα να κάνουμε έναν Ελληνα αφού η Ελλάδα μας πληγώνει», αν δεν κάνω λάθος. Η αλήθεια είναι ότι πάντα αναρωτιόμουν πώς θα είναι ο Ελληνας που θα κάνουν οι δύο ερωτευμένοι του τραγουδιού. Ας μην τον περιγράψω για να μη σας χαλάσω την μαγεία.

Κι αν τολμήσω να πω ότι η Ελλάδα δεν με πληγώνει, πώς θα με αντιμετωπίσετε; Μήπως θα έπρεπε να ξεπεράσουμε την γκρίνια που μας έφερε ώς εδώ; Η χώρα μου είναι μια χώρα που έχει συμφιλιωθεί με το περιβάλλον της. Εχει προβλήματα και ελλείψεις; Ναι, έχει προβλήματα και ελλείψεις. Η φορολογία παραμένει άδικη διότι δεν σου ανταποδίδει αυτά για τα οποία πληρώνεις, η υγεία, η εκπαίδευση και η δικαιοσύνη επίσης. Ομως, δεν είναι μια χώρα που σε πληγώνει.

Φοβάμαι πως ο Σεφέρης είχε κατά νουν την ευρωπαϊκή του εμπειρία. Εκεί αναζητούσε το πρότυπό του. Διόλου παράδοξο. Η Ελλάδα του καιρού του είχε ως πρότυπο τη Δυτική Ευρώπη. Αυτή δημιουργούσε τη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας. Οσο την πλησιάζουμε τόσο το καλύτερο για εμάς. Μόνο που σήμερα οι συνθήκες αποδυναμώνουν τη δυναμική μας. Πάρτε το αγροτικό για παράδειγμα. Οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν καλύτερα από ό,τι εμείς. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Στην Ελλάδα, δεν βλέπουμε την επέλαση του λαϊκισμού. Και εδώ που τα λέμε, φέτος, στα μπλόκα των αγροτών, δεν είδαμε πριμαντόνες της αντιπολίτευσης πάνω σε τρακτέρ να υπόσχονται ευφορία σαν Ερινύες που μεταμορφώθηκαν σε Ευμενίδες.

Ας μη γελιόμαστε. Ο καθένας μας βολεύεται με τον στίχο του Σεφέρη. Ολοι μας έχουμε κάποια πληγή από την αγαπημένη μας πατρίδα. Και όλοι μαζί ανησυχούμε για την υπογεννητικότητα. Υπολογίζουμε τους αρνητικούς οικονομικούς παράγοντες, την ανασφάλεια του εκπαιδευτικού συστήματος, την υγειονομική περίθαλψη. Παίζουν τον ρόλο τους, αναμφίβολα. Ομως αγνοούμε τον ψυχολογικό παράγοντα. Κι αυτός έχει να κάνει με την προσδοκία. Η γέννηση ενός παιδιού σηματοδοτεί μια προσδοκία. Οταν η κυρίαρχη ιδεολογία σού επιβάλλει την αντίληψη ότι η κοινωνία στην οποία ζεις δεν σου εξασφαλίζει καμία προσδοκία, τότε δεν κάνεις παιδί.

Οι γονείς μας μάς γέννησαν σε οικονομικές συνθήκες πολύ δυσμενέστερες. Εκαναν παιδιά διότι προσδοκούσαν σε έναν καλύτερο κόσμο από τον δικό τους. Η δική μας γενιά έχει απογοητευθεί από τον κόσμο της. Δεν περιμένουμε τίποτε καλύτερο απ’ αυτό που ζούμε. Ο μουσουλμάνος που κάνει τέσσερα παιδιά περιμένει κάτι καλύτερο. Ποιο είναι αυτό; Είναι η δική μας ζωή. Κι εμείς μπορούμε να μερακλώνουμε με τον αμανέ της γκρίνιας μας. «Η Ελλάδα μας πληγώνει, ο κόσμος μας πληγώνει».

Ας μην περιορίσουμε στις οικονομικές παραμέτρους την υπογεννητικότητα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Ας την αναζητήσουμε στην απογοήτευση ή στην «απομάγευση» του κόσμου μας.