Η νότα που χάθηκε στην αντιγραφή
Το μυστικό πίσω από τη μαγεία του «Blue Monday»
Λονδίνο, 1979. Σε ένα τηλεοπτικό στούντιο του BBC, τέσσερις νέοι μουσικοί από το Μάντσεστερ και η μπάντα τους, οι Joy Division, εμφανίζονται σε μια μουσική εκπομπή ζωντανά, μπροστά σε ένα μικρό κοινό. Το μπάσο και τα ντραμς ξεκινούν ένα γρήγορο, νευρικό ρυθμό και η κιθάρα υφαίνει πάνω τους μια σκοτεινή διαδρομή. Ο ήχος του τρίο έχει την αίσθηση του επείγοντος. Είναι λες και έχουν εμφανιστεί στην τηλεόραση για να προειδοποιήσουν για κάποιον κίνδυνο.
Το μήνυμα είναι σκοτεινό και μας το μεταφέρει αυτοπροσώπως ο πρωταγωνιστής επί σκηνής, ο στιχουργός-τραγουδιστής Ιαν Κέρτις. Η δραματική παρουσία και η ένταση με την οποία ερμηνεύει τους κοφτερούς στίχους του τον κάνουν να μοιάζει σαν να έχει έρθει από μια άλλη διάσταση. Ντυμένος σαν υπάλληλος σε γραφείο, ένας ανώνυμος Αγγλος όπως χιλιάδες άλλοι, μοιάζει παράδοξο που εκφράζει τόση αγωνία στα ορθάνοιχτα μάτια του και στις απόκοσμες χορογραφίες του.
Οταν το κομμάτι φτάνει στην κορύφωσή του, όσοι τυχαίνει να βρίσκονται στο στούντιο βιώνουν όχι μόνον ένα κομμάτι μουσικής ιστορίας αλλά και τις τελευταίες ημέρες ενός βασανισμένου, χαρισματικού ποιητή, που έμελλε να πάρει την ίδια του ζωή. Καταβεβλημένος από κρίσεις επιληψίας, κρεμάστηκε στο σπίτι του τον Μάιο του 1980. Η σκιά του έπεσε βαριά και θλιμμένη πάνω από τον χώρο της ροκ, επηρεάζοντας φυσικά και τα υπόλοιπα μέλη της μπάντας.
Χωρίς τον Ιαν Κέρτις, χωρίς τους λογοτεχνικούς στίχους του, τη συγκλονιστική του ερμηνεία και τη σαρωτική σκηνική παρουσία του, ο κιθαρίστας Μπέρναρντ Σάμνερ, ο μπασίστας Πίτερ Χουκ, ο ντράμερ Στίβεν Μόρρις και η πληκτρίστρια Τζίλιαν Γκίλμπερτ έπρεπε να εφεύρουν ξανά τους εαυτούς τους.
Η βαριά σκιά μιας φωνής
Το νέο τους σχήμα βαφτίστηκε New Order και ο Μπέρναρντ Σάμνερ ανέλαβε τα φωνητικά. Οι πρώτοι τους δίσκοι είχαν τη σκιά του Ιαν Κέρτις. Οπως είχε πει ο Σάμνερ, «ως τραγουδιστής, ένιωθα άβολα να μπαίνω στη θέση του Ιαν. Δεν ήθελα να ακούγομαι σαν μιμητής του. Δεν μου φαινόταν αληθινό όλο αυτό, ήθελα να κάνω κάτι που είχε διαφορετική γεύση».
Η διαφορετική, νέα γεύση ήρθε τελικά με την τεχνολογία. Οντας ήδη αρκετά ενήμερος από πλευράς μουσικής παραγωγής, ο Σάμνερ κατάφερε να κατασκευάσει ένα αυτοσχέδιο sequencer και ένα συνθεσάιζερ. Σύντομα, προστέθηκαν στο οπλοστάσιό του και δύο ολοκαίνουργια πολύτιμα εργαλεία: ένας emulator (εξομοιωτής ήχων) και το DMX drum machine (μηχανή τυμπάνων). Αυτά τα θαυμαστά νέα μέσα παραγωγής γέννησαν το «Blue Monday», το κομμάτι που απογαλάκτισε τους New Order από το γκρίζο παρελθόν τους και τους έδωσε μια νέα αστραφτερή ηλεκτρονική ταυτότητα. Ακαταμάχητο μουσικό ταξίδι επτάμισι λεπτών, έκοψε το πιο ευπώλητο σινγκλ 12 ιντσών όλων των εποχών και κατέληξε να γίνεται καταλύτης στην ιστορία της ηλεκτρονικής και ποπ μουσικής και ύμνος για τους ανά τον κόσμο dj. Και όλα αυτά χωρίς προώθηση από τη Factory, τη δισκογραφική εταιρεία από την πατρίδα τους, Μάντσεστερ.
«Δεν πίστευαν στην προώθηση, δεν κάναμε πολλές συνεντεύξεις, και όμως με κάποιο τρόπο καταλήξαμε σε αυτήν την παγκόσμια επιτυχία. Στην Αγγλία, συνέχισε να μπαίνει στα τσαρτ χρόνο με τον χρόνο καθώς εισχωρούσε σε διαφορετικό πλήθος. Ο κόσμος επέστρεφε από τις καλοκαιρινές διακοπές του και το κομμάτι είχε παιχτεί σε μέρη όπως η Ιμπιζα, και ξαφνικά ανέβαινε ξανά στα τσαρτ», είχε πει ο Σάμνερ.
Ποια ήταν, λοιπόν, η μυστική συνταγή που δημιούργησε έναν τόσο επιδραστικό και διαχρονικό ήχο;
Σίγουρα, το «Blue Monday» ήταν κατά πολύ τα ίδια τα εργαλεία παραγωγής του. Η ανερχόμενη τεχνολογία αιχμής της εποχής, που με τη δημιουργική συνδρομή παραγωγών και μουσικών γεννούσε έναν νέο ήχο που δεν κοιτούσε πίσω. Ηταν και η ίδια η μουσική του αξία, π.χ. ο ακαταμάχητος τρόπος που πάνω από τον μηχανιστικό ρυθμό του υφαίνει ένα πέπλο από ονειρικά «συνθετικά» έγχορδα βγαλμένα από τον emulator (και μάλιστα με το αρχικό «δείγμα» να προέρχεται από το κομμάτι «Uranium» των Kraftwerk).
Στο ηχητικό μείγμα, τον δικό της σημαντικό ρόλο έχει και η αποστασιοποιημένη ερμηνεία του Σάμνερ, που, με έναν παράξενο τρόπο, ταιριάζει γάντι με τον ρομποτικά ενεργητικό τόνο του κομματιού. Το «Blue Monday» ενισχύεται από τις εσωτερικές του αντιθέσεις, που, όπως φαίνεται, η ανάμειξή τους είναι ακόμη ικανή να προκαλέσει έκρηξη.
Ποιος ξέρει – μπορεί το γεγονός ότι το «Blue Monday» μοιάζει σαν να έχει ηχογραφηθεί χθες (και όχι 40 χρόνια πριν) ίσως οφείλεται και στο ότι περιέχει μέσα του ζωντανή τη σπάνια λάμψη της χαρισματικής, τυχερής στιγμής, τότε που όλες οι δυνάμεις του σύμπαντος συνεργάζονται και γεννιέται ένα θαύμα. Η φρεσκάδα που είχε το κομμάτι το 1984 παραμένει η ίδια και σήμερα, και εν μέρει αυτό οφείλεται και στη διαχρονική αυθεντικότητα που του δίνουν οι αστοχίες του, η χειροποίητη διαδικασία της ηχογράφησης και τα λάθη της, ο αυτοσχεδιασμός με τα νέα μέσα.
Ο θάνατος του Ιαν Κέρτις, η αλλαγή πορείας των New Order και οι πειραματισμοί με τη νέα μουσική τεχνολογία.
«Ηταν ατύχημα»
Για ένα από αυτά τα γοητευτικά λάθη είχε μιλήσει η Τζίλιαν Γκίλμπερτ στον «Γκάρντιαν» το 2013: «Η μελωδία που παίζει το συνθεσάιζερ είναι ελαφρά εκτός συγχρονισμού με τον ρυθμό. Ηταν ένα ατύχημα. Η δουλειά μου ήταν να προγραμματίσω όλο το κομμάτι από την αρχή έως το τέλος, κάτι που έπρεπε να γίνει στο χέρι, σημειώνοντας κάθε νότα. Είχα την ακολουθία γραμμένη σε στοίβες από χαρτιά Α4, ενωμένα μεταξύ τους με σελοτέιπ σε όλη την έκταση του στούντιο ηχογραφήσεων, σαν ένα γιγάντιο πλεκτό. Αλλά από λάθος μου παρέλειψα μια νότα, κάτι που έκανε τη μελωδία να μετακινηθεί ελάχιστα σε σχέση με τον ρυθμό».