Καλώς ήρθατε στο psycho-gram

Κακοποίηση. Τραύμα. Ναρκισσισμός. Τοξική σχέση. Οι όροι της ψυχιατρικής και της ψυχοθεραπείας έχουν γίνει πια καθομιλουμένη στα κοινωνικά δίκτυα, όπου παρέχονται συμβουλές «life coaching» και «αυτοβελτίωσης». Είναι ανώδυνη αυτή η ψηφιακή «ψυχολογία»;

«Συγχώρεσε τον εαυτό σου», λέει μεταξύ άλλων σε ένα βίντεο 23 δευτερολέπτων ο ιδρυτής σελίδας αυτοβελτίωσης, η οποία στο Instagram έχει περισσότερους από 157.000 ακολούθους, «συγχώρεσε τον εαυτό σου για τις φορές που δέχθηκε να πάρει λιγότερα από ό,τι άξιζε». Ο τίτλος της σελίδας είναι «πρακτική ψυχολογία», και στην περιγραφή του προφίλ ο ίδιος γράφει «φτάνοντας τους ανθρώπους στην καλύτερη εκδοχή τους» και «σε βοηθάω να πετύχεις τους στόχους του 2024».

Στο συγκεκριμένο βίντεο, ο «βοηθός αυτοβελτίωσης» βρίσκεται στην Ινδονησία, και όσο μιλάει για την ανάγκη συγχώρεσης του εαυτού, μια μεταμοντέρνα εκδοχή της άφεσης αμαρτιών που έρχεται στην οθόνη του κινητού σου, μουσκεύεται από τη βροχή, ενώ πίσω του πανύψηλοι φοίνικες ανεμίζουν. Αντίστοιχες προτροπές και συμβουλές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν πάντα τόσο εντυπωσιακή παρουσίαση, αλλά αποτελούν πλέον πολύ συχνό φαινόμενο. Κάθε μέρα, εκατομμύρια χρήστες των social media, και δη του Instagram, έρχονται αντιμέτωποι με θέματα που αφορούν

τη σχέση με τον εαυτό τους και με άλλους, συχνά χωρίς καν να το έχουν ζητήσει.

Γιατί ερωτεύεσαι ανθρώπους που δεν είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι; Πώς λειτουργεί μια κρίση πανικού; Πώς μπορεί να μοιάζει η συναισθηματική κακοποίηση; Συμβουλές για να διαχειριστείς την εποχική κατάθλιψη. Μοναχικότητα ή μοναξιά; Είναι ο πρώην σου νάρκισσος; Ηταν η σχέση σου τοξική; Εχεις παιδικά τραύματα; Σε ποιον τύπο δεσμού ανήκεις σύμφωνα με τη θεωρία προσκόλλησης; Απλοί τρόποι για να βελτιώσεις την ψυχολογία σου.

Αμέτρητες σελίδες, στα αγγλικά, στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες, εμφανίζονται «απρόσκλητες» στο feed σου –κάποιες χορηγούμενες, άλλες επειδή έχουν κάνει like οι διαδικτυακοί σου φίλοι– και προσφέρουν ψυχανάλυση στη μορφή 10 αλλεπάλληλων εικόνων το πολύ, όσο είναι το επιτρεπόμενο όριο για κάθε ανάρτηση. Συμβουλές για μια καλύτερη ζωή από συγγραφείς ή life coaches, προφίλ που προωθούν την αυτοβοήθεια, ψυχαναλυτές από διάφορες χώρες του κόσμου που μέσω Instagram διαφημίζουν τη δουλειά τους, ινφλουένσερ και σκιτσογράφοι που μέσω χιούμορ καταπιάνονται με επιστημονικούς όρους της ψυχιατρικής, κάνοντάς τους πιο εύπεπτους για το ευρύ κοινό. Εχει γίνει η ψυχολογία «ποπ»; Πριν από

περίπου ενάμιση χρόνο, ο κλινικός ψυχολόγος Παντελής Μαδίκας δημιούργησε το επαγγελματικό του προφίλ στο Instagram. Κάθε 3-5 μέρες αναρτά posts στα οποία κάθε φορά καταπιάνεται με άλλο θέμα, επιχειρώντας να αποσαφηνίσει κάποιους όρους στους σχεδόν 21.000 ακολούθους της σελίδας του.

Η κατάθλιψη

Στην ανάρτηση που αφορά τις καταθλιπτικές σκέψεις, γράφει: «Η κατάθλιψη είναι μια πολύπλοκη και προσωπική εμπειρία και οι σκέψεις των ανθρώπων μπορεί να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Μια σύντομη ματιά στις κοινές σκέψεις προσφέρει κατανόηση του ψυχικού κόσμου των ατόμων που πλήττονται». Στις υπόλοιπες πέντε φωτογραφίες μεταφέρει κάποιες σχετικές σκέψεις σε εισαγωγικά, ενώ στην περιγραφή κάτω από την ανάρτηση δίνει περισσότερες πληροφορίες για το θέμα, τονίζοντας πως οι θεραπευτικές παρεμβάσεις στοχεύουν στη διακοπή του φαύλου κύκλου που δημιουργούν οι αρνητικές σκέψεις.

Σε άλλες αναρτήσεις γράφει για διάφορα θέματα – από την καταναγκαστική σεξουαλική συμπεριφορά και το σύνδρομο θρησκευτικού τραύματος μέχρι και το δευτερογενές τραύμα, την υπεραναπλήρωση και την αυτοφροντίδα, μεταξύ άλλων. Για τον κ. Μαδίκα, η επαγγελματική χρήση του Instagram έχει δύο σημαντικά θετικά στοιχεία.

«Μοιράζομαι κάποιες γνώσεις, απομυθοποιούμε κάποιους όρους, τις λέξεις “τραύμα” ή “κατάθλιψη” ή “ναρκισσιστής” τις χρησιμοποιούμε κάποιες φορές με λάθος τρόπο – μου δίνεται η ευκαιρία να τις ξεκαθαρίσω λίγο», δηλώνει στην «Κ». Από την άλλη, καθώς είναι ελεύθερος επαγγελματίας, είναι ένας τρόπος να προωθήσει τον εαυτό του και τη δουλειά του. «Αντί να πληρώνω

έναν διαφημιστή, μπορώ να δημοσιεύσω ό,τι θέλω όποτε το θέλω», αναφέρει, τονίζοντας πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν και στην αλληλεπίδραση με τον κόσμο. Πιο εύκολα θα τον βρει κάποιος μέσω Instagram, παρά από τον Χρυσό Οδηγό, ενώ πολύ συχνά δέχεται σχόλια για το πόσο κάποια ανάρτηση υπήρξε βοηθητική στους χρήστες του μέσου.

Αλλά δεν σημαίνει πως η παραπάνω εξοικείωση με κάποιους όρους της ψυχολογίας ή της ψυχιατρικής, ακόμα και στις περιπτώσεις που αυτοί μεταφέρονται με ακρίβεια και σωστή επεξήγηση,

θα οδηγήσει κάποιον στη θεραπεία. Συχνά, μπορεί απλά να οδηγήσει σε περαιτέρω παρανόηση, λένε ψυχίατροι στην «Κ».

«Ο κόσμος θέλει με τρεις κουβέντες να τελειώνει, είμαστε μια κοινωνία που δεν θέλει πολύ σύνθετα πράγματα, μένουν στο πιο επιφανειακό επίπεδο αλλά πάντα εμπλέκεται και ένας ασυνείδητος παράγοντας που παίζει ρόλο – με αυτές τις συνταγές δεν θα τον βρεις», τονίζει ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος.

Τοξικές σχέσεις

Ενα παράδειγμα όρου που αναφέρεται αρκετά και με ευκολία είναι το ψυχοσωματικό νόσημα, σημειώνει. «Αλλά αυτό είναι ολόκληρη υποειδικότητα της ψυχιατρικής, το ίδιο ισχύει και με έννοιες όπως είναι ο “ναρκισσισμός” ή οι “τοξικές σχέσεις”», επισημαίνοντας ότι οι περισσότερες σχέσεις που πλέον στη δημόσια σφαίρα χαρακτηρίζονται ως τοξικές συχνά είναι σαδομαζοχιστικές. «Κάποιος που έχει ένα ναρκισσιστικό πρόσωπο ως σύντροφο μπορεί να έχει ανάγκη να εμπλέκεται σε τέτοια σχέση για να τιμωρεί τον εαυτό του, δεν διαλέγει κατά τύχη ένα τέτοιο άτομο και για αυτό δεν μπορεί να απεμπλακεί», εξηγεί ο κ. Σαββόπουλος. Είναι δύσκολες

συνθήκες οι παραπάνω, τονίζει, και η λύση απεμπλοκής δεν βρίσκεται σε «συνταγές» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η τάση για αυτές τις «συνταγές» δεν είναι καινούργια, ούτε περιορίζεται στο Instagram, λέει στην «Κ» ο ψυχίατρος-παιδοψυχίατρος Αθανάσιος Αλεξανδρίδης. «Είναι και πολλοί που έχουν κανάλια στο YouTube, σελίδες στο Facebook, είναι τεράστιος ο αριθμός ανθρώπων που σε κάποιες περιπτώσεις είναι θεραπευτές, σε άλλες life coaches που δίνουν συμβουλές», σημειώνει. Τις περισσότερες φορές, αυτό που συμβαίνει είναι ότι υποτίθεται πως κάποιος βρίσκει μια εξήγηση για αυτό που είναι – «σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει κάποιον να σκεφτεί κάτι για τον εαυτό του, οι άνθρωποι προσπαθούν με όλα αυτά να αποφύγουν την ουσιαστική έκθεση εαυτού που κυρίως γίνεται σε ένα πλαίσιο ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας».

Δεν αποκλείεται σε περιπτώσεις να γίνεται ορθή παρουσίαση του περιεχομένου κάποιων όρων, κι αυτό να μπορεί να βοηθήσει τους αποδέκτες, σημειώνει ο ίδιος. «Αλλά ο σκοπός είναι να μη μένει κανείς στο πρώτο επίπεδο. Εδώ και δεκαετίες έχει καθιερωθεί ως όρος το οιδιπόδειο. Λένε εύκολα “α, έχω οιδιπόδειο” κι όμως συνεχίζουν να είναι εξαρτημένοι από τη μαμά ή τον μπαμπά τους»...

Αμέτρητες σελίδες εμφανίζονται στα social media και προσφέρουν ψυχανάλυση στη μορφή 10 αλλεπάλληλων εικόνων.

Η εξοικείωση με κάποιους όρους της ψυχολογίας ή της ψυχιατρικής δεν σημαίνει θεραπεία, επισημαίνουν στην «Κ» οι ειδικοί.