Ο αλγόριθμος ως Γκόλεμ
ΟΜαρκ Ζούκερμπεργκ γιόρτασε τα εικοσάχρονα του Facebook απολογούμενος στην αμερικανική Γερουσία αναφορικά με την ελλιπή προστασία που παρέχει στα παιδιά ο παγκόσμιος αυτός αλγοριθμικός γίγας.
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι πια τεράστιο κεφάλαιο στις ζωές, ακόμη και όσων δεν συμμετέχουν σ’ αυτά: όταν πλέον τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης ρυθμίζουν την ύλη τους ανάλογα με το τι «παίζει» στο Facebook, στο TikTok ή στο Instagram, οι πολλές αναλύσεις περιττεύουν.
Το πιο ενδιαφέρον με την υπόθεση αυτή είναι ότι, ενώ στο αρχικό στάδιο έμοιαζε με διαδικτυακό σχολικό λεύκωμα, πλέον μιλάμε για αλγορίθμους και τεχνητή νοημοσύνη. Μιλάμε, δηλαδή, για κάτι άλλο. Για κάτι που δεν υπαγορεύεται από τη λογική του δημιουργού και των χρηστών, αλλά για κάτι που ΑΥΤΟ υπαγορεύει τη δική του λογική στους χρήστες και τους δημιουργούς του.
Κοινωνικά δίκτυα και τεχνητή νοημοσύνη γιγαντώθηκαν μαζί. Το ένα εξέθρεψε το άλλο, σε έναν βαθμό. Τόσο, που πια να μιλάμε για δημιουργήματα που θα μπορούσαν προσεχώς να «καταπιούν» τους δημιουργούς τους.
Η τελευταία αυτή παράμετρος –μόνιμη συζήτηση στο ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης, πολύ πριν γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μας– έχει μια πτυχή πέρα από τις γνωστές πολιτικοκοινωνικές περί εξουσίας, ελέγχου, ιδιωτικότητας κ.λπ. Η πτυχή αυτή είναι θεολογική, θρησκευτική.
Το 1964 ο Αμερικανός μαθηματικός Νόρμπερτ Βίνερ, θεμελιωτής της κυβερνητικής, εξέδωσε το κλασικό «God and Golem, Inc.». Εκεί περιέγραφε πώς οι νέες τεχνολογίες θέτουν ζητήματα που στην ουσία τους είναι θρησκευτικά.
Γκόλεμ είναι, σύμφωνα με τον εβραϊκό μυστικισμό, το πλάσμα από πηλό στο οποίο υποτίθεται ότι τον 16ο αιώνα στην Πράγα ενέπνευσε ζωή ο ραββίνος Ιούδας Λεβ, προφέροντας το μυστικό όνομα του Θεού. Καμία έκπληξη: στην πορεία το Γκόλεμ αυτονομείται με ολέθριες συνέπειες...
Στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση, όμως, ο δημιουργός υποτίθεται ότι είναι πιο σύνθετος, πιο ισχυρός από το πλάσμα που δημιούργησε.
Ωστόσο, λέει ο Βίνερ, στο Βιβλίο του Ιώβ, ένα δημιούργημα του Θεού, ο Σατανάς, ανταγωνίζεται τον Θεό για την ψυχή του Ιώβ. Ο Σατανάς χάνει στο τέλος, αλλά η αφήγηση αφήνει μιαν αίσθηση ότι η έκβαση του αγώνα ήταν κρίσιμη. «Μπορεί ο Θεός να παίξει ένα σημαντικό παιχνίδι με το δικό του δημιούργημα;», αναρωτιέται ο Βίνερ και η απάντηση που δίνει είναι «ναι» – ειδικά όταν μιλάμε για μηχανή που «μαθαίνει». «Που μαθαίνει όπως οι άνθρωποι – μέσα από τη δοκιμή και τα λάθη», επισημαίνει η Μέγκαν Ο’ Γκίμπλιν στο έξοχο «God, Human, Animal, Machine».
Τα θεολογικά ζητήματα δεν αφορούν μονάχα τους θεολόγους και τους πιστούς διότι είναι πολιτισμικά, ανθρωπολογικά ζητήματα. Εξάλλου, στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους η θεολογία ήταν κάτι σαν πρόδρομος της φιλοσοφίας. Τα δεδομένα γύρω από την ανθρώπινη ύπαρξη μετατοπίζονται δραματικά. Θα συνεχίσουμε επ’ αυτού, όμως, αύριο.