Τα προβλήματα ανταγωνισμού και οι προκλήσεις της Ε.Ε.
Οι ανησυχίες βιομηχανιών και κρατών στην εποχή των γεωπολιτικών εντάσεων
Στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας η Ε.Ε. εμφάνιζε πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών με τον υπόλοιπο κόσμο πάνω από το 2% του ΑΕΠ της. Εξαίρεση αποτέλεσε μόνο το δύσκολο 2022, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Επίσης οι Ευρωπαίοι ζουν περισσότερο, ενώ το γεγονός ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους είναι περίπου 30% κατώτερο εκείνου των ΗΠΑ οφείλεται στο ότι οι Ευρωπαίοι δουλεύουν λιγότερο. Η Ευρώπη, όμως, αντιμετωπίζει πληθώρα εξωτερικών προκλήσεων και χάνει διαρκώς σε ανταγωνιστικότητα, την οποία έχουν αναλάβει να τονώσουν δύο πρώην πρωθυπουργοί της Ιταλίας: ο Μάριο Ντράγκι και ο Ενρίκο Λέτα που περιοδεύουν στη Γηραιά Ηπειρο και κάνουν επαφές με ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων, στελέχη τραπεζών και γραφειοκράτες.
Το 1993, όταν η Ε.Ε. δημιούργησε την ενιαία αγορά, η επικρατούσα φιλοσοφία στην αγορά ήταν η μείωση των εμποδίων στο εμπόριο και η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, κεφαλαίων και προϊόντων. Σήμερα, όμως, τρεις δεκαετίες αργότερα, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει δασμούς και κυρώσεις και επιχειρούν να περιορίσουν το διασυνοριακό εμπόριο. Οι εντάσεις με την Κίνα, η πανδημία του κορωνοϊού και τα παρεπόμενα του πολέμου στην Ουκρανία έχουν εξωθήσει κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να επανεξετάσουν τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες. Οι μεταβολές αυτές όμως πλήττουν περισσότερο μια ανοικτή οικονομία, όπως αυτήν της Ε.Ε. Και η ενέργεια είναι σοβαρό ζήτημα. Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία έφερε στην επιφάνεια την εξάρτηση της Ευρώπης από το εισαγόμενο αέριο. Κι ενώ η Ε.Ε. στράφηκε γρήγορα σε εναλλακτικούς προμηθευτές υδρογονανθράκων, η κρίση ώθησε ανοδικά τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και ανάγκασε βιομηχανικούς ομίλους να μεταφέρουν αλλού την παραγωγή τους. Παράλληλα η κρίση έδωσε ώθηση και στις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά η μετάβαση στη νέα ενεργειακή πραγματικότητα θα χρειαστεί δεκαετίες.
Οι επικεφαλής των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ανησυχούν, άλλωστε, και για την εξάρτηση της Γηραιάς Ηπείρου από την τεχνολογία άλλων χωρών. Οι περισσότεροι μικροεπεξεργαστές προέρχονται από την Ασία και κυρίως από την Ταϊβάν. Παρά τις προσπάθειες της Κομισιόν να ρυθμίσει τις Microsoft, Alphabet και Amazon, οι αμερικανικοί τεχνολογικοί κολοσσοί παραμένουν κυρίαρχοι. Στο μεταξύ, η Ε.Ε. δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένη για να ανταγωνιστεί τη βιομηχανική πολιτική των ΗΠΑ με τις δυσθεώρητες επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές της. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έχει θέσει στη διάθεση των αμερικανικών βιομηχανιών γενναιόδωρες επιδοτήσεις που προωθούν την εγχώρια παραγωγή μικροεπεξεργαστών, ενώ παράλληλα προσελκύουν επιδοτήσεις σε πράσινα σχέδια εντός των ΗΠΑ. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες στρέφονται πρόθυμα στις αμερικανικές επιδοτήσεις και οι επενδύσεις πηγαίνουν αλλού. Οι κεφαλαιακές δαπάνες των ευρωπαϊκών εταιρειών μειώθηκαν ελαφρώς το διάστημα 2015-2022, σύμφωνα με το διεθνές ινστιτούτο McKinsey. Στο ίδιο χρονικό διάστημα οι επενδύσεις των αμερικανικών επιχειρήσεων σημείωσαν αύξηση 30%.
Η κούρσα των επιδοτήσεων έχει φέρει στην επιφάνεια τις αδυναμίες της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Οι αρχιτέκτονές της προσπάθησαν υπό την ηγεσία του Ζακ Ντελόρ να φτιάξουν μια αγορά με ίσους όρους για όλους. Οι αυστηροί κανόνες θεσπίστηκαν για να μην μπορούν οι κυβερνήσεις να ευνοήσουν τις επιχειρήσεις των χωρών τους. Στη διάρκεια της πανδημίας αποφασίστηκε να ανασταλεί προσωρινά αυτό το καθεστώς και έκτοτε η Ε.Ε. προσπαθεί να το επαναφέρει, καθώς τα κράτη-μέλη στήριξαν τους προμηθευτές ενέργειας που είχαν πληγεί όταν εκτοξεύθηκαν οι τιμές της ενέργειας, ενώ χορήγησαν επιδοτήσεις στις εταιρείες παραγωγής πράσινης ενέργειας. Από τον Μάρτιο του 2022 μέχρι τον Αύγουστο του 2023 η Κομισιόν ενέκρινε σχέδια για κρατικές ενισχύσεις συνολικού ύψους 733 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό ανταγωνίζεται τις αντίστοιχες δαπάνες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αλλά στρέφει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις τη μια εναντίον της άλλης.
Διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων διαμαρτύρονται για τις χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται για την έγκριση βιομηχανικών εγκαταστάσεων ή για την προώθηση νέων φαρμάκων στην αγορά. Οπως επισήμανε ένας εξ αυτών, «έχουμε τις παλαιότερες βιομηχανίες στον κόσμο και τις περισσότερες ρυθμίσεις». Η Κομισιόν διερευνούσε επί 18 μήνες τη συγχώνευση της ισπανικής μονάδας της Orange με την ανταγωνίστριά της MasMovil, που θα μειώσει τον αριθμό των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας στην Ισπανία από τέσσερις σε τρεις. Και οι επιχειρήσεις διαμαρτυρήθηκαν τονίζοντας πως η Κίνα, που έχει 30πλάσιο πληθυσμό από την Ισπανία, έχει μόνο τρεις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Επιπλέον δεν έχει επιτευχθεί η κατάργηση των συνόρων στις τραπεζικές υπηρεσίες και οι προσπάθειες της Ε.Ε. να απελευθερώσει τις ροές χρηματοδότησης μέσω μιας ενιαίας αγοράς κεφαλαίων προσκρούουν διαρκώς στις αντιδράσεις κυβερνήσεων και εθνικών ρυθμιστικών αρχών που αρνούνται να εκχωρήσουν την εξουσία τους στον συγκεκριμένο τομέα. Ολες αυτές τις αντιφάσεις καλούνται να συμβιβάσουν οι δύο άλλοτε πρωθυπουργοί της Ιταλίας. Ο κ. Λέτα αναμένεται να παρουσιάσει τα συμπεράσματά του μέσα στους επόμενους μήνες, ενώ οι συστάσεις του κ. Ντράγκι αναμένονται μέσα στο έτος. Ισως, όμως, αυτό που θα αποδειχθεί δυσκολότερο όλων θα είναι η ανεύρεση τρόπου που θα ενθουσιάσει τους ψηφοφόρους της Ε.Ε.
Μάριο Ντράγκι και Ενρίκο Λέτα περιοδεύουν στη Γηραιά Ηπειρο και κάνουν επαφές με στελέχη επιχειρήσεων, τραπεζών και γραφειοκράτες με στόχο την αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας.