Ο Κάμπος πέρα από τα μπλόκα
Ειδικοί περιγράφουν στην «Κ» τις προτεραιότητες για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας
H ώρα των κρίσιμων αποφάσεων για το μέλλον της Θεσσαλίας έχει φτάσει. Η συγκυρία όμως δεν είναι ευνοϊκή. Με τα τρακτέρ στους δρόμους, κυβέρνηση και τοπικοί φορείς καλούνται να συμφωνήσουν και να εφαρμόσουν ένα λεπτομερή σχεδιασμό για τον κάμπο. Πώς θα θωρακιστεί η περιοχή αποτελεσματικά απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα; Πώς θα εξασφαλίσει τους αναγκαίους υδατικούς πόρους για άρδευση; Πότε θα αποκατασταθεί η κανονικότητα για τους πληγέντες; Πώς θα προστατευθεί το περιβάλλον; Πώς θα εξερευθούν τα κονδύλια και πώς θα επιλεγούν τα έργα που πρέπει να γίνουν; Και τέλος, πώς θα αποφευχθεί η συνήθης πολιτική λογική που προκρίνει το έργο ή τη λύση που ικανοποιεί την ομάδα στην οποία απευθύνεται ο πολιτικός που βρίσκεται στη θέση των αποφάσεων τη δεδομένη στιγμή;
Το κλίμα που έχει διαμορφωθεί κάθε άλλο παρά ευνοεί τη συνεννόηση. Οι αγρότες της Θεσσαλίας, οι οποίοι παραδοσιακά πρωτοστατούν στις αγροτικές κινητοποιήσεις, κρατούν και φέτος τη σημαία του αγώνα. Μόνο που αυτή τη φορά πολλοί εξ αυτών δίνουν πραγματικά έναν αγώνα επιβίωσης.
Τρακτέρ και αγρότες αναμένεται από αύριο να μετακινηθούν προς την Αθήνα προκειμένου να συναντήσουν τον πρωθυπουργό την Τρίτη, ζητώντας κυρίως μεγαλύτερη στήριξη όσον αφορά στο κόστος παραγωγής και το αφορολόγητο αγροτικό πετρέλαιο. Ο κατάλογος με τα αιτήματα συμπληρώνεται ωστόσο και από μαξιμαλιστικές προτάσεις, όπως κατώτερες εγγυημένες τιμές για όλα τα προϊόντα και μη εφαρμογή της ΚΑΠ.
Οι σχέσεις με την τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι λιγότερο τεταμένες. Ο νέος περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας σε οργισμένη ανάρτησή του στράφηκε στην αρχή της εβδομάδας κατά της κυβέρνησης, επειδή απέκλεισε την Περιφέρεια από τον νέο φορέα διαχείρισης του νερού της Θεσσαλίας, ο οποίος βρίσκεται υπό σύσταση. Η Θεσσαλία δεν είναι πείραμα για συνέδρια και επιστημονικά papers, τονίζει και θέτει μια σειρά σημαντικών ερωτημάτων προς την κυβέρνηση: «Πότε θα έρθουν τα χρήματα για να φτιάξουμε τα μόνιμα αναχώματα για να προστατευθούν οι επιχειρήσεις γύρω από τη Λάρισα; Πότε θα μας αφήσετε να φτιάξουμε τον Πηνειό βαθύ και πλατύ, όπως λένε τα σχέδια;».
Εν αναμονή της πρότασης της ομάδας των Ολλανδών ειδικών για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας, που αναμένεται στο τέλος του μηνός, οι φήμες για ανάσταση του φαραωνικού σχεδίου για εκτροπή του Αχελώου απλώνονται στον κάμπο. Το έργο της μεταφοράς νερού από τον Αχελώο προς τη θεσσαλική πεδιάδα εντάχθηκε στο νέο Σχέδιο Λεκάνης Απορροής του Πηνειού, ενώ ο υπουργός Ανάπτυξης Κώστας Σκρέκας στην πρόσφατη επίσκεψή του σχεδόν το υποσχέθηκε, λένε οι Θεσσαλοί.
Οι αποζημιώσεις για την παραγωγή και τα ζώα έχουν αρχίσει να καταβάλλονται, δίνοντας μια ανάσα. Ομως, γεγονός παραμένει ότι έξι μήνες μετά τις καταστροφές που προκάλεσε η κακοκαιρία «Daniel», οι πληγέντες της Θεσσαλίας παραμένουν μετέωροι, χωρίς να γνωρίζουν όχι μόνο ποιο είναι το σχέδιο για την επόμενη ημέρα, αλλά αν υπάρχει καν. Δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη ούτε οι μικρές αποκαταστάσεις, με αποτέλεσμα η καθημερινή ζωή σε πολλές περιοχές να απέχει πολύ από την κανονικότητα.
Η «Κ» μίλησε με ειδικούς επιστήμονες όσον αφορά το σχέδιο ανασύνταξης για τη Θεσσαλία, που είναι απαραίτητο να οργανωθεί για τη φυτική και ζωική παραγωγή, την αντιπλημμυρική θωράκιση, τα έργα που χρειάζονται και τη διαμόρφωση και συγκράτηση του παραγωγικού ιστού. Στον διάλογο συμμετέχουν ο Νικήτας Μυλόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, ο Νίκος Ηλιού, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο Δημήτριος Μπιλάλης, καθηγητής στο εργαστήριο Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και ο Δημήτρης Γούσιος, καθηγητής της Χωροταξίας Αγροτικού Χώρου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Η δημογραφία της παραγωγής
Η σύσταση του αγροτικού πληθυσμού αλλάζει, καθώς νέοι αγρότες έχουν μπει στην παραγωγή. Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι πρόκειται για ανθρώπους που έχουν κάνει επενδύσεις που περιμένουν να αποδώσουν από τη μια και από την άλλη θέλουν να ζήσουν από το επάγγελμά τους. Το μοντέλο του μεγάλου σε ηλικία αγρότη που συμπληρώνει τη σύνταξή του από το αγροτικό εισόδημα υποχωρεί, έστω και με αργούς ρυθμούς. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολλές διαφοροποιήσεις ανά περιοχή που πρέπει να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό. Ενδεικτική καταγραφή των δραστηριοποιούμενων στην αγροτική παραγωγή στα Φάρσαλα δείχνει ότι το 26,7% είναι νέοι αγρότες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον Παλαμά είναι 8%. Στους Σοφάδες το 48,9% των παραγωγών είναι συνταξιούχοι, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον Παλαμά είναι στο 37% και στα Φάρσαλα στο 31,1%.
Αναδιάρθρωση καλλιεργειών
Προτείνεται η πραγματοποίηση μετρήσεων έτσι ώστε να υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα σε σχέση με την ποιότητα του εδάφους, που σε πολλές περιοχές στη Θεσσαλία έχει υποβαθμιστεί. Οι πλημμύρες υποβάθμισαν ακόμη περισσότερο παραγωγικά μεγάλες εκτάσεις. Οπως τονίζει ο κ. Μπιλάλης, «θα πρέπει οι καλλιέργειες να χωριστούν σε ζώνες και να μη φυτεύονται τα πάντα παντού». Για παράδειγμα, σε εκτάσεις που είναι πιθανό να πλημμυρίσουν και πάλι δεν πρέπει να φυτευθούν πολυετείς καλλιέργειες, όπως τα δέντρα που χρειάζονται χρόνια για να αποδώσουν παραγωγή. Το κριτήριο για την εγκατάσταση μιας καλλιέργειας πρέπει να είναι η ανθεκτικότητα του εδαφικού οικοσυστήματος σε συνδυασμό με τις νέες συνθήκες διαχείρισης και εξοικονόμησης του νερού. Σε διαφορετική περίπτωση, εκτός των άλλων αυξάνονται υπέρμετρα το κόστος καλλιέργειας και το ρίσκο. Πρακτικά, αν φυτευυεί για παράδειγμα μια υδροφόρος καλλιέργεια, το κόστος για την εξεύρεση νερού από βαθιά γεώτρηση είναι τεράστιο για τον παραγωγό αλλά και για το περιβάλλον.
Τα αντιπλημμυρικά
Πηγές της HVA International, της ολλανδικής εταιρείας η οποία έχει αναλάβει τη σύνταξη του master planο για τη Θεσσαλία, ανέφεραν στην «Κ» ότι χρειάζεται ένας συνολικός σχεδιασμός από έργα που θα «συνεργάζονται» μεταξύ τους για το καλύτερο αποτέλεσμα. «Είναι σημαντικό όμως να γίνουν όλα τα αντιπλημμυρικά έργα που θα αποφασιστούν προκειμένου να δημιουργηθεί ένα σύστημα», επισημαίνουν.
Απαιτείται ακριβής σχεδιασμός που θα ξεκινάει με έργα ορεινής υδρονομίας και θα καταλήγει με έργα στα πεδινά. «Ο στόχος είναι πως θα βάλεις όλα τα έργα που θα γίνουν ή που υπάρχουν να “συνεργαστούν” έτσι ώστε σε περιπτώσεις πλημμυρικών φαινομένων να εκτονώσεις μέρος του νερού εκτρέποντας πλημμυρικούς όγκους σε υπολεκάνες εκτόνωσης πριν φτάσουν στις κύριες λεκάνες απορροής», τονίζει ο κ. Νικήτας Μυλόπουλος.
Ωστόσο, συνεχίζει, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες είναι οι πλημμυρικές ζώνες. «Οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας δεν έχουν ανανεωθεί από το 2017. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης τον προηγούμενο Νοέμβριο ακριβώς επειδή δεν παρείχε επικαιροποιημένους χάρτες κινδύνων πλημμύρας και επικινδυνότητας πλημμύρας, που αποτελούν βασικά εργαλεία για τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας». Χρειαζόμαστε δουλειά βάσης, μετρήσεις και καταγραφές, συμπληρώνει, αφού «ακόμη δεν έχουμε οριοθετημένους χειμάρρους και ποτάμια».
Στη Θεσσαλία τα αντιπλημμυρικά έργα που υπάρχουν είναι αποσπασματικά και δεν συντηρούνται όπως χρειάζεται, οπότε δεν αποδίδουν. Ενδεικτικά, λέει ο κ. Νίκος Ηλίου, οι αντλίες στον Πηνειό δεν λειτούργησαν στην πλημμύρα του Σεπτεμβρίου γιατί δεν είχαν συντηρηθεί.
«Δεν μπορούμε να λέμε ότι ανέβηκαν 18 μέτρα τα νερά στον Πηνειό και –εκτός των άλλων– τώρα να μην κάνουμε άμεσα παρεμβάσεις για να αυξηθεί η παροχευτικότητά του», τονίζει.
Ο κ. Μυλόπουλος εφιστά την προσοχή καθώς «η Θεσσαλία δεν είναι πλέον ίδια μετά την τελευταία καταστροφή. Ο Daniel δεν ήταν μόνο πλημμύρα, μετακίνησε βουνά, παρέσυρε ολόκληρες πλαγιές και τις έφερε στην πεδιάδα. Εχει αλλάξει όλη η γεωμορφολογία της περιοχής και η υδρολογία. Ανοιξαν άλλοι δρόμοι για το νερό, ρυάκια, ποταμάκια που δεν υπήρχαν. Ολα αυτά θα πρέπει να συνυπολογιστούν».
Υποδομές και σπίτια
Ο κίνδυνος μόνιμης μετακίνησης του πληθυσμού από τα χωριά προς τις πόλεις της Θεσσαλίας είναι πλέον ορατός. Εκατοντάδες σπίτια δεν είναι κατοικήσιμα, ενώ ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι ότι πρόκειται για πλίθινες κατασκευές που δεν μπορούν να επιδιορθωθούν. «Ακόμη και οι δρόμοι που έχουν χαλάσει δεν είναι εύκολο να ξαναγίνουν. Aπό κάτω έχει φύγει το έδαφος και δεν θα είναι σταθεροί. Σε πολλά σημεία δεν υπάρχει καν έδαφος για να πατήσουν τα μηχανήματα», καταλήγει ο κ. Μυλόπουλος. «Χρειάζεται να γίνουν δρόμοι... για να επισκευαστούν οι δρόμοι και τα γεφύρια».