Επιτέλους, μόνη!
Τώρα μας βρίσκουν όλοι, οι άλλοι, αλλά έρχεται με κόστος. Χάνουμε τον έναν, τους εαυτούς μας.
Τις προάλλες ήμουν καλεσμένη σε ένα σπίτι φίλων. Είχαν οργανώσει ένα μεγάλο πάρτι, όπως αρμόζει να γιορταστούν τα μεγάλα γενέθλια του μισού αιώνα. Επειτα από κάποια ώρα, ένα διάστημα που θεώρησα εύλογο, άρχισα να ψάχνω απομόνωση. Βρήκα ένα χώρο με ένα κλειδί. Ηταν το μπάνιο. Κλείδωσα την πόρτα, κάθισα πάνω στον νιπτήρα, ένιωσα την ηρεμία των ελάχιστων τετραγωνικών. Και ήταν τέλεια. Σαν μια βαθιά, αργή εκπνοή. Χωρίς τσάντα, χωρίς κινητό με το ενσωματωμένο σύστημα επισήμανσης του GPS, χωρίς περισπασμούς. Ακόμα κι αν κάποιος με ψάχνει, κανείς δεν μπορεί να με εντοπίσει. Ενιωσα μια αγαλλίαση.
Ισως υπερβάλλω, θα μου πείτε, γιατί κανείς δεν με αναζητεί σε κάθε περίπτωση. Ισως έχετε δίκιο. Το συνειδητοποιώ. Ούτε καν ο άνδρας μου. Ταξίδεψα μόνη και βρήκα σε μια μικρή θήκη της βαλίτσας τον μικρό, στρογγυλό ρουφιάνο, το άσπρο ΑirΤag της Apple. Οταν γύρισα, με ύφος θριαμβευτικό και κάπως θεατρικό, το έδωσα στον άνδρα μου. «Αναστάση, ορίστε, σ' το επιστρέφω!» του είπα τείνοντας το αντικείμενο κατασκοπείας, «σ' το επιστρέφω!». Και εκείνος μου απάντησε «άσ' το εκεί που το βρήκες», «να σου θυμίσω ότι είναι δική μου η βαλίτσα». Ευτυχώς. Γιατί ο δρόμος της παρακολούθησης είναι τόσο δελεαστικός που δεν έχει επιστροφή.
Αντιλαμβάνομαι ότι δεν έχουν όμως όλοι ούτε την ίδια ανάγκη απομόνωσης ούτε την ίδια αντίληψη για τον γεωεντοπισμό. Ο κόσμος δεν θέλει να πιθανολογεί. Θέλει βεβαιότητες για το πού βρίσκεται η βαλίτσα, η παραγγελία, εάν πλησιάζει το σχολικό και σε ποιο σημείο στον χάρτη βρίσκεται η οικογένεια και η παρέα. Μια φίλη κατόπιν πίεσης ενέδωσε και έχουν κατεβάσει οικογενειακώς την εφαρμογή εντοπισμού Find My Friends, που ενημερώνει για την τοποθεσία του καθενός σε πραγματικό χρόνο. Ετσι ελέγχουν το μποτιλιάρισμα στον δρόμο και τις καθυστερήσεις. Ποιος κινείται προς το φαρμακείο και ποιος βρίσκεται στο σούπερ μάρκετ. Το μετάνιωσε. «Μπορείς να πάρεις κι ένα μπουκάλι κρασί;» της γράφει ο άνδρας της, «αναλγητικά παρακαλώ», γράφει η κόρη
της και «σήμερα καθυστέρησες να πας στο γυμναστήριο», σχολιάζει ο γιος της.
Στο chat των μαμάδων της τάξης διάβασα έναν καταπληκτικό μακροσκελή διάλογο στον οποίο επιτέλους συμμετείχα και με αποζημίωσε με μια πρωτόγνωρη αίσθηση, την εντύπωση ότι ίσως δεν είμαι αρκετά ιδιόρρυθμη. Η συζήτηση αφορούσε το καλύτερο κρυφό σημείο για να «ραφτεί» το ΑirΤag στη σχολική στολή. Καταψηφίστηκε η τσάντα, απορρίφθηκε το πουκάμισο, αποδοκιμάστηκε το εσώρουχο, καθώς οι προφανείς λόγοι υγιεινής απαιτούν καθημερινό (λογικά) ξήλωμα - ράψιμο. Αποφασίστηκε η φόδρα του μπλέιζερ ως το κατάλληλο σημείο. «Κι αν ξεχαστεί το σακάκι στο tube ή στο λεωφορείο και πηγαινοέρχεται για ώρες υπογείως ή υπεργείως στους δρόμους της πόλης, ετοιμαστείτε για ανακοπή», έγραψα. Επί της ουσίας δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως πώς μπορείς να προστατέψεις ένα παιδί από την κακοτοπιά ελέγχοντας από μακριά, ενώ παράλληλα χωρίς δεύτερη σκέψη τού στερείς κάτι αδιαμφισβήτητα πολύτιμο: την ανεκτίμητη αίσθηση
της ιδιωτικότητας, της μοναχικότητας, της ελευθερίας.
Οι έφηβοι, εξοικειωμένοι στην παρακολούθηση, ενδιαφέρονται εξίσου να επιτηρούν. Απαιτούν να γνωρίζουν πού βρίσκονται όλοι, ακόμα και οι γνωστοί, εκείνο ακριβώς το λεπτό. Δεν είναι να απορεί κανείς για τα αυξανόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας. Μεγαλώνουν μέσα στην εφαρμογή Snapchat που διαθέτει τον χάρτη Snap Map, όπου μικρά άβαταρ σε μορφή καρτούν περιφέρονται. «Εχει πλάκα, δοκίμασέ το!» μου λέει ο Ντίνος. Φαντάζομαι τον εαυτό μου στο βιβλιοπωλείο ή στο πάρκο και κάποιος γνωστός να βρίσκεται σε απόσταση δέκα μέτρων. Τότε τι γίνεται; Αναγκαστικά θα χρειαστεί να κουβεντιάσουμε ή να πιούμε καφέ; Κι αν εκείνη τη στιγμή δεν θέλεις να συναντηθείς; Φοβάμαι ότι δεν υπάρχει επιλογή. Εκτός αν ένας από τους δύο ξεκινήσει να τρέχει προς την αντίθετη κατεύθυνση, που είναι μια σαφής δήλωση προθέσεων με αποδείξεις. Η διαδρομή καταγράφεται στον χάρτη και όλοι ξέρουν ότι ξέρεις ότι ξέρουν ότι παρακολουθείσαι.
Αυτό μου θύμισε μια ιστορία από τα φοιτητικά μου χρόνια στο Παρίσι. Εμενα σε ένα ισόγειο διαμέρισμα, σε μέγεθος ευρύχωρης ντουλάπας. Η τοποθεσία ήταν πολυσύχναστη και βολική για τους φίλους και τις φίλες που περνούσαν. Γνώριζαν τον κωδικό της κεντρικής πόρτας για να εισέλθουν
στο κτίριο και όταν χτυπούσαν το κουδούνι της δικής μου πόρτας, όπου το πάνω μισό ήταν τζάμι, για να μην αντιληφθούν ότι βρίσκομαι μέσα ξάπλωνα στο πάτωμα και στεκόμουν ακίνητη προσποιούμενη την απούσα μέχρι να αποχωρήσουν οι φιλικοί, απρόσκλητοι εισβολείς. Αν κατέφευγα στο ίδιο τέχνασμα σήμερα, φορώντας Fitbit ή Smart watch, σίγουρα κάποιος θα καλούσε το ασθενοφόρο.
Τώρα μας βρίσκουν όλοι, οι άλλοι, αλλά έρχεται με κόστος. Χάνουμε τον έναν, τους εαυτούς μας. Το 1925 ο Ισπανός φιλόσοφος Χοσέ Ορτέγκα ι Γκασέτ διέγνωσε ότι είναι όλο και δυσκολότερο κάποιος να έχει την εμπειρία της μοναχικότητας. «Ο άνθρωπος», έγραψε, «περιβάλλεται από πράγματα που τον τρομοκρατούν και από πράγματα που τον θέλγουν και είναι υποχρεωμένος, όλη του τη ζωή, αμείλικτα να αποφασίζει είτε να ασχοληθεί είτε να μην ασχοληθεί με αυτά». Και όλο αυτό, φανταστείτε, πριν από την τεχνολογία που αποσπά, διεγείρει και ακολουθεί, σαν να είμαστε ζωάκια κυνηγημένα, όλα μας τα πατήματα. Είμαστε εκεί έξω ανάμεσα σε κόσμο, εν μέσω ακατάσχετων ομιλιών, ανανεώσιμου ψηφιακού περιεχομένου, ροής εξελίξεων και πάντα έκτακτης επικαιρότητας. Εντοπίσιμοι, μονίμως σε επαγρύπνηση, ίσως σε επαφή, αλλά ποτέ μόνοι με τον εαυτό μας. «Χωρίς εαυτό, χωρίς chez-soi», γράφει ο Γκασέτ, «για υπαναχώρηση και ξεκούραση» ο άνθρωπος είναι μονίμως «ένα ζώο σε επιφυλακή... για κάτι άλλο πέραν του εαυτού του».
Δεν θέλω να υπερασπιστώ την ανάγκη για ιδιωτικότητα και εσωστρέφεια απολογητικά, θέλω να σκεφτούμε μήπως λέει περισσότερα για την κοινωνία που αναπολογητικά και απηνώς μας τα στερεί. Η ανανεωτική ενδοστρέφεια είναι μια προσωπική τακτική διαδρομή που έρχεται με τα πλεονεκτήματα της αυτογνωσίας, της διαύγειας, της προοπτικής, τα συστατικά δηλαδή που κλέβονται καθημερινά, απ' όλους μας – μικρούς και μεγάλους, εις βάρος της ανάπτυξής μας. Ευτυχώς θα υπάρχουν πάντα ήσυχα φιλόξενα ντουλάπια που θα μπορούμε να αποτραβηχτούμε και κανείς δεν θα μας βρίσκει.