Οι ατομικές ελευθερίες και ο Παζολίνι
Είναι γνωστές οι κινητοποιήσεις και ταραχές της δεκαετίας του 1960, ιδιαίτερα στα πανεπιστήμια, που σημάδεψαν μια εποχή, μια γενιά. Hταν η εποχή του «Απαγορεύεται το Απαγορεύεται», των διαδηλώσεων, των εναλλακτικών κοινοτήτων. Μια πολιτιστική επανάσταση που ταυτίστηκε με τις ατομικές ελευθερίες, τη συμμετοχή στα κοινά, συχνά με αριστερή ιδεολογία και φρασεολογία, την αντισύλληψη και τη σεξουαλική επανάσταση, την αυτοδιάθεση. Πολλά γράφτηκαν σχετικά και πολλαπλώς ερμηνεύτηκαν εκείνα τα γεγονότα.
Ξεχωρίζω τα σχόλια του Πιερ Πάολο Παζολίνι, ο οποίος ήταν τότε διάσημος σκηνοθέτης, λογοτέχνης, πολιτικός σχολιαστής. Αριστερός, ομοφυλόφιλος, πάντα ανένταχτος, ενάντιος στην Εκκλησία, αλλά αρκετά σύνθετο πνεύμα ώστε να ανεβάσει στην οθόνη το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο». Ο Παζολίνι υποστήριζε ότι, παρά τα φαινόμενα, τα γεγονότα εκείνα δεν ήταν εφαρμογή σοσιαλιστικών ιδεών, αλλά ανατροπή των παραδοσιακών αξιών της κοινωνίας και εγκατάλειψη αυτών, ώστε να επικρατήσουν οι ατομικές ελευθερίες, η αμφισβήτηση, η αυτονομία, η αποδέσμευση από αυθεντίες και από καθήκοντα προς τις παραπάνω αξίες. Ο μεγάλος κερδισμένος, τόνιζε, είναι ο καταναλωτισμός. Το «ελεύθερο» άτομο γινόταν πλέον ευάλωτο στη μαγεία του καταναλωτισμού. Για τον Παζολίνι ήταν μια στυγνή νίκη του καπιταλισμού, ο οποίος βρήκε τρόπο να απαλλαχθεί από παλιούς συμμάχους, άχρηστους πια. Νομίζω ότι επί της ουσίας οι εξελίξεις τον δικαίωσαν.
Στη σημερινή συγκυρία έχουμε ένα παρόμοιο σχήμα. Ο γάμος ομόφυλων ατόμων και η υιοθεσία φέρνουν τα πάνω κάτω στην κοινωνία και περιθωριοποιούνται ακόμη περισσότερο η θρησκεία, η παράδοση, οι παραδοσιακές κοινωνικές αξίες. Ο μεγάλος κερδισμένος είναι πάλι ο καταναλωτισμός, συνώνυμο πλέον της επιτυχίας και της ευτυχίας. Μένει η εργασία όπου γινόμαστε ένα εκκρεμές ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση, χωρίς να έχουμε άλλα καθήκοντα, άλλες ταυτότητες και γι' αυτό δεν μένει χρόνος να ασχοληθούμε με τα παιδιά, ούτε με τους ηλικιωμένους γονείς, ούτε για να διαβάσουμε και να σκεφτούμε, ούτε για να επισκεφτούμε τους άλλους και ακόμη λιγότερο για να σκεφτούμε τον Θεό ή τον σκοπό της ζωής μας.
Αν το 1968 αντιστοιχούσε στη βιομηχανική παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, τώρα η αλλαγή αντιστοιχεί στην ψηφιακή τεχνολογία. Είναι αυτή πλέον που δημιουργεί την πραγματικότητα και φτιάχνει τον άνθρωπο. Είμαστε στην ψηφιακή εποχή, η οποία δεν διδάσκει μόνο πώς να ελέγχουμε την πραγματικότητα, αλλά και πώς να φτιάχνουμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας. Καθένας μπορεί να φτιάξει τον εαυτό του και να «αυτοπροσδιοριστεί».
Για την ακρίβεια φτιάχνουμε την «εικόνα» του εαυτού μας και της πραγματικότητας. Αλλά η εικόνα εύκολα ή και εσκεμμένα συγχέεται με την ίδια την πραγματικότητα, δηλαδή την αντικαθιστά. Αναμφισβήτητα, είναι ελκυστικό να αφηνόμαστε στον ναρκισσισμό μιας φανταστικής «παντοδύναμης» ανθρώπινης επιθυμίας! Η πραγματικότητα όμως έχει τους κανόνες της, την πορεία της και δεν χαρίζεται σε κανέναν. Κάποτε, αναπόφευκτα, πέρα από τις αφελείς εικόνες ειδυλλιακών «ομόφυλων οικογενειών», θα έρθει η ώρα να λογαριαστούμε με αυτήν την άτεγκτη πραγματικότητα.