Η ατμόσφαιρα της οδού Σατωβριάνδου
Σατωβριάνδου και Βερανζέρου. Οι δύο δρόμοι μιας κοινής ατμόσφαιρας ανάμεσα στην Ομόνοια και την πλατεία Λαυρίου, πίσω από το Εθνικό και στη σκιά του Μινιόν. Τετράγωνα πυκνής αστικής ιστορίας, με τραγικές μνήμες από τα Δεκεμβριανά, με ιστορίες που διαδραματίστηκαν σε δωμάτια φτηνών ξενοδοχείων, με αντιπροσωπείες και μικρομάγαζα, με κουρεία, ιατρεία και φαρμακεία, μπακάλικα και αποθήκες, με αστικές κατοικίες και διευθύνσεις παλιές που πάνε πίσω στον 19ο αιώνα.
Μια πόρτα στην αρχή της Σατωβριάνδου, στον αριθμό 8, στο πεζοδρομημένο κομμάτι προς την Πατησίων (απέναντι από το κάποτε γνωστό Ξενοδοχείον «Ευρώπη»), με έκανε να κοντοσταθώ και να αναλογιστώ την αρνητική στερεότυπη εικόνα που έχουμε για τον δρόμο αυτό τις τελευταίες δεκαετίες. Η αρμονία του αθηναϊκού ρυθμού ήταν βάλσαμο για τις αισθήσεις σε αυτό το διώροφο κτίριο του 1900. Θα το τοποθετούσα στη στροφή του περασμένου αιώνα, ως ένα
δείγμα μιας ώριμης αθηναϊκής σχολής, με δοκιμασμένη χρήση και εφαρμογή της μαρμαρογλυπτικής στο υπέρθυρο και στα φουρούσια του εξώστη. Η τρίφυλλη, ξύλινη, γαλανή εξώθυρα στέκει ως σύμβολο μιας αστικής συγκρότησης που γνώρισε πολλές διακυμάνσεις.
Η οδός Σατωβριάνδου όπως και οι παρακείμενες οδοί (Δώρου, Βερανζέρου, Κοτοπούλη, Κουμουνδούρου) φέρουν το ίχνος μιας αστικής διαδρομής, που είχε όλο εκείνο το ίζημα και τη σκόνη μιας μητροπολιτικής συνθήκης. Καφενεία και μαγέρικα, γαλακτοπωλεία και πρατήρια ειδών εισαγωγής, έστεκαν δίπλα σε μοντέρνες πολυκατοικίες του '30 και σε παλιά διώροφα μιας μισοσκότεινης ατμόσφαιρας που θύμιζε ξεχασμένες και μοναχικές γυναίκες μιας κάποιας ηλικίας, περιτριγυρισμένες από πορτρέτα της νεότητάς τους, άρωμα ξεθυμασμένης κολόνιας και είδη ραπτικής σε κουτιά συνοικιακών ζαχαροπλαστείων.
Γωνία Σατωβριάνδου και Σωκράτους στέκει η μοντερνιστική πολυκατοικία που είχε σχεδιάσει ο Κούλης Παναγιωτάκος (ο αρχιτέκτων της Μπλε Πολυκατοικίας των Εξαρχείων) και πιο κάτω, στον αριθμό 23 και στον αριθμό 50, και άλλες πολυκατοικίες εποχής με ωραίες αρ ντεκό εξώπορτες. Τι να σημαίνει άραγε αυτή η ποικιλία νεωτερισμών και παλαιάς ζωής στην Αθήνα του Μεσοπολέμου; Πόσες δυνάμεις και κινήσεις είχε μέσα στο σώμα της η Αθήνα;
Στα παλιά ξενοδοχεία «Ευρώπη», «Σεμίραμις», «Αρκαδικόν», «Μυκήναι», κοντά στο ονομαστό «Μεντιτεράνιαν» της οδού Βερανζέρου, ανιχνεύονται ιστορίες ανύπαντρων μητέρων, λαδέμπορων, φιλήσυχων οικογενειαρχών από τις επαρχίες, φοιτητών και ξένων καλλιτεχνών που έφταναν από τον Σταθμό Λαρίσης. Στο «Λονδίνον», ξενοδοχείο «ευάερον και ευήλιον» με νερά τρεχούμενα και «πρόθυμον υπηρεσίαν», είχε σημειωθεί ένα από τα εγκλήματα που είχαν θορυβήσει την Αθήνα του 1937. Ο 18χρονος υπάλληλος μιας ΕΒΓΑ μαχαίρωσε μέχρι θανάτου τη ζωγράφο Ηρακλεία Ευαγγέλου, μητέρα δύο τέκνων, «διότι αύτη ώφειλε εις το πρατήριον από γάλα 70 δραχμάς».
Η Σατωβριάνδου, ποτισμένη και από τις ιστορίες του Εθνικού Θεάτρου, ήταν η ίδια ένα θέατρο αστικής πυκνότητας και ποικιλίας. Ωραίες οικοδομές την στοίχιζαν, ανέβλυζε από τους πόρους της τις μυρωδιές της Αθήνας. Το 1937, επίσης, σε μια ανασκαφή μπροστά στο ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ» είχε ανευρεθεί «μικρός αρχαίος κίων, φέρων την επιγραφή Σωκράτης». Μενάνδρου και Σατωβριάνδου υπήρχε το 1928, έκθεσις ηλεκτρικών πολυφώτων και αμπαζούρ. Το 1929, το κομμωτήριον «Εμμανουέλ» (Σατωβριάνδου 29) ανακοίνωνε την ανακαίνισή του «κατά το τελευταίον ευρωπαϊκόν σύστημα». Και ως το 1960, τουλάχιστον, πλήθος τα ιατρεία όλων των ειδικοτήτων. Ωτορινολαρυγγολόγοι, «ραδιολόγοι», νευρολόγοι, φυματιολόγοι και βεβαίως δερματολόγοι-αφροδισιολόγοι, ειδικευθέντες στις ΗΠΑ ή στη Γερμανία, ανακοίνωναν τις ώρες επισκέψεως στις εφημερίδες.