Εισαγωγή στο σκοτεινό σύμπαν του Πόε
Μια νέα έκδοση με σπουδαία διηγήματα του μεγάλου Αμερικανού, μεταφρασμένα από τους Κοσμά Πολίτη και Βαγγέλη Προβιά
ΕDGAR ALLAN POE Οι καλύτερες ιστορίες μτφρ. Κοσμάς Πολίτης, Βαγγέλης Προβιάς εκδ. Ιωλκός, 2023, σελ. 432
O Εντγκαρ Αλαν Πόε (ή Πο ή Πόου στα ελληνικά, 1809-1849) δηλώνει την αρχή του αμερικανικού λογοτεχνικού μοντερνισμού, ίσως και του δυτικού λογοτεχνικού μοντερνισμού γενικότερα, ανεβάζοντας τον ρομαντισμό και το «γοτθικό» στοιχείο τόσο ψηλά, ώστε να το ξεπερνάει. Φτάνει να πούμε ότι δίχως αυτόν δύσκολα θα υπήρχαν, για παράδειγμα, ο Μέλβιλ, ο Τουέιν, ο Μποντλέρ, ο Βερν, ο Κόναν Ντόιλ, ο Λάβκραφτ και πολλοί άλλοι. Η ποίηση, το διήγημα (ουσιαστικά ο εφευρέτης του, και μάλιστα του αστυνομικού), η σάτιρα, το δοκίμιο, το μυθιστόρημα (ένα, αλλά σπουδαίο, «Η διήγηση του Αρθουρ Γκόρντον Πιμ από τη Ναντάκετ», που το συνέχισε ο Βερν στο «Η Σφίγγα των Πάγων»), η δημοσιογραφία, η εκδοτική δράση, η δραματουργία και ιδίως η λογοτεχνική κριτική είναι οι τομείς όπου ο μελαγχολικός, φτωχός, αιμομείκτης και «λανθάνων νεκρόφιλος» (κατά την ψυχαναλύτρια Μαρία Βοναπάρτη) αυτός Βαλτιμοριανός διέπρεψε, στα μόλις σαράντα χρόνια της σύντομης ζωής του.
Στην Ελλάδα, όπου πρώτος εισηγητής του υπήρξε ο μεγάλος Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Πόε μεταφράστηκε και εκδόθηκε πολλές φορές, πάντα με μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Τώρα οι εκδόσεις Ιωλκός του Κώστα Κορίδη και ο ανθολόγος - μεταφραστής Βαγγέλης Προβιάς μάς δίνουν μια αξιόλογη νέα έκδοση με διηγήματά του. Ο ανθολόγος ξεκίνησε από κλασικές και αγαπητές μεταφράσεις του Κοσμά Πολίτη, επιλέγοντας ανάμεσά τους τα πιο πολυ-ανθολογημένα και πολυδιαβασμένα κομμάτια. Εκεί εκσυγχρόνισε ελαφρότατα τις υπάρχουσες μεταφράσεις, καθιστώντας τες πιο οικείες στο σύγχρονο αναγνωστικό μάτι. Πάντα με το ίδιο κριτήριο της πολυανθολόγησης, πρόσθεσε δικές του μεταφράσεις διηγημάτων που πρωτοεμφανίζονται στα ελληνικά. Προέκυψαν έτσι συνολικά 21 διηγήματα, που πράγματι περιλαμβάνονται στα πιο πολυδιαβασμένα του Πόε (νομίζω πως μονάχα «Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ» και «Ο χρυσός σκαραβαίος» λείπουν, αλλά ήδη ο τόμος είναι πολύ χορταστικός).
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται ορισμένα από τα κορυφαία κομμάτια του δημιουργού, όπως «Η πτώση του Οίκου των Ασερ», «Το κλεμμένο γράμμα», «Ο Σαλταπήδας», «Η κάθοδος στο Μάελστρομ», «Ο λάκκος και το εκκρεμές» και «Η μάσκα του κόκκινου θανάτου». Ομως και τα υπόλοιπα («Η καρδιά που μίλησε», «Το βαρέλι Αμοντιλάδο», «Σιωπή», «Μετζενγκερστάιν», «Εσύ είσαι ο φονιάς!», «Η Σφίγγα», «Ο μαύρος γάτος», «Το οβάλ πορτρέτο», «Βερενίκη», «Ελεονόρα», «Μορέλα», «Λίγεια», «Το χιλιοστό δεύτερο παραμύθι της Σεχραζάντ», «Ταφή προ του θανάτου», «Χειρόγραφο που βρέθηκε σε μπουκάλι») κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι: όλα συνεισφέρουν στην ολοκλήρωση του πεζογραφικού πορτρέτου ενός πρωτοπόρου.
Συνολικά πρόκειται για ιδανική εισαγωγή στο σκοτεινό, υποβλητικό, διακαλλιτεχνικό (μουσική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, όπερα), αλλά και κατά διαστήματα ειρωνικό σύμπαν του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα. Φυσικά, κλείνοντας τον τόμο, παραμένει το ερώτημα: τι μας τραβάει στον τρόμο, στο αίμα, στη διαστροφή, στο υπερφυσικό, στην ανατριχίλα, μα και στο αστυνομικό μυστήριο που λύνεται με την καθαρή λογική, στα στοιχεία δηλαδή των οποίων ο Πόε υπήρξε αδιαφιλονίκητος πρωτεργάτης; Σίγουρα κάτι βαθύτερο από την υψηλή ποιότητα και μόνο του γραπτού, κάτι που προϋπάρχει στο αναγνωστικό μας κεφάλι. Τι όμως; Δεκαετίες τον διαβάζω αγγλικά κι ελληνικά και δεν καταλήγω. «Δεν ξέρω», που λέει κι ο Σαββόπουλος. Η έκδοση κλείνει με ένα εξαιρετικό επίμετρο, πάλι του Βαγγέλη Προβιά. Η μετάφραση είναι άριστη, ενώ το βιβλίο υποστηρίζεται από τις απαραίτητες πραγματολογικές υποσημειώσεις. Μιλάω μετά λόγου γνώσεως, γιατί είχα τη χαρά και την τιμή να είμαι ο επιμελητής του τόμου.
Ανέβασε τον ρομαντισμό και το «γοτθικό» στοιχείο σε δυσθεώρητα ύψη. Δίχως αυτόν δύσκολα θα υπήρχαν ο Μέλβιλ, ο Τουέιν, ο Μποντλέρ, ο Βερν, ο Κόναν Ντόιλ, ο Λάβκραφτ.