Ενας ρεμπέτης ποιητής που άκουγε τζαζ
Ο εκκεντρικός Ηλίας Πετρόπουλος μέσα από τα μάτια του μεταφραστή του
JOHN TAYLOR Σκληρός από τρυφερότητα μτφρ. Γιώργος Ι. Αλλαμανής εκδ. Δίχτυ, 2023, σελ. 376
Ακριβώς 20 χρόνια από τον θάνατό του, ο Ηλίας Πετρόπουλος παραμένει ο πιο εμπρηστικός συγγραφέας της ημεδαπής, καίτοι εκείνος προτίμησε να ζήσει από το 1975 στο Παρίσι και να μην επιστρέψει ποτέ στα πάτρια εδάφη. Μπορεί τα έργα και οι ημέρες του να είναι γνωστά, ωστόσο η αντιφατική και εν πολλοίς κρυπτική φυσιογνωμία του παραμένει στο σκοτάδι. Ισως διότι πολύ νωρίς καλλιεργήθηκε γύρω από το όνομά του ένας μύθος που υποσκέλιζε –αν δεν υπονόμευε– αυτό που πραγματικά ήταν.
Το βιβλίο του Τζον Τέιλορ «Σκληρός από τρυφερότητα» μας επιτρέπει να δούμε τον δημιουργό πίσω από αυτό το πέπλο και να αντιληφθούμε την ουσία της σκέψης του, αυτά που τον δονούσαν και συνάμα αυτά που τον κατέτρεχαν. Ο Τέιλορ υπήρξε για χρόνια ο μεταφραστής του, επομένως
η συνεργασία τους ήταν άμεση. Είχε το προνόμιο να τον συναντάει συχνά στο Παρίσι και να γοητευτεί από την ολόθερμη παρουσία του Πετρόπουλου. Χρόνια μετά αποφάσισε να γράψει αυτό το βιβλίο που είναι κάτι σαν προσωπικό καταστάλαγμα, αλλά και φόρος τιμής στον άνθρωπο που θεωρεί ακόμη και σήμερα μέντορά του.
Ξέρουμε τα σπουδαία έργα του αστικής λαογραφίας, τις διαμάχες που είχε με το ελληνικό κράτος (πέρασε την πόρτα της φυλακής τρεις φορές), τη φωτιά που άναψαν βιβλία όπως «Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη», «Ρεμπέτικα τραγούδια» και «Καλιαρντά», αλλά τι γνωρίζουμε πραγματικά για τον άνθρωπο Πετρόπουλο; Κατά τον Tέιλορ υπήρξε παθιασμένος με το έργο του, γεμάτος συμπόνια και χιούμορ (είναι μυθικές οι φάρσες που έκανε στον Αλέκο Φασιανό), αμοραλιστής και συνάμα ευαίσθητος. Δοτικός και ταυτόχρονα ξεροκέφαλος (tête dure συνήθιζε να χαρακτηρίζει τον εαυτό του). Αν και οι πολυπληθείς αντίπαλοί του τον θεωρούσαν προβοκάτορα και κοινωνιοπαθή, ο Tέιλορ μας λέει πως υπήρξε εξωστρεφής και ανατρεπτικός λόγω βυζαντινής αυστηρότητας.
Αυτό που τον χαρακτήριζε περισσότερο από όλα ήταν η εργασιομανία και το πάθος του για έρευνα πεδίου. Ολα τα βιβλία του στηρίζονται στη μακρά εμπειρία του που την έτρεφε με λεπτομερειακή φροντίδα. Ο Πετρόπουλος συνήθιζε να λέει πως έγραφε γιατί ήθελε να περάσει στο χαρτί όσα είχε στη μνήμη του. Στόχος του ήταν να ξεφύγει η λαογραφία από τον στείρο ακαδημαϊσμό και να ακολουθήσει τους δρόμους της καρδιάς. Ασχολήθηκε με θέματα που άλλοι δεν τα άγγιζαν, αγάπησε τους ανθρώπους του υπογείου (και όχι του περιθωρίου, χαρακτηρισμός που δεν του άρεσε) και ως άλλος Μελέαγρος των αρχαίων Ελλήνων έγινε ένας ανθολόγοςαυθεντία σε θέματα που είχαν να κάνουν με το ρεμπέτικο, την πορνεία, τους φυλακόβιους και τους χασισοπότες.
Με λακωνική ακριβολογία υπήρξε πρωτίστως ένας ποιητής σε όλο το έργο του. Αλλωστε, παράλληλα με τα λαογραφικά του βιβλία έβρισκε απάγκιο στα ποιήματά του. Ακόμη και ο τίτλος που επέλεξε ο Tέιλορ για το βιβλίο του είναι εράνισμα από ποίημα του Πετρόπουλου που βρίσκεται στη συλλογή «Ποτέ και Τίποτα». Κατά τον Tέιλορ, ο Πετρόπουλος ήταν ένας άνθρωπος που συμβιούσε αρμονικά με την έμφυτη μελαγχολία του. Δεν ξεπέρασε ποτέ τον πρόωρο χαμό του πατέρα του κατά τη διάρκεια της Κατοχής και δεν άντεξε τα στενά όρια της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να αναχωρήσει μαζί με τη σύζυγό του Μαίρη Κουκουλέ για το Παρίσι. Επειδή όμως υπήρξε φύση αβόλευτη, εξακολουθούσε να έχει εμμονή με την Ελλάδα και ταυτόχρονα να εκτιμάει ελάχιστα τους Γάλλους. Το γραφείο του ήταν μονίμως κατάφορτο από φακέλους με στοιχεία από θέματα που έθετε ως στόχο να ολοκληρώσει. Προφανώς, ήταν ανθρωπίνως αδύνατο να καταφέρει να εκπληρώσει όλα τα συγγραφικά όνειρά του, αν και πρόλαβε να εκδώσει πάνω από 70 βιβλία και να γράψει περισσότερα από 1.000 άρθρα.
Οι φίλοι του τον θυμούνται για το ιερατικό του προφίλ, το πάθος που είχε για τα γλυκά, τα πουράκια, το σικ ντύσιμο και το καλό φαγητό. Δεν τον είδαν ποτέ να πίνει αλκοόλ, ενώ το παράδοξο είναι ότι στο γραφείο του άκουγε τζαζ και όχι ρεμπέτικα με τα οποία ασχολήθηκε επί μακρόν. Υπήρξε εκκεντρικός έως το τέλος, με αποτέλεσμα να ζητήσει από τη Μαίρη Κουκουλέ όταν πεθάνει να αποτεφρωθεί και η τέφρα του να πεταχτεί σ' έναν παρισινό υπόνομο. Οπερ και εγένετο. Το βιβλίο του Τέιλορ διαβάζεται απνευστί και, ναι, ανοίγει μια –μέχρι πρότινος– κλειστή πόρτα που μας οδηγεί στα ενδότερα της ψυχής του Ηλία Πετρόπουλου. Η μετάφραση ανήκει στον Γιώργο Ι. Αλλαμανή.
Ασχολήθηκε με θέματα που άλλοι δεν τα άγγιζαν, αγάπησε τους ανθρώπους του υπογείου και όχι του περιθωρίου, χαρακτηρισμός που δεν του άρεσε.