Τα προσκυνητάρια ως μικρά αρχιτεκτονήματα της μνήμης
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΑΖΑΜΊΑΣ «Τα αδιάφορα» Αναθήματα στους δρόμους της Ελλάδας εκδ. Kazco, σελ. 287
Ο Μανώλης Καζαμίας, άνθρωπος πολυσχιδής, επιχειρηματίας και αφοσιωμένος παράλληλα στην καταγραφή του δικού του κόσμου μέσα από ντοκιμαντέρ και φωτογραφίες από την εφηβεία του έως σήμερα, μας δίνει ένα έργο πυκνό, αποτέλεσμα χρόνων παρατήρησης στον ελληνικό χώρο.
Είναι ένα λεύκωμα, πλούσιο και ογκώδες, το νέο έργο του, με τίτλο «Τα αδιάφορα» και υπότιτλο ερμηνευτικό: «Αναθήματα στους δρόμους της Ελλάδας». Είναι ταυτόχρονα ένα έργο πληθωρικό, με τις δεκάδες φωτογραφίες σε αναρίθμητες εκδοχές του θέματος, αλλά ταυτόχρονα παραμένει ένα έργο σεμνό και εύθραυστο που προσεγγίζει το αντικείμενό του με δέος. Τα χιλιάδες αναθήματα - προσκυνητάρια, σε μια αδιανόητα απρόβλεπτη και διαχρονική διασπορά σε όλη την ελληνική επικράτεια, είναι μια άλλου τύπου πολιτισμική χλωρίδα του τόπου μας, ένας ιδιότυπος
σύνδεσμος με τον ψυχισμό των Ελλήνων, διαχρονικά.
Αυτά τα προσκυνητάρια, που όλοι έχουμε παρατηρήσει σε κάθε γωνιά της χώρας, απαντώνται σε κάθε μορφή που μπορεί κανείς να διανοηθεί και συγκλίνουν όλα σε μια ανάγκη που υπαγορεύει την παρουσία τους. Αυτά τα μικρά αρχιτεκτονήματα της μνήμης γεννούν ακόμη μεγαλύτερη συγκίνηση όταν στέκουν λησμονημένα και εγκαταλελειμμένα.
Ο Μανώλης Καζαμίας όργωσε όλη την Ελλάδα. Και οι καταγραφές του είναι πλούσιες συναισθήματος
και ζυγισμένης αισθητικής αρμονίας. Σε βουνοπλαγιές της ηπειρωτικής Ελλάδας ή σε αιγαιοπελαγίτικα παράλια, τα προσκυνητάρια ανακαλούν κάτι μύχιο και εσωτερικευμένο. Επιδρούν συνεκτικά μέσα από την κοινή αντίληψη του πένθους. Στέκουν ως αυτοσχέδια μνημεία μιας λαογραφίας του ιερού.
Στο λεύκωμα υπάρχουν εξαιρετικά προλογικά σημειώματα (του Ρόμπερτ Μακέιμπ, του Θόδωρου Παπαγιάννη και φυσικά του ίδιου του δημιουργού που επισημαίνει ότι επί 25 χρόνια επιχειρεί την καταγραφή αυτών των αναθημάτων). Το κείμενο, όμως, του αξέχαστου αρχαιολόγου και ανθρώπου που κατανόησε βαθιά τον τόπο, του Πέτρου Θέμελη, βάζει μια διάσταση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σε σχέση με την αρχαιότητα.
«Μόνο η ιδιαίτερη και έντονα συναισθηματικά φορτισμένη αντιμετώπιση του παιδικού και άγουρου εφηβικού θανάτου από κοινωνίες της κλασικής και ελληνιστικής Ελλάδας μπορεί να παραβληθεί, τηρουμένων των αναλογιών, με τον τρόπο που αντιμετωπίζει η νεοελληνική κοινωνία τον αιφνίδιο αδόκητο θάνατο μελών της οικογένειας όλων των ηλικιών, και οπωσδήποτε ιδιαίτερα των παιδιών, στα συχνότατα τροχαία δυστυχήματα», γράφει στο προλογικό σημείωμα ο αείμνηστος Πέτρος Θέμελης. «Οι αρχαίοι πρόγονοί μας δεν έστηναν υπέργεια προσκυνητάρια, αλλά επιτύμβιες λίθινες στήλες ή και εντυπωσιακά μαρμάρινα μνημεία με ανάγλυφες ή ολόγλυφες εικόνες των νεκρών παιδιών τους με κούκλες πήλινες στην αγκαλιά, ξύλινα αλογάκια ή αγαπημένα σκυλάκια και πτηνά κοντά τους».
Και είναι αυτή η νοητή, αόρατη γραμμή που στέφει τον αδόκητο και πρόωρο θάνατο που συναιρείται σε αυτή την ιδιότυπη συνθήκη του ελληνικού τρόπου απέναντι στο Θείο. Ο Μανώλης Καζαμίας είναι ένας άνθρωπος με πολλές αναφορές (γεννήθηκε το 1956 στο Νταρ Ες Σαλαάμ της Τανζανίας, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια) και με το έργο αυτό οδηγεί το βλέμμα μας στην ουσία μέσα από το εύρος ενός βλέμματος αλλά και την οικονομία ενός τρόπου. Ορισμένες από τις φωτογραφίες έχουν ιδιαίτερη υποβλητική δύναμη, ο δημιουργός υποχωρεί διακριτικά και αναδεικνύεται η ιερότητα του θέματος.