Η γάτα μέσα στο κουτί
Είναι γνωστό το διανοητικό πείραμα του φυσικού Ερβιν Σρέντινγκερ: μια γάτα είναι κλεισμένη για μία ώρα μέσα σε ένα κουτί μαζί με ποσότητα ραδιενεργού υλικού και μια κατασκευή που μόλις τεθεί σε λειτουργία από μια διάσπαση ατόμου, θα απελευθερώσει φονικούς ατμούς υδροκυανικού οξέος. Εάν μέσα σε αυτή την ώρα δεν διασπαστεί κανένα άτομο, η γάτα παραμένει ζωντανή. Αλλά η πρώτη διάσπαση ατόμου που θα συμβεί θα τη δηλητηριάσει.
Το κλειδί βρίσκεται σε αυτή τη μία ώρα της μη παρατήρησης. Υπαινιγμός για όσα ισχύουν στον υποατομικό κόσμο, όπου δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κάποιος την ακριβή κατάσταση ενός σωματιδίου, οπότε δεν έχει και νόημα να πει κάποιος ότι έλαβε χώρα ένα καθοριστικό συμβάν μέχρις ότου κάποιος παρατηρήσει την έκβασή του.
Αυτό σημαίνει άραγε ότι η συνείδηση δημιουργεί την οριστική θέση και συνθήκη ενός σωματιδίου; Εξωφρενικό: η συνείδηση δημιουργεί την πραγματικότητα λοιπόν; Το βέβαιο είναι πως δίχως τον παρατηρητή, ένα ηλεκτρόνιο δεν βρίσκεται σε ένα ακριβές σημείο. Παύει να είναι σώμα και γίνεται κυματισμός – κυματοσυνάρτηση, κατά την επιστημονική ορολογία.
Η κυματοσυνάρτηση της γάτας μέσα σε αυτή την ώρα που ουδείς την παρατηρεί, τη θέλει ΚΑΙ ζωντανή ΚΑΙ νεκρή. Ταυτόχρονα. «Αναμειγμένες σε ίσα μέρη, αν μου επιτρέπετε την έκφραση», σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Σρέντινγκερ.
Φυσικά, σε ένα μακροσκοπικό σώμα, όπως μια γάτα, δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί κβαντική κυματοσυνάρτηση, όπως συμβαίνει σε ένα μικροσκοπικό σωματίδιο. Το θεωρητικό αυτό πείραμα ήταν μια δήλωση για τις τρομακτικές αβεβαιότητες της κβαντοφυσικής, για τις οποίες ο Αϊνστάιν έγραψε το 1926 το περίφημο «ο Κύριος δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν», όπου ο άλλος μεγάλος της κβαντοφυσικής, Νιλς Μπορ, απάντησε: «Αϊνστάιν, πάψε να λες στον Θεό τι να κάνει».
Χθες κουβεντιάζαμε πώς η αρχή της αβεβαιότητας που διατύπωσε το 1926 ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ ανέτρεπε την αιτιοκρατία του Νεύτωνα και οδηγούσε στην ελεύθερη βούληση. Ομως: «Στηρίζει η κβαντομηχανική την ελεύθερη βούληση ή μήπως την υπονομεύει με έναν πιο “ύπουλο” τρόπο, αφήνοντάς μας έρμαια μιας ανερμήνευτης τυχαιότητας;» αναρωτιέται ο Στέφανος Τραχανάς στο «Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς» (εκδ. ΠΕΚ).
Εδώ η γάτα του Σρέντινγκερ μας κλείνει πονηρά το μάτι. «Μπορεί ένα τυχαίο μικροσκοπικό γεγονός να έχει ένα μακροσκοπικό αποτέλεσμα στον εγκέφαλό μου; Δηλαδή να οδηγήσει σε μια συνειδητή απόφαση;» αναρωτιέται ο Στ. Τραχανάς.
Είπαμε, η κβαντοφυσική είναι γεμάτη παράδοξα και αντιφάσεις. Από αυτά τα μικροσωματίδια αποτελούμαστε, τα μικροσωματίδια είμαστε εμείς, άρα, πώς η φύση ΕΚΕΙ είναι κάτι άλλο και ΕΔΩ κάτι τελείως διαφορετικό; Ομως, εάν η κβαντική θεωρία παραβιάζει την κοινή λογική του ανθρώπου, είναι ακριβώς επειδή η φύση είναι αδιάφορη απέναντι στην ανθρώπινη λογική.