Το σύμπαν-αμοιβάδα
Γράφαμε χθες ότι ο Ερβιν Σρέντινγκερ, στο θεωρητικό πείραμα με τη γάτα στο κουτί και το δηλητήριο, προσπάθησε να δείξει ότι όσο δεν ανοίγουμε να δούμε αν η γάτα έχει εισπνεύσει το δηλητήριο, είναι ΚΑΙ ζωντανή ΚΑΙ νεκρή. Μονάχα όταν μετρηθεί το αποτέλεσμα (ανοίγουμε το κουτί) έχουμε ένα από τα δύο αποτελέσματα. Εμείς θέλουμε η γάτα να είναι φυσικά ζωντανή, που σημαίνει ότι η εκδοχή της νεκρής γάτας αποσύρεται.
Ο Σρέντινγκερ ήθελε να δείξει τι συμβαίνει στις βαθύτερες δομές της ύλης και της πραγματικότητας που μας περιβάλλει: ένα ηλεκτρόνιο γνωρίζει ο φυσικός που βρίσκεται ως σώμα μονάχα όταν το παρατηρεί, ειδάλλως το ηλεκτρόνιο διαχέεται σαν κύμα. Με την παρατήρηση, η περίφημη κβαντική κυματοσυνάρτηση καταρρέει, γίνεται σημείο. Κάτι που, βέβαια, ισχύει μονάχα στον μικροσκοπικό κόσμο και όχι στον μακροσκοπικό.
Ωστόσο, υπάρχει εδώ μια ιδιότυπη αναλογία: όταν στον μακροσκοπικό κόσμο αμφιταλαντευόμαστε στο εστιατόριο τι να διαλέξουμε, ψάρι ή κρέας, βρισκόμαστε, τρόπον τινά, σε μια κβαντική κυματοσυνάρτηση που καταρρέει αφού επιλέξουμε: ψάρι (για πιο διαιτητικά...). Η εκδοχή μας που ήθελε κρέας χάνεται.
Χάνεται όντως; Το 1957, ο Αμερικανός φυσικός Χιου Εβερετ απέρριψε την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης και επινόησε τη θεώρηση των «πολλών κόσμων». Τη στιγμή που κάνουμε μια επιλογή, το σύμπαν «σχίζεται» στα δύο, δημιουργείται μια κβαντική διχάλα: σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, ο άλλος σας εαυτός επιλέγει να φάει κρέας (και να πεθάνει αργότερα από υψηλή χοληστερίνη, ενώ σε αυτό το σύμπαν, εσείς ζείτε μια χαρά...).
Εάν, αγαπητέ αναγνώστη, επέλεξες να συνεχίσεις την ανάγνωση αυτού του κειμένου αλλά αμφιταλαντεύτηκες επειδή βαρέθηκες ή μπερδεύτηκες, σε ένα άλλο σύμπαν ο άλλος σου εαυτός έχει εγκαταλείψει την ανάγνωση. Στην επόμενη επιλογή που θα κάνεις μετά (να διαβάσεις κάτι άλλο ή όχι) θα δημιουργηθεί κι άλλη διχάλα. Με άλλα λόγια, μέσα απ' όλες τις επιλογές μιας ολόκληρης ζωής, τα σύμπαντα που γεννιούνται είναι άπειρα...
Στο βιβλίο που ακολουθήσαμε σαν οδηγό αυτή την εβδομάδα, «Ο Κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς» (εκδ. ΠΕΚ), ο Στέφανος Τραχανάς χαρακτηρίζει τον Εβερετ «πατέρα αυτής της κοσμοσωτήριας ιδέας του σύμπαντος-αμοιβάδα».
Η ιδέα ενέπνευσε το ωραίο θεατρικό έργο που είδαμε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου πριν από δέκα χρόνια, τους «Αστερισμούς» του Αγγλου Νικ Πέιν, και πιο πρόσφατα την ταινία «Τα πάντα όλα» (που πήρε και επτά Οσκαρ). Οταν όμως ο Εβερετ παρουσίασε την ιδέα του σε έναν από τους «πατριάρχες» της κβαντοφυσικής, τον Νιλς Μπορ, εισέπραξε την απόρριψη. Ο Εβερετ το έριξε στο τσιγάρο και στο φαγητό, εγκατέλειψε τη θεωρητική φυσική, αφοσιώθηκε στα αμυντικά πυρηνικά προγράμματα του αμερικανικού Πενταγώνου, πάχυνε και πέθανε στα πενήντα του από καρδιά.
Το κρίσιμο ερώτημα όμως είναι αυτό που θέτει ο Στ. Τραχανάς: «Αλήθεια, ποια είναι η έννοια του “εαυτού” –η έννοια του “εγώ”– σε έναν κόσμο άπειρων εκδοχών μας, παλαιότερων και αενάως δημιουργημένων νέων»;