«Νιώθοντας» την παράσταση
Η καθολική προσβασιμότητα των θεατών με αναπηρία, στοίχημα για τον πολιτισμό
Κάποτε, οι θεατρικές και μουσικές παραστάσεις που πρόσφεραν καθολική προσβασιμότητα σε άτομα με αναπηρία ήταν μάλλον κάτι το αξιοπερίεργο. Ισως ήταν θέμα γενικότερης ευαισθητοποίησης και κόστους των απαιτούμενων υποδομών. Φαίνεται όμως πως κάτι αλλάζει.
Παράδειγμα, το Εθνικό Θέατρο, που θα παρουσιάσει τον «Πινόκιο» και την «Προξενήτρα» σε συνθήκες ανεμπόδιστης πρόσβασης. Τις παραστάσεις θα μπορούν να παρακολουθήσουν άτομα με οπτική αναπηρία, με τη βοήθεια απτικής ξενάγησης πριν από την έναρξη και ακουστικής περιγραφής στη διάρκεια της παράστασης, και από κωφούς και βαρήκοους θεατές, με διερμηνεία στη νοηματική και υπέρτιτλους. Ο «Πινόκιο» θα παρουσιαστεί στη σκηνή «Ελένη Παπαδάκη» (24.2 και 21.4), ενώ η «Προξενήτρα» στη σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» (29.3 και 14.4), με την υποστήριξη της Alpha Bank και τη συνεργασία του πολιτιστικού οργανισμού liminal.
Το Εθνικό Θέατρο είχε παρουσιάσει παρόμοιες παραστάσεις άλλες δύο φορές: το 2018 ήταν το «Ψηλά από τη γέφυρα», που συγκέντρωσε 148 θεατές με αναπηρίες, και το 2019 ακολούθησε ο «Ανθρωπος που γελά», το οποίο παρακολούθησαν 116 άτομα, σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού. Γενικά, οι θεατές με αναπηρία φαίνεται πως αυξάνονται ελαφρώς στην πρώτη σκηνή της χώρας: τη σεζόν 2022-2023 ήταν 1.220, από περίπου 900 στις προηγούμενες σεζόν. Και επειδή μένει ακόμη να γίνουν πολλά, την ερχόμενη Τρίτη πραγματοποιείται στην Κεντρική Σκηνή μια συζήτηση με τίτλο «Αναπηρία και ισότητα: προκλήσεις και προοπτικές».
Ανοδικές τάσεις διαπιστώνονται και στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Το 2022 παρακολούθησαν τις παραστάσεις του 800 άτομα με αναπηρία, αριθμός που το 2023 αυξήθηκε σε 1.000. Η τελευταία καθολικά προσβάσιμη παράσταση του ΚΘΒΕ ήταν το «HIV», που παίχτηκε για δύο βραδιές τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών, ενώ το 2022, το «Υπουργείο της Υπέρτατης Ευτυχίας» είχε παρουσιαστεί με υπέρτιτλους.
Εχοντας μεριμνήσει για την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία από την έναρξη της λειτουργίας του, το Μέγαρο Μουσικής βλέπει επίσης τους αριθμούς τους να ανεβαίνουν σταδιακά. Στη σεζόν 2021-2022 έκοψε 826 εισιτήρια για ΑμεΑ, ενώ στην αμέσως επόμενη τα ίδια εισιτήρια αυξήθηκαν σε 987. Το 2018, έγιναν στο Μέγαρο δύο καθολικά προσβάσιμες συναυλίες του Αλκίνοου Ιωαννίδη, ενώ το πρόγραμμα του οργανισμού περιλαμβάνει αισθητηριακά φιλικές προβολές και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και εφήβους.
Τα στοιχεία που διαθέτει η Εθνική Λυρική Σκηνή είναι επίσης αισιόδοξα. Στο πλαίσιο του κύκλου «Ολοι μαζί στην όπερα», από τον Δεκέμβριο του 2021 έχουν πραγματοποιηθεί 11 παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας. Eκείνες των δύο προηγούμενων σεζόν («Τα μαγικά μαξιλάρια», «Φάουστ», «Φτηνά τσιγάρα») τις παρακολούθησαν 49 θεατές με προβλήματα ακοής ή όρασης, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για την τρέχουσα σεζόν και τις παραστάσεις «Μποέμ» και «Into the Woods» είναι 68. Στη λίστα αναμένεται να προστεθούν 15 καθολικά προσβάσιμες παραγωγές, στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Και όσο για τον γενικό αριθμό των εισιτηρίων ΑμεΑ που έχουν κοπεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, αυτός ήταν 894 το διάστημα 2021-2022 και 1.198 την περίοδο 2022-2023.
«Λαμβάνουν χώρα περισσότερες καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις, όπου το αναπηρικό κοινό μπορεί να λαμβάνει μια ολόπλευρη υποστήριξη και όχι μόνο μια φιλόξενη υποδομή», σημειώνει στην «Κ» ο δικηγόρος Βαγγέλης Αυγουλάς, πρόεδρος της ΑΜΚΕ «Με Αλλα Μάτια» και τυφλός εκ γενετής. Οι υποδομές έχουν βελτιωθεί, λέει, σε επίπεδο που ενώ ίσως μοιάζει συμβολικό, έχει σημασία. Παράδειγμα, η Λυρική, όπου μπορεί να αφαιρεθεί κάθισμα σε οποιοδήποτε σημείο έχει κλείσει θέση άνθρωπος με αμαξίδιο.
«Γιατί είναι σημαντικό;» τονίζει ο κ. Αυγουλάς. «Γιατί δεν έχουμε διαφορετική χωροθέτηση, δεν θα καθίσουν δηλαδή όσοι χρησιμοποιούν αμαξίδιο σε ένα χώρο και σε έναν άλλο οι συγγενείς, φίλοι, σύντροφοι και συνοδοί τους».
Ο κ. Αυγουλάς αναφέρει επίσης τις παραστάσεις όπου πρωταγωνιστούν ΑμεΑ, όπως του Μεγάρου Μουσικής, αλλά και τη διάθεση οργανισμών, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, να εκπαιδεύσουν σχετικά το προσωπικό τους. Υπογραμμίζει επίσης τη σημασία των θεματικών προσκλήσεων του ΥΠΠΟ για χρηματοδότηση παραστάσεων που απευθύνονται σε άτομα με αναπηρία, καθώς και τη σημασία του χαμηλού έως και μηδενικού εισιτηρίου για τα ΑμεΑ και τους συνοδούς τους.
Αραγε όμως η βελτίωση των υποδομών αξιοποιείται πλήρως; «Είναι και θέμα εκπαίδευσης του αναπηρικού κοινού», υπογραμμίζει ο κ. Αυγουλάς και συνεχίζει: «Πηγαίνουν αρκετοί. Θα μπορούσαν να πηγαίνουν περισσότεροι. Γιατί είναι δύσκολο; Γιατί παραμένει ζήτημα το πώς θα φτάσουν σε αυτούς τους χώρους». Ο κ. Αυγουλάς βάζει στην εξίσωση και το άγχος ενός ατόμου με αναπηρία, ότι μια καθολικά προσβάσιμη παράσταση μπορεί να είναι «πυροτέχνημα» και να μην επαναληφθεί. «Ζητάμε ένα πιο μόνιμο, ετήσιο πρόγραμμα, ώστε να κάνει κάθε ανάπηρο άτομο τον προγραμματισμό του», λέει και καταλήγει: «Τις περισσότερες φορές δεν επαναλαμβάνονται οι καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις. Αν συμβεί κάτι εκείνη την ημέρα, δεν θα μπορέσουμε να ξαναπάμε».
«Θα μπορούσαν να πηγαίνουν περισσότεροι. Γιατί είναι δύσκολο; Γιατί παραμένει ζήτημα το πώς θα φτάσουν σε αυτούς τους χώρους», λέει ο Βαγγέλης Αυγουλάς.