Και η ζωή συνεχίζεται, λίγο πιο ελεύθερη
Αν όλες οι φοβίες που εκφράστηκαν το 2015 είχαν κάποιο έρεισμα στην πραγματικότητα, τότε η καταστροφή θα είχε ήδη συντελεστεί. Εννιά χρόνια μετά την καθιέρωση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, οι προφητείες περί πολιτισμικής αποσάθρωσης θα είχαν εκπληρωθεί. Δεν συνέβη. Και κατά πάσα βεβαιότητα δεν θα συμβεί ούτε τώρα. Οι Ελληνες θα συνεχίσουν να ζουν τις ζωές τους όπως πριν, σχεδόν όλοι. Απλώς οι λίγοι που αντιπροσωπεύει αυτό το «σχεδόν» θα τις ζουν από προχθές πιο ελεύθερα. Οχι γιατί θα μπορούν να επισημοποιούν ενώπιον του αρμόδιου για την εθιμοτυπία αντιδημάρχου την ένωσή τους. Οχι μόνο επειδή τους περιλαμβάνει πλέον ο αστικός κώδικας. Αλλά κυρίως επειδή, δυνάμει αυτής της συμπερίληψης, θα μπορούν να μετάσχουν σε όλες τις εκφάνσεις του συλλογικού βίου με λιγότερα άυλα βάρη. Με λιγότερο φόβο. Χωρίς ντροπή.
Η αλλαγή για τους λίγους θα συντελείται ανεπαίσθητα για τους πολλούς. Οι φοβίες, όμως, που εξέφρασε η μειοψηφία των 77 «όχι» συνιστούν μια πραγματικότητα που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Επειδή είναι παράλογες –ενίοτε στα όρια της δεισιδαιμονίας– δεν σημαίνει ότι είναι ανύπαρκτες – ότι δεν διαμορφώνουν συμπεριφορές. «Αγριεύετε τον κόσμο», είπε ένας από τους διακεκριμένους φορείς των φοβιών. Εχει δίκιο; Εχουν φτάσει τα πολιτισμικά αντανακλαστικά που ο ίδιος εκφράζει σε επίπεδο «εξαγρίωσης» – όπως, ας πούμε, στην αμερικανική ενδοχώρα; Αισθάνεται η μισή Ελλάδα πολιτισμικά αποκομμένη από την άλλη μισή;
Αυτά τα χονδροειδή σχήματα, δεν επιβεβαιώθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες. Εκφράστηκε καχυποψία και προκατάληψη. Αλλά δεν κατέστη δυνατό να εκδηλωθεί μαζικός ηθικός πανικός – όπως ήθελαν όσοι φαντασιώνονταν λαοσυνάξεις. Υπάρχει ενόχληση από την προβολή προτύπων ζωής που δεν συμφωνούν με τα παραδοσιακά στερεότυπα. Αλλά –με λίγες, εξαιρέσεις– δεν έχει την ένταση του μίσους.
Στην Ελλάδα, η ισότητα στον γάμο πέρασε πολύ πιο ήσυχα απ' ό,τι στη Γαλλία. Ακόμη και οι αναμενόμενες αντιδράσεις της Εκκλησίας ήταν σχετικά ήπιες. Στο τέλος της ιστορίας, φάνηκε, για μία ακόμη φορά, ότι οι «προοδευτικοί» υποτιμούν την ωριμότητα της ελληνικής δημοκρατίας –και της ελληνικής κοινωνίας– όσο και οι αντίπαλοί τους.
Οχι, η Ελλάδα δεν είναι μια «θεοκρατούμενη», «υπερσυντηρητική» χώρα. Είναι μια χώρα πλουραλιστική, όπου η φωνή του ιεράρχη από τον άμβωνα ακούγεται όσο και το επιφώνημα του ακτιβιστή από τα θεωρεία της Βουλής.
Η πεντηκονταετής ελληνική δημοκρατία δεν είναι χωλή και τυφλή, όπως την περιγράφουν τα αντιπολιτευτικά κατηγορητήρια που εξάγονται και επανεισάγονται ως δήθεν αποκαλυπτικές τομογραφίες των θεσμών. Είναι, όπως όλες, μια φύσει ατελής δημοκρατία, στο Κοινοβούλιο της όποιας όμως μπορούν να βρίσκουν κοινούς τόπους κόμματα συντηρητικά και αριστερά – μπορούν να συζητούν και συναποφασίζουν για τα θεμελιώδη.
Η ωριμότητα αυτή δεν είναι αποτέλεσμα (μόνο) συγκυριακών χειρισμών. Είναι και το βιωματικό κέρδος από την υπέρβαση πρόσφατων διχασμών.
Ο «κόσμος» δεν «αγριεύει» πια εύκολα. Δεν υπακούει στους επίδοξους εξαγριωτές του. Εχει δημοκρατικές διεξόδους για να ζήσει χωρίς αγριότητα.