Καταλήψεις: ελληνικές οδηγίες χρήσεως
Κατάληψη: η λέξη-κλειδί ξεκινάει από το μακρινό 1973 για να φτάσει έως τις μέρες μας με αμείωτη ένταση. Τα campus παγκοσμίως είχαν πάρει φωτιά, η σπίθα της οποίας θα κατέληγε στην Αθήνα: τα γεγονότα της Νομικής τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, αρχικά, και του Πολυτεχνείου αργότερα, με την περίφημη τριήμερη κατάληψη του Νοεμβρίου που θα κατέληγε σε αιματοκύλισμα. Αλλωστε το «Φράουλες και αίμα», η ταινία-σταθμός που είχε συνταράξει τους νέους της εποχής στη χουντική Ελλάδα, παρουσίαζε μια ξεσηκωτική εκδοχή της κατάληψης του Πανεπιστημίου Κολούμπια στη Νέα Υόρκη λίγα μόλις χρόνια πριν.
Η πρακτική λοιπόν ήταν ξενόφερτη. Το Πολυτεχνείο όμως σμίλεψε ένα ηρωικό φαντασιακό, σε άμεση συνομιλία με την ντόπια παράδοση των «ελεύθερων πολιορκημένων». Κατά την πρώτη Μεταπολίτευση, η ανάμνηση του μυθοποιημένου πλέον Νοέμβρη θα χάραζε τον κώδικα της αμφισβήτησης και θα παρήγε τη γραμματική και τον συντακτικό κανόνα για το πώς θα εκφραζόταν η νεανική διαμαρτυρία στην Ελλάδα. Οι καταλήψεις του Χημείου αλλά και της Νομικής το 1979 ενάντια στον περίφημο νόμο 815, που επαγγελλόταν πως θα «έβαζε τάξη στα ΑΕΙ», θα άφηναν εποχή, σε μια εποχή βέβαια που χαρακτηριζόταν ακόμα από την υπεροπλία των αριστερών φοιτητικών οργανώσεων κάθε είδους. Σημειωτέον πως το τότε ΚΚΕ κριτίκαρε άγρια τις καταλήψεις ως μορφή πάλης που «δεν βοηθούσε τους αγώνες σήμερα». Ο νόμος θα αποσυρόταν τελικά από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1980.
Η ίδια η παλαιά έννοια του ασύλου, που καταπατήθηκε από «έφοδο» της αστυνομίας στο ΑΠΘ μερικές μόλις μέρες πριν από το πραξικόπημα του Απριλίου του '67, που θα επέφερε την ολική κατάργησή του για χρόνια, επανέρχεται δυναμικά εκείνα τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Το 1982, με τον «νόμο-πλαίσιο», το ηγεμονικό πια ΠΑΣΟΚ θα δημιουργούσε ένα σκληρό νομικό καθεστώς που θα δυσχέραινε τρομακτικά την τυχόν καταστρατήγηση του ασύλου από την αστυνομία. Παράλληλα, ο νόμος παρείχε στους φοιτητές το δικαίωμα συμμετοχής στην πανεπιστημιακή διοίκηση, ένα κατά τα άλλα προοδευτικό αίτημα της εποχής, με τη γνωστή, κακή κατάληξη. Μετά μια σειρά πύρινων καταλήψεων του Πολυτεχνείου από αναρχικούς, σειρά θα είχαν οι φοιτητικές αλλά και μαθητικές καταλήψεις ενάντια στον «νόμο Κοντογιαννόπουλου» επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Ο νόμος θεωρήθηκε αυταρχικό πισωγύρισμα και οι καταλήψεις άφησαν εποχή. Η μεταρρύθμιση θα καταργείτο, ενώ παρόμοια τύχη θα είχε και εκείνη του Γεράσιμου Αρσένη, που αναγκάστηκε να «κάτσει καλά» στα τέλη της δεκαετίας. Μέχρι και η γνωστή χιουμοριστική σειρά «Οι απαράδεκτοι», που έσπαζε ρεκόρ τηλεθέασης στα '90s, θα φιλοξενούσε ένα επεισόδιο όπου ο χαρακτήρας του Σπύρου, που ανέκαθεν παινευόταν πως «ήταν στο Πολυτεχνείο» το '73, κάνει ένα επεισοδιακό πέρασμα από μια κατάληψη νεαρών.
Το 2007 θα καταργείτο και ο λεγόμενος «νόμος Γιαννάκου» έπειτα από νέο κύμα καταλήψεων ενάντια στην αναθεώρηση του επάρατου άρθρου σχετικά με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια από τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή, με συναίνεση αρχικά του αντιπολιτευόμενου Γιώργου Παπανδρέου. Μεγάλες καταλήψεις σχεδόν όλων των σχολών πανελλαδικά θα υποχρέωνε την κατά τα άλλα επίμονη υπουργό να αποσύρει το νομοσχέδιο, δεδομένης και της όψιμης υπαναχώρησης ΠΑΣΟΚ, παρότι το ίδιο είχε πρωτοστατήσει στην ιδέα της συνταγματικής αναθεώρησης. Θα ήταν ο προάγγελος του Δεκέμβρη του 2008 αλλά και της κρίσης που ακολούθησε.
Είναι ελληνική ιδιαιτερότητα όλο αυτό; Σαφώς και όχι. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, πως η εφαρμογή της λεγόμενης «διαδικασίας της Μπολόνια» για την ανώτατη εκπαίδευση οδήγησε σε μεγάλες καταλήψεις των ιταλικών campus το 2009-10. Επειτα από μεγάλα κύματα καταλήψεων στα '80s και στα '90s, οι γαλλικές φοιτητικές κινητοποιήσεις με κατάληψη της Σορβόννης για πρώτη φορά από τον Μάη του '68 ανέτρεψαν τον νόμο που αφορούσε την πρώτη εργασία τής τότε κυβέρνησης Σιράκ - Ντε Βιλπέν. Πιο πρόσφατα, το 2023, τα γερμανικά πανεπιστήμια καταλήφθηκαν από φοιτητές που διαμαρτύρονταν ενάντια στην κυβερνητική απραξία απέναντι στην κλιματική αλλαγή, με αντίστοιχα κινήματα σε πανεπιστήμια της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, του Βελγίου και της Τσεχίας. Εμβληματικό το σύνθημα: «Τέλος στα ορυκτά καύσιμα. Κατάληψη τώρα!».
Η ανάμνηση του Πολυτεχνείου παρήγε τη γραμματική και τον συντακτικό κανόνα για το πώς θα εκφραζόταν η νεανική διαμαρτυρία στην Ελλάδα.
Πιθανότατα αυτό που ξενίζει περισσότερο εδώ είναι το γεγονός ότι τα ζητήματα στην Ελλάδα τα τελευταία πολλά χρόνια είναι σχεδόν πανομοιότυπα (εντατικοποίηση, άσυλο, άρθρο 16), ενώ σε άλλες χώρες το ρεπερτόριο δράσης των φοιτητικών κινημάτων –αλλά και το ίδιο το περιεχόμενό τους– αλλάζει και επεκτείνεται. Ισως αυτό είναι που οδηγεί στην αίσθηση του déjà vu και της διαρκούς επανάληψης· κάπως σαν τη μονότονη αντήχηση των συνθημάτων τους.