Χαρακώματα χωρίς αύριο δύο χρόνια μετά
Η Ευρώπη αυτονομήθηκε ενεργειακά, αλλά όχι αμυντικά. Η Ρωσία αποκρούστηκε, αλλά δεν κατέρρευσε. Η Ουκρανία αντέχει, αλλά αιμορραγεί. Ο απολογισμός ενός πολέμου που δεν φαίνεται να έχει διέξοδο
Τα πρώτα εικοσιτετράωρα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι περισσότεροι στη Δύση φοβούνταν ότι η πτώση του Κιέβου ήταν θέμα ημερών. Μόλις τη δεύτερη ημέρα του πολέμου, στις 25 Φεβρουαρίου, ο Βλαντιμίρ Πούτιν καλούσε τον ουκρανικό στρατό να ανατρέψει την κυβέρνηση Ζελένσκι, την οποία περιέγραφε ως «συμμορία ναρκομανών και νεοναζί», για να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία. Την επομένη, η ουκρανική πρεσβεία στο Λονδίνο γνωστοποιούσε ότι οι Αμερικανοί είχαν προτείνει στον Ουκρανό πρόεδρο να φύγει από το Κίεβο, προεξοφλώντας ρωσική προέλαση. «Ο αγώνας δίνεται εδώ. Χρειάζομαι όπλα, όχι βόλτα», ήταν η απάντησή του.
Στους επόμενους μήνες του 2022, η απώθηση των εισβολέων από τα περίχωρα του Κιέβου, η ανακατάληψη της Χερσώνας στον Νότο και περιοχών γύρω από το Χάρκοβο, στα βορειοανατολικά, θρυμμάτισαν τις ελπίδες του Κρεμλίνου για γρήγορη νίκη, που θα επέβαλλε στους Ουκρανούς μια καρχηδόνια ειρήνη. Στο μεταξύ, μια δεύτερη, ακόμη μεγαλύτερων διαστάσεων ρωσική αυταπάτη είχε επίσης θρυμματιστεί: η πεποίθηση ότι οι αντιδράσεις της Δύσης θα ήταν περιορισμένες, καθώς το μεν ΝΑΤΟ, μετά και το πρόσφατο φιάσκο στο Αφγανιστάν, ήταν «εγκεφαλικά νεκρό», όπως έλεγε και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, οι δε Ευρωπαίοι, και ιδίως οι Γερμανοί, δεν θα διακινδύνευαν να διακόψουν την ενεργειακή τους εξάρτηση από τη Μόσχα, γιατί κάτι τέτοιο, όπως είπε τον Μάιο του 2022 ο Πούτιν, «θα ήταν οικονομική αυτοκτονία». Αλλωστε, ο δεύτερος αγωγός Nord Stream μόλις είχε ολοκληρωθεί και οι Γερμανοί θα υφίσταντο μεγάλη ζημιά αν έριχναν στη χωματερή μια τόσο μεγάλη επένδυση.
Ενεργειακός εκβιασμός
Ο Ρώσος πρόεδρος χρησιμοποίησε το φυσικό αέριο ως μοχλό εκβιασμού των Ευρωπαίων, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις παροχές καθώς πλησίαζε ο πρώτος χειμώνας από την έναρξη της εισβολής. Το στρατήγημά του λειτούργησε, όμως, ως μπούμερανγκ. Οι Γερμανοί εθνικοποίησαν τις εγκαταστάσεις της Gazprom και αντικατέστησαν
σε χρόνο-ρεκόρ το ρωσικό φυσικό αέριο με νορβηγικό και υγροποιημένο αμερικανικό, ενώ η Ε.Ε. ανέλαβε να διαπραγματευθεί για λογαριασμό όλων των κρατών-μελών προμήθειες για την υποκατάσταση των ρωσικών υδρογονανθράκων, σε καλύτερες τιμές. Τους βοήθησε και η τύχη, ή μάλλον η δυστυχία της κλιματικής αλλαγής, καθώς οι δύο τελευταίοι χειμώνες ήταν ασυνήθιστα ζεστοί. Σε κάθε περίπτωση, ο Πούτιν κατάφερε να επιταχύνει τον ενεργειακό απογαλακτισμό της Ευρώπης από τη χώρα του, καίγοντας ένα στρατηγικό του χαρτί χωρίς να κερδίσει τίποτα.
Εξίσου εντυπωσιακά διαψεύστηκαν, ωστόσο, και τα ακραία σενάρια των Αμερικανών και των πιο στενών συμμάχων τους, που επέμεναν να βλέπουν τη Ρωσία σαν «μια Δημοκρατία του Aνω Βόλγα, οπλισμένη με πυρηνικά», κατά τον διαδεδομένο, επί Ψυχρού Πολέμου, αφορισμό για την ΕΣΣΔ. Η ρωσική οικονομία και το ρούβλι άντεξαν τον καταιγισμό των κυρώσεων και οι ρωσικοί υδρογονάνθρακες ανακατευθύνθηκαν αποτελεσματικά από την Ευρώπη στην Κίνα και την Ινδία. Οι λαϊκές αντιδράσεις στον πόλεμο υπήρξαν εξαιρετικά περιορισμένες και το ποθητό, στην Ουάσιγκτον, ανακτορικό πραξικόπημα εναντίον του Πούτιν δεν εκδηλώθηκε ποτέ, καθώς οι ρωσικές ελίτ συσπειρώθηκαν γύρω από τον πρόεδρο ή προτίμησαν τη σιωπή. Το μόνο σοβαρό ρήγμα εκδηλώθηκε με την ανταρσία της Wagner τον περασμένο Ιούνιο –το τίμημα για την πάντα ριψοκίνδυνη επιστράτευση μισθοφόρων, ιδίως όταν οι απώλειες είναι μεγάλες–, αλλά και αυτό έκλεισε γρήγορα.
Πόλεμος φθοράς
Η συμπλήρωση δύο χρόνων πολέμου βρίσκει Ρώσους και Ουκρανούς καθηλωμένους σε μάχες χαρακωμάτων, χωρίς σοβαρές προσδοκίες για θεαματικές ανατροπές προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση στο ορατό μέλλον. Βέβαια σε κάθε πόλεμο φθοράς έρχεται κάποτε η στιγμή που ένα από τα δύο στρατόπεδα καταρρέει, έχοντας εξαντλήσει τις εφεδρείες και τις αντοχές του. Στην προκειμένη περίπτωση ο κλήρος φαίνεται να πέφτει στην Ουκρανία. Παρά την τεράστια βοήθεια που εισέπραξε από τη συλλογική Δύση, η οποία διεξάγει έναν «πόλεμο μέσω αντιπροσώπων» εναντίον της Ρωσίας, η Ουκρανία δυσκολεύεται να αντέξει στην πίεση μιας χώρας με τετραπλάσιο πληθυσμό και δεκαπλάσια οικονομία. Εχοντας καθηλωθεί, μετά την αποτυχία της καλοκαιρινής αντεπίθεσης, σε αμυντικές θέσεις, αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες στην επιστράτευση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που χρειάζονται για να δώσουν ανάσες στα στρατεύματα της πρώτης γραμμής. Αυτές οι δυσκολίες ήταν και ο κύριος λόγος της επώδυνης ρήξης ανάμεσα στον Ζελένσκι και τον μέχρι πρότινος αρχηγό του ουκρανικού στρατού, Βαλέρι Ζαλούζνι. Οι ουκρανικές επιτυχίες στον πόλεμο των drones εναντίον του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα αποτελούν τονωτικές ενέσεις ηθικού, αλλά δεν αλλάζουν ποιοτικά την εικόνα.
Νέα στρατηγική
Κατά τη συνάντησή του με τον Ζελένσκι στην Ουάσιγκτον, τον περασμένο Δεκέμβριο, ο Τζο Μπάιντεν δήλωσε: «Θα συνεχίσουμε να εξοπλίζουμε την Ουκρανία για όσο διάστημα αυτό θα είναι δυνατό». Η αλλαγή στη φρασεολογία (μέχρι τότε το στερεότυπο ρεφρέν ήταν «για όσο χρειαστεί») δεν ήταν, βέβαια, τυχαία. Λίγο αργότερα, στις 26 Ιανουαρίου, η Washington Post έριξε τη βόμβα της: Ο Αμερικανός πρόεδρος, έγραψε η εφημερίδα, έχει καταστρώσει μια νέα στρατηγική ώστε να μπορέσει το Κίεβο να αμυνθεί αποτελεσματικά στην πίεση των Ρώσων και να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από τις καλύτερες δυνατές θέσεις, αλλά δεν πιστεύει ότι είναι ρεαλιστικό, πλέον, να ανακαταλάβουν οι Ουκρανοί το 18% του εδάφους τους που έχει χαθεί. Ενδεχομένως οι Αμερικανοί σκέφτονται ότι πήραν ό,τι μπορούσαν να πάρουν από αυτόν τον πόλεμο (την ενίσχυση του ΝΑΤΟ με Φινλανδία και Σουηδία, το τέλος των γαλλικών ονείρων για «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης, τον εξοστρακισμό της Ρωσίας σε ρόλο παρία από τη συλλογική Δύση) και ότι μια μαξιμαλιστική στρατηγική θα μπορούσε να καταστρέψει ολοσχερώς τους Ουκρανούς και να ζημιώσει τους ίδιους.
Η απάντηση του Πούτιν ήρθε με την πρόσφατη, πολύκροτη συνέντευξή του στον Αμερικανό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον. Εκεί, ο Ρώσος πρόεδρος προσκάλεσε, ουσιαστικά, τον Αμερικανό ομόλογό του σε μια απευθείας διαπραγμάτευση για το Ουκρανικό, υπονοώντας ότι δεν επιδιώκει πλέον ανατροπή του Ζελένσκι και είναι διατεθειμένος να κουβεντιάσει μαζί του. Βέβαια, η προοπτική μιας βιώσιμης συμφωνίας ειρήνης παραμένει αόρατη στη γραμμή του ορίζοντα, καθώς ούτε η Ρωσία είναι έτοιμη να παραιτηθεί από τα εδαφικά της κέρδη ούτε η Ουκρανία να δεχθεί έναν νέο εθνικό ακρωτηριασμό. Εκείνο που θα μπορούσε να περιμένει κανείς, κάποια στιγμή, είναι μια ανακωχή τύπου Συμφωνιών του Μινσκ, που ακολούθησαν τη σύγκρουση του 2014 – ουσιαστικά ένα διάλειμμα μέχρι τον επόμενο γύρο της σύγκρουσης. Αλλά ακόμη κι αυτό δεν φαίνεται πιθανό πριν από τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου, καθώς ο μεν Μπάιντεν δεν θα ήθελε να εμφανιστεί διαλλακτικός έναντι της Μόσχας σε προεκλογική περίοδο, ο δε Πούτιν έχει κάθε λόγο να περιμένει μήπως εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ. Γιατί μπορεί ο Ρώσος πρόεδρος να είπε τις προάλλες ότι προτιμάει τον «πιο έμπειρο και προβλέψιμο» Μπάιντεν, αλλά κι αυτό το τελευταίο σχόλιο του Πούτιν όλοι το πήραν ως άλλο ένα δείγμα σαρδόνιου χιούμορ.
H ουκρανική αντίσταση θρυμμάτισε τις ελπίδες του Κρεμλίνου για γρήγορη νίκη, που θα επέβαλλε στο Κίεβο μια καρχηδόνια ειρήνη, καθώς και την αυταπάτη ότι οι αντιδράσεις της Δύσης θα ήταν περιορισμένες.