Η βία είναι μόδα
« Αιματοβαμμένο έθνος» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Πολ Οστερ που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Είναι ο λογαριασμός της οπλοκατοχής στις ΗΠΑ, 40.000 νεκροί από πυροβόλα όπλα, 40.000 νεκροί από τροχαία. Χώρια οι ανάπηροι, οι τραυματίες. Το ενδιαφέρον με το σύντομο, αλλά ιδιαιτέρως πυκνό σε στοιχεία και πληροφορίες, κείμενο είναι ότι προσπαθεί να εξηγήσει σ' εμάς που βλέπουμε την αμερικανική κοινωνία σαν εξωτική χώρα, ότι η οπλοκατοχή είναι οντολογικό ζήτημα. Ο Οστερ το ανάγει στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας, όταν η οργάνωση της Πολιτοφυλακής αποτελούσε το αντίπαλον δέος σε έναν κεντρικά οργανωμένο στρατό, που μπορούσε να απειλήσει την ανεξαρτησία των πολιτειών. Για τη σημερινή κατάσταση θεωρεί υπεύθυνο τον αγώνα που έδωσαν οι «Μαύροι Πάνθηρες» για τη νομιμοποίηση των πυροβόλων όπλων. Οπως λέει ο Οστερ, η απαγόρευση της οπλοκατοχής δεν θα έχει διαφορετικά αποτελέσματα από την ποτοαπαγόρευση, την ανάπτυξη ενός κυκλώματος λαθρεμπορίου το οποίο υπήρξε πηγή έμπνευσης για το Χόλιγουντ.
Αυτά, εν περιλήψει, για την κατάσταση στην εξωτική χώρα. Σ' εμάς εδώ κάτω η οπλοκατοχή απαγορεύεται. Πράγμα που σημαίνει ότι, αν σε συλλάβουν επειδή έχεις καλάσνικοφ, σε απελευθερώνουν, αφού όμως σε έχουν συλλάβει. Και αν σε συλλάβουν ξανά, επειδή χρησιμοποίησες το καλάσνικοφ, αναφέρεσαι στις ειδήσεις ως «γνωστός στις Αρχές». Είναι πρόβλημα τα όπλα που κυκλοφορούν στην επικράτεια; Ναι, είναι πρόβλημα. Μην τολμήσεις να τσακωθείς με τον βλαμμένο που κόντεψε να σε σκοτώσει στη διάβαση των πεζών, διότι δεν ξέρεις αν οπλοφορεί.
Το πραγματικό μας πρόβλημα, ωστόσο, δεν είναι τα όπλα. Το πραγματικό μας πρόβλημα είναι η ακαταμάχητη γοητεία της βίας, σε όλες τις μορφές. Μας εντυπωσιάζει η πανδημία της εφηβικής βίας; Ομάδες ή συμμορίες επιτίθενται εναντίον συμμαθητών τους. Δεν τους φτάνει να τους κακοποιούν. Δημοσιοποιούν το κατόρθωμά τους. Πρώτον, διότι το θεωρούν κατόρθωμα και θέλουν να εισπράξουν τα εύσημα. Δεύτερον, διότι αδιαφορούν για τις συνέπειες. Ας το παραδεχθούμε ότι έχει αλλάξει η ποιότητα της βίας. Δεν φτάνει η εμπράγματη άσκησή της. Απαιτείται και η αναπαράστασή της για να ολοκληρωθεί, να γίνει θέαμα. Γεγονός που σημαίνει ότι η βία απελευθερώνεται για να επιδείξει το πρόσωπο της γοητείας της. Γιατί γοητεύει η βία; Και δεν αναφέρομαι στις οργανωμένες συμμορίες με τα καλάσνικοφ που κλέβουν χαλκό. Αναφέρομαι στους εφήβους που κακοποιούν συνομηλίκους τους. Τους γοητεύει το αίσθημα υπεροχής; Μάλλον ναι. Ποιες συνθήκες, όμως, τους έδωσαν την άνεση να το ασκούν σε κάποιον συνομήλικό τους; Το αίσθημα της ατιμωρησίας σίγουρα ναι. Ομως, δεν μου φτάνει. Αυτό, ας πούμε, ότι είναι το περίβλημα. Ομως, ποιο είναι το κίνητρο;
Τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια κοινωνία που έχει απενοχοποιήσει τη βία. Ο Οστερ συγκρίνει τους νεκρούς από τροχαία με τους νεκρούς από πυροβόλα. Οπου το τροχοφόρο μπορεί να συγκριθεί, και όχι αδίκως, με ένα όπλο. Ο δικός μας απολογισμός είναι 625 νεκροί από τροχαία την περασμένη χρονιά, χώρια οι καταδικασμένοι σε αναπηρία. Δεν ξέρω πόσοι είναι νεκροί από πυροβόλα. Η βία δεν επιλέγει τα όργανά της. Μπορεί να είναι ένα καλάσνικοφ, μπορεί να είναι ένα αυτοκίνητο που τρέχει με διακόσια.
Ιδρύθηκε επιτροπή ειδικών για την αντιμετώπιση της εφηβικής βίας. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω το έργο τους εκ των προτέρων, υποθέτω, από τα συμφραζόμενα, ότι τα πορίσματά της θα αναφέρονται στην οικογένεια και στην παιδεία. Περιμένω με αγωνία τα αποτελέσματα. Εκτιμώντας ότι η παιδεία μας έχει εξαντλήσει όλα τα μέσα που διαθέτει για να χειραγωγήσει την ακαταμάχητη γοητεία που ασκεί η βία. Δύναμη αντίδρασης στα υπαρξιακά κενά που αφήνει; Δύναμη, πάντως, που υπερβαίνει τα όρια του ορθολογισμού μας. Ας μην ξεχνάμε την ήττα της δημοκρατίας στον Μεσοπόλεμο. Και τότε την Ευρώπη, πατρίδα του ορθολογισμού, τη σάρωσε η ακαταμάχητη γοητεία της βίας, χιτλερικής ή σταλινικής.
Δεν ισχυρίζομαι ότι είμαστε εκεί. Μακριά από εμάς. Ομως δεν μπορώ να μην επισημάνω την κοινωνική αμηχανία μας απέναντι στην πανδημία της βίας. Προσπαθήσαμε να την περιχαρακώσουμε στα γήπεδα. Την είπαμε «οπαδική». Και μετά διαπιστώσαμε ότι ξεχειλίζει και γίνεται «εφηβική». Ας μη γελιόμαστε. Η βία είναι μόδα. Και τη μόδα δεν την αντιμετωπίζεις με λογικά επιχειρήματα.