Ερωτας και τέχνη στο Σεν Τροπέ
H Σαρλότ Ελμάν-Κασέν διηγείται το ερωτικό τρίο στη ζωή του διάσημου ζωγράφου Πολ Σινιάκ
Tη γνωρίσαμε στην Αθήνα στις αρχές του Ιανουαρίου, όταν ήρθε για τα εγκαίνια της εικαστικής έκθεσης «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου», ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα σε αυτό το κίνημα, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.
Ψηλή και λεπτοκαμωμένη, διαθέτει χάρη και κομψότητα χωρίς επιτήδευση. Είναι η Σαρλότ Ελμάν-Κασέν, διευθύντρια του Αρχείου Σινιάκ και δισεγγονή του περίφημου νεοϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Πoλ Σινιάκ. Είναι η κόρη της Φρανσουάζ Κασέν, συνιδρύτριας και διευθύντριας του Musée d'Orsay (Μουσείο Ορσέ) στο Παρίσι. Είναι επίσης κληρονόμος μιας οικογενειακής ιστορίας στην οποία δύο γυναίκες μοιράζονται ένα παιδί, και συγγραφέας
του βιβλίου «Glissez, mortels...» («Γλιστρήστε, θνητοί...»), μια φράση με την οποία η μητέρα της συνιστούσε σε όλους λίγη ελαφρότητα για να αντιμετωπίσουν την ύπαρξη.
Για ποια από όλα αυτά τα θέματα θα μιλούσαμε στη συνέντευξη, αναρωτιόμουν. Για τον προπάππου της, ένα στοχαστή του κινήματος του «πουαντιγισμού»; (Σ.σ. η λέξη περιγράφει στην ουσία τη ζωγραφική διαδικασία και όχι το περιεχόμενο του συγκεκριμένου ρεύματος, γι' αυτό και προτιμάται πλέον ο όρος νεοϊμπρεσιονισμός.) Για το Μουσείο Ορσέ, ναό του ιμπρεσιονισμού, που «σκηνογράφησε» η μητέρα της μεταξύ 1986 και 1994, και όπου εκείνη νιώθει σαν στο σπίτι της; Ή μήπως για τη συναρπαστική συγγραφική έρευνά της, που την οδήγησε στην αποκάλυψη της ερωτικής ζωής του προπάππου της;
«Οταν ήμουν μικρή, μου έλεγαν απλώς ότι είμαι απόγονος της ερωμένης του προπάππου μου. Αλλά τα παιδιά δεν εκπλήσσονται με τίποτα. Αρχισα να αμφισβητώ τον εαυτό μου όταν συνειδητοποίησα πως αυτό εξέπληξε τους γύρω μου», λέει η ίδια. Αρχίζουμε, λοιπόν, ανατρέχοντας στο παρελθόν.
Ο Πολ Σινιάκ και η Μπερτ Ρομπλέ παντρεύτηκαν το 1892, ύστερα από εννέα χρόνια συμβίωσης. Ηταν και οι δύο περίπου 30 χρόνων: εκείνος, αναγνωρισμένος καλλιτέχνης και ηγέτης ενός δυναμικού κινήματος, μιας νέας ζωγραφικής. Εκείνη, η φίλη και μούσα του, προστάτις, θαυμάστρια και καθησυχαστική ερωμένη. Ο δεσμός του έμοιαζε άθραυστος έως την άφιξη του ζεύγους των γειτόνων τους, του Πιερ και της Ζαν Σελμερσέμ. Ο Πιερ ήταν αρχιτέκτονας, η γυναίκα του ζωγράφος.
– Μπορείτε να μας περιγράψετε τις προσωπικότητες των τριών προσώπων που συμμετείχαν στη μεικτή οικογένεια από την οποία κατάγεστε;
– Ο Πολ Σινιάκ ήταν καλλιτέχνης, αλλά και άνθρωπος παθιασμένος με τη ζωή καθ' όλη τη σημασία της λέξης: Ηταν διεκδικητικός στην υπεράσπιση των ιδεών του για την τέχνη και την πολιτική, αλλά και πολύ ζωηρός, δραστήριος, αθλητικός και θερμός. Η προσωπικότητά του ήταν ισχυρή και γοητευτική, ελκυστική για τους γύρω του, είτε ήταν φίλοι, είτε θαυμαστές, είτε μαθητές.
Η Μπερτ, σύζυγός του και εξαδέλφη του ζωγράφου Πισαρό, υπήρξε αρχικά μοδίστρα και σχεδιάστρια καπέλων. Ηταν μια γυναίκα που δεχόταν την κάπως μποέμικη ζωή του συζύγου της, αλλά πολύ ερωτευμένη μαζί του με παραδοσιακό τρόπο.
Η Ζαν ήταν μια πιο μοντέρνα γυναίκα (αλλά και νεότερη): καλλιτέχνις η ίδια, ζωγράφος και σχεδιάστρια, δεν δίστασε να κάνει κάτι εντελώς έξω από τα συνηθισμένα εκείνη την εποχή. Αφησε τον σύζυγό της και τα τρία παιδιά της, για να ζήσει τον έρωτά της. Ακόμη και σήμερα, αυτό ακούγεται πολύ δύσκολο.
– Πιστεύετε ότι η ύπαρξη αυτού του τολμηρού για την εποχή «τριγώνου» άφησε μια σκιά πικρίας στις σχέσεις των γυναικών της οικογένειάς σας με τον Σινιάκ;
– Περιέργως, όχι. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που με ώθησαν εξαρχής να επιδιώξω να μάθω περισσότερα. Μου φάνηκε τελείως τρελό: Υπάρχει ένα παράνομο ζευγάρι που έχει αποκτήσει ένα παιδί, η σύζυγος καταλήγει να το υιοθετήσει, και το αναθρέφει με πολλή αγάπη. Ολα αυτά συμβαίνουν από το 1900 έως 1920!
Στην πραγματικότητα, τα πράγματα
«Οταν ήμουν μικρή, μου έλεγαν απλώς ότι είμαι απόγονος της ερωμένης του προπάππου μου. Αλλά τα παιδιά δεν εκπλήσσονται με τίποτα».
δεν ήταν τόσο εύκολα. Ανακάλυψα ότι υπήρξε πολύ πόνος εκείνη την εποχή και για τους τρεις τους. Και ήταν πιο δύσκολο για την εγκαταλελειμμένη σύζυγο, φυσικά, αλλά φαίνεται ότι η ζωή γιάτρεψε τις πληγές. Η ζωή, και ο ίδιος ο Σινιάκ, που μέχρι τον θάνατό του, έκανε τα πάντα για να εξαλείψει τις αντιπαραθέσεις και να λειάνει τις αιχμές στη σχέση αυτών των δύο γυναικών.
– Μιλήστε μας για την καθημερινότητα στο σπίτι του Σινιάκ στην Κυανή Ακτή. Εχετε και εσείς αναμνήσεις εκεί;
– Για εκείνον το Σεν Τροπέ ήταν πάνω από όλα τόπος εργασίας, με ένα τεράστιο, ειδικά σχεδιασμένο εργαστήριο. Πάντα ήξερα αυτό το σπίτι ως μέρος διακοπών, αλλά υπήρξε και για μένα ιδιαίτερο, επειδή όλα θύμιζαν το παρελθόν. Η ψυχική κατάσταση όσων έζησαν εκεί και η ένταση του καλλιτέχνη παρέμειναν στο σπίτι, χάρη στη φροντίδα της κόρης του και της εγγονής του – της μητέρας μου.
Το εργαστήριο διατηρείται ως έχει, με τα υπάρχοντά του, τα βιβλία του, ακόμη και τον εξοπλισμό για την ιστιοπλοΐα. Αλλά δεν είναι τρομακτικό. Ο Σινιάκ ζούσε πολύ απλά, αγαπούσε τα όμορφα πράγματα αλλά όχι την υπερβολή. Αυτό σήμερα φαίνεται αταίριαστο σε ένα μέρος σαν το Σεν Τροπέ, όπου όλα γίνονται για μια πελατεία η οποία λατρεύει την πολυτέλεια!
– Πώς επηρέασαν τη ζωή και τη ζωγραφική του προπάππου σας το μεσογειακό τοπίο και ο τρόπος ζωής στο Σεν Τροπέ στις αρχές του 20ού αιώνα;
– Το τοπίο και το καθαρό φως της Μεσογείου πραγματικά ανέτρεψαν και αποθέωσαν τη ζωγραφική του – το 1892 ήταν ήδη αναγνωρισμένος, αν και αμφιλεγόμενος, καλλιτέχνης. Ζώντας σε αυτή την περιοχή όπου ο ήλιος είναι πολύ δυνατός και το φως λευκό, συνειδητοποίησε ότι η τεχνική του «διχασμού» (ντιβιζιονισμός) που ανέπτυξε με τον Ζορζ Σερά δεν μπορούσε πλέον να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο, επειδή τα χρώματα γίνονται πολύ χλωμά. Ετσι, για να δείξει αυτό που έβλεπε, κυρίως τα ατελείωτα ηλιοβασιλέματα, άλλαξε την παλέτα του και επέλεξε το πορτοκαλί χρώμα, τα πιο ζεστά κόκκινα, το ροζ, τα πιο φωτεινά μοβ. Και με το αγαπημένο του χρώμα, το κίτρινο, πραγματικά ξετρελάθηκε!
– Για να βρείτε την ιστορία των προγόνων σας, ψάξατε τα προσωπικά αρχεία αλληλογραφίας του προπάππου σας. Ηταν μια διαδικασία επίπονη ή λυτρωτική;
– Ηταν απελευθερωτική. Οι απογοητεύσεις που ανακάλυψα ότι βίωσαν όλοι με συγκίνησαν, αλλά τα γεγονότα ήταν ήδη μακριά μου. Ομως χάρηκα διαπιστώνοντας ότι η διαίσθησή μου δεν με είχε εξαπατήσει: Για κανέναν δεν ήταν τόσο απλό όσο ήθελαν να με πείσουν. Καθώς μάλιστα καμία από τις επιστολές δεν είχε ημερομηνία και ο αριθμός τους ήταν τεράστιος –ο Σινιάκ αφιέρωνε καθημερινά δύο ώρες στην αλληλογραφία του–, είχα την αίσθηση ότι διεξάγω περισσότερο αστυνομική παρά συγγραφική έρευνα. Στο τέλος διαπίστωσα ότι ο «ανθρώπινος» φόρος που πλήρωσαν και οι τρεις υπήρξε βαρύτατος, αλλά σχεδόν αξιοθαύμαστος. Και με ανακούφιζε να γνωρίζω ότι στο τέλος έκαναν το καλύτερο δυνατό.
«Στο τέλος διαπίστωσα ότι ο “ανθρώπινος” φόρος που πλήρωσαν και οι τρεις υπήρξε βαρύτατος, αλλά σχεδόν αξιοθαύμαστος».