Μαϊμού πρωταθλήτρια αυτογνωσίας
Οκτώ διηγήματα με ισχυρή ομολογία πίστης στη δυνατότητα μιας πειστικής φαντασιακής αλήθειας
ΧΑΡΟΥΚΙ ΜΟΥΡΑΚΑΜΙ Σε πρώτο ενικό μετάφραση - επίμετρο: Βασίλης Κιμούλης εκδ. Ψυχογιός, 2023, σελ. 223
Στον βαθμό που η λογοτεχνία δεν είναι παρά ένα καθοδηγούμενο όνειρο, όπως φρονεί, ως γνωστόν, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, τότε εμπεδώσεις αναβαθμισμένου λόγου, όπως αυτές που περιέχονται στο προκείμενο σπονδυλωτό έργο του αενάως ευρηματικού, συστηματικά απρόοπτου, επί σειράν ετών υποψήφιου νομπελίστα Χαρούκι Μουρακάμι (Κιότο, Ιαπωνία, 1949 -), συνιστούν επαρκώς συγκερασμένα δείγματα της συγκεκριμένης προοπτικής. Η διηγητική συμπεριφορά συνάδει ομολογουμένως με την όλη ψυχοπνευματική δράση. Οι αλλεπάλληλοι συγκερασμοί αμιγώς νοητών και πραγματικών, καθ' όλα προσιτών ορατών συναποτελούν τον εμφανώς σταθερό δείκτη των διαδοχικών ωσμώσεων. Η διαπραγμάτευση του εκάστοτε θέματος, με την κατ' εξακολούθηση παρεμβολή παραδοξοτήτων και εξόφθαλμων αντιφάσεων, παραπέμπει, εμμέσως πλην σαφώς, στα ανάλογα, ομολογουμένως επιτυχή συνθέματα του σχεδόν συνομήλικου, δασκάλου των αιφνιδιασμών, Πολ Οστερ (Νιούαρκ, ΗΠΑ, 1947-). Η μυθοπλασία επαυξάνει κι εδώ τις δυνατότητες αξιοποίησης του πεδίου της ομιλίας.
Η δε ομολογία πίστης στη δυνατότητα μιας καθ' όλα πειστικής φαντασιακής αλήθειας διατηρεί αμείωτη την ισχύ της και στα οκτώ διηγήματα της παρούσας συλλογής. Η επίδραση του εξωλογικού συνδρόμου, ό,τι δηλαδή αντιστρατεύεται προγραμματικά τις δομές της πραγματικότητας, διατηρεί ανέπαφη την εμβέλειά της. Οι συναφείς αποτυπώσεις δεσμεύονται δηλαδή από μια σαφέστατα διατυπωμένη αρχή, όπως προβάλλει φέρ' ειπείν και στις καθ' όλα κρίσιμες σημασιολογικά σελίδες 131 και 203 αντιστοίχως. Εννοώ τα εξής χαρακτηριστικά: «Για μια άλλη φορά ένιωσα να τα χάνω. Είχα την αίσθηση ότι τα κομμάτια της πραγματικότητας αντάλλασσαν έτσι απλά θέση με τη μη πραγματικότητα. Αλλά δεν υπήρχε αμφιβολία πως είχα μοιραστεί δύο μεγάλα μπουκάλια μπίρας Saporo με τη μαϊμού, ενώ άκουγα την ιστορία της ζωής της [...] υπήρχαν φορές που η αιτία ήταν ξεκάθαρη, αλλά πιο συχνά δεν ήταν. Και δεν είχα πάντα την αίσθηση ότι ήταν δική μου η επιλογή, αλλά περισσότερο ότι με επέλεγε η ίδια η επιλογή».
Αυτόνομη περσόνα
Η μαϊμού, η οποία συμπρωταγωνιστεί στο πέμπτο και κατά πολύ εκτενέστερο κομμάτι της συλλογής, δεν συνιστά απλώς, όπως θα έκρινε ενδεχομένως μια επιπόλαια ανάγνωση, το alter ego του αφηγηματικού υποκειμένου. Η μαϊμού προσέρχεται με τη σειρά της στη σκηνή της εξιστόρησης παθών ως μια αυτόνομη, ανεξάρτητη και καθ' όλα αυτάρκης κειμενική παρουσία. Εξομολογείται ό,τι νομίζει ότι μας ενδιαφέρει με την άνεση μιας καθ' όλα αποδεκτής περσόνας ενός δημοφιλούς μυθιστορήματος. Γνωρίζει άλλωστε από πρώτο χέρι πολύ περισσότερα από όσα φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται η ίδια η πρωτοπρόσωπη ανθρώπινη ύπαρξη. Η μαϊμού είναι ομολογουμένως μια πρωταθλήτρια αυτογνωσίας. Το δε διακύβευμα της μεταβίβασης από το δήθεν μονοσήμαντο ζώο στο έλλογο ον ολοκληρώνεται χωρίς απώλειες, καταχρηστικές φθορές ή τραύματα. Η μαϊμού είναι κι αυτή ένας πράγματι έμπειρος χρήστης του ικανού και αναγκαίου λεκτικού φορτίου. Και μάλιστα συναρπαστικού. Η ακριβολογία της μαϊμούς, βεβαίως, εννοείται ότι μεταφέρει τις εννοιολογικές συνιστώσες της ίδιας της φύσης. Η λέξη σπεύδει να υποστηρίξει τη ριζική μεταμόρφωση της μαϊμούς από ένα τυπικό στέλεχος των τροπικών δασών σε πρωτογενή παράγοντα σκέψης. Και μάλιστα ακραιφνώς διαλεκτικής. Εξ ου και η ομολογούμενη γοητεία του όλου εγχειρήματος.
Η διάσταση του συμβολικού εντέχνως ανοίγει διάπλατα. Αντίστοιχη ενδελεχής μεθοδολογία της θεματολογικής εξέλιξης εντοπίζεται αμέσως και στα υπόλοιπα καλώς διαρθρωμένα διηγήματα. Το εγώ κατά κανόνα διαθλάται. Και μάλιστα πολλαπλώς. Η όποια επιλεγμένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα προοικονομεί τη δυνατότητα εισόδου μας σε άλλους χωροχρόνους. Χωρίς βέβαια να εξασφαλίζεται εκ των προτέρων η επαναφορά στην όποια εξ αντικειμένου πραγματικότητα. Οι λέξεις αποδίδουν τη ρευστότητα της ζωής. Ο εσωτερικός άνθρωπος καλείται να διαχειριστεί τις προτεινόμενες αμφισημίες, όσο αποτελεσματικότερα γίνεται. Ο,τι συμβαίνει δηλαδή στο τελευταίο διήγημα, το οποίο έδωσε τον τίτλο του στο βιβλίο. Συγκρατώ εν προκειμένω ότι τα μετ' επιτάσεως λεγόμενα παράλληλα σύμπαντα ήταν άλλωστε ανέκαθεν ιδιαίτερα οικεία στον Χαρούκι Μουρακάμι. Ετσι η ανάγνωση δεν χάνει ποτέ τον ρυθμό της: η μια σελίδα μετά την άλλη προσθέτει απόλαυση. Η αναμφισβήτητη δημοφιλία αποδεικνύει εκ του ασφαλούς την εμφανώς ακατανίκητη ροπή των δεκτών προς το εξόφθαλμο ά-λογο. Ο αποτελεσματικός, ιδιαζόντως ευρηματικός Χαρούκι Μουρακάμι, το ύφος του οποίου απέδωσε τόσο εύστοχα ο δόκιμος μεταφραστής, επιβεβαιώνει στην πράξη την άριστη εκ μέρους του διερμηνεία και του εξόχως επιδραστικού συλλογικού ασύνειδου.
Η διαπραγμάτευση του εκάστοτε θέματος, με την κατ' εξακολούθηση παρεμβολή παραδοξοτήτων, παραπέμπει στα ανάλογα συνθέματα του Πολ Οστερ.