Μπορεί η Ε.Ε. να αγοράζει και τουρκικά όπλα;
Στο «μοίρασμα» της «πίτας» υπάρχει αδιαμφισβήτητο ενδιαφέρον και από τρίτες χώρες, που βλέπουν συγχρόνως «ευκαιρίες» λόγω της συγκυρίας του πολέμου στην Ουκρανία. Σε πρόσφατη διαρροή στο Bloomberg, η Τουρκία επανέφερε το ενδιαφέρον να μετάσχει σε εταιρικές σχέσεις του ΝΑΤΟ με την Ε.Ε. εν είδει «παζαριού» για τον επόμενο γενικό γραμματέα της Συμμαχίας, τον Ολλανδό πρωθυπουργό Μαρκ Ρούτε. Αν και κανείς δεν επιβεβαιώνει τη διαρροή, ωστόσο Ευρωπαίοι διπλωμάτες μιλώντας στην «Κ» δεν θεωρούν τυχαία τη συγκυρία. Nατοϊκή πηγή ανέφερε ότι οι πληροφορίες ενδεχομένως να έχουν βάση εφόσον η Ολλανδία έχει την «πρωτοκαθεδρία» στη μόνιμη διαρθρωμένη αμυντική συνεργασία της Ε.Ε., PESCO, όπου η Τουρκία επιδιώκει να μπει. Η Αγκυρα μάλιστα προτάσσει την ολοένα αυξανόμενη αμυντική βιομηχανία της για την «ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας». Το 2022 η Τουρκία σημείωσε ρεκόρ ύψους 4,4 δισ. δολαρίων σε εξαγωγές όπλων και σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Eρευνας για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI) κατατάχθηκε στον 11ο μεγαλύτερο προμηθευτή όπλων παγκοσμίως, κυρίως μέσω των μη επανδρωμένων αεροσκαφών Bayraktar TB2 σε περισσότερες από 20 χώρες.
Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή στην PESCO, οι προϋποθέσεις είναι ήδη αρκετά αυστηρές, καθώς για μια χώρα εκτός «μπλοκ» θα πρέπει να πληρούνται πολιτικά, θεσμικά και νομικά κριτήρια: όπως, για παράδειγμα, να μην παραβιάζονται συμφέροντα ασφάλειας των κρατών-μελών και οι αρχές καλής γειτονίας (και με την Κύπρο), ενώ υπάρχει σαφής όρος να έχει υπογραφεί συμφωνία ασφάλειας με την Ε.Ε. Διαφορετικά, κανένα αίτημα για συμμετοχή σε οποιοδήποτε πρόγραμμα δεν μπορεί να φτάσει στο Συμβούλιο, όπου χρειάζεται ομοφωνία από τα 26 κράτη-μέλη (εκτός της Μάλτας) του διακυβερνητικού οργάνου. Υπάρχουν, παράλληλα, «δικλίδες ασφαλείας» και για εταιρείες που θέλουν να μπουν σε προγράμματα κρατώνμελών, όπως συγκεκριμένες εγγυήσεις από τα εν λόγω κράτημέλη, ενώ χρειάζεται ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου για κάθε πρόγραμμα.
Ως προς την αμυντική στήριξη της Ουκρανίας, εξάλλου, η νομική πράξη σύστασης (Ιούνιος 2023) του ευρωπαϊκού μηχανισμού για την ειρήνη, EPF, προβλέπει πυρομαχικά που έχουν κατασκευαστεί στην Ε.Ε. ή τη Νορβηγία, ενώ η συμμετοχή σε διαδικασίες κοινής προμήθειας (joint procurement) επιτρέπεται σε εταιρείες στην Ε.Ε. ή τη Νορβηγία. Επιτρέπεται, επίσης, η συμμετοχή εταιρειών συγκεκριμένων χωρών στην παραγωγή πυρομαχικών ως υπεργολάβων (subcontractors) και στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η Τουρκία, ενώ στην ενδεχόμενη ανάγκη συμμετοχής εταιρειών τρίτων χωρών επίσης προβλέπεται ομοφωνία από το Συμβούλιο. Για την παροχή οπλισμού προς το Κίεβο, επί της ουσίας, αναφέρουν πηγές, εξετάζονται αιτήματα των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων –μέσω EPF– και στο πλαίσιο αυτό η Ουκρανία έχει ζητήσει οπλισμό τουρκικής προέλευσης, όπως τα Bayraktar. Ωστόσο, η προβλεπόμενη διαδικασία χρηματοδότησης βασίζεται στην ομοφωνία, επομένως το αίτημα είναι δεδομένο ότι θα «μπλοκαριστεί» πριν καν φτάσει, εξηγούν οι πηγές.
Μια επιπλέον «δικλίδα ασφαλείας» είναι η ρύθμιση της προέλευσης εξοπλισμών (country origin), που υιοθετήθηκε για πρώτη φορά σε επίπεδο Ε.Ε. για το χρηματοδοτούμενο από ευρωπαϊκά κονδύλια αμυντικό υλικό. Aλλες ευρωπαϊκές πηγές σημειώνουν πάντως ότι είναι σε εξέλιξη από τον Σεπτέμβριο η συζήτηση γύρω από ένα ξεχωριστό ταμείο μέσα στον EPF για τη στήριξη των ουκρανικών δυνάμεων, με 5 δισ. τον χρόνο, όπου αρκετά κράτη-μέλη με προεξάρχουσα τη Γαλλία διατυπώνουν αντιρρήσεις για το εάν θα πρέπει να αναζητηθούν εταιρείες τρίτων χωρών, όταν μπορούν ευρωπαϊκές να καλύψουν τις ανάγκες του Κιέβου. Με δεδομένο ότι τρίτες χώρες, όπως και η Τουρκία, θα επιμείνουν να μπουν «σφήνα» στην ενίσχυση του Κιέβου με ευρωπαϊκά κονδύλια, μέσω –για παράδειγμα– μιας κατασκευής εργοστασίου παραγωγής Bayraktar στην Ουκρανία, αναμένονται σκληρές διαπραγματεύσεις για τη θέσπιση νέων «δικλίδων ασφαλείας».
Σε διαρροή στο Bloomberg, η Τουρκία επανέφερε το ενδιαφέρον να μετάσχει στις εταιρικές σχέσεις ΝΑΤΟ - Ε.Ε. εν είδει «παζαριού» για τον επόμενο γ.γ. της Συμμαχίας, τον Ολλανδό πρωθυπουργό Μαρκ Ρούτε.