Τέσσερα συν τέσσερα ίσον άπειρο
Το 1947, ο Ρίχαρντ Στράους είναι 83 ετών. Ζει αποτραβηγμένος στην Ελβετία. Οταν τον ρωτούν ποια είναι τα σχέδιά του για το μέλλον, αποκρίνεται αμέσως: «Ω, να πεθάνω». (Θα συμβεί δύο χρόνια μετά...) Το μόνο που τον διασώζει από την κατάθλιψη είναι η μουσική. Με τη συμβουλή του γιου του, αφιερώνεται στη σύνθεση τραγουδιών για να κλείσει τον κύκλο του όπως ακριβώς είχε ξεκινήσει το 1881, με την ανθρώπινη φωνή. Ετσι θα γεννηθούν τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια», μελοποιήσεις τριών ποιημάτων του Ερμαν Εσε και ενός του Γιόζεφ φον Αϊχεντορφ.
Το αποτέλεσμα είναι ένας αποχαιρετισμός δίχως ίχνος πίκρας μα έμπλεος ενός ατόφιου αισθήματος πληρότητας. Ενα βαθιά ανθρώπινο νεύμα στο θαύμα της ζωής, ακόμα και αυτής που βασιλεύει πια όπως ο πορφυρός ήλιος στη Δύση του, κι ακόμα, μια τρυφερή χειρονομία προς τη γυναίκα του, αλλά και τη φύση. Τέλος, τα τέσσερα αυτά κύκνεια άσματα είναι και μια επιστροφή στα ηχοχρώματα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα.
Τα «Τραγούδια» εκδόθηκαν μετά τον θάνατο του Στράους σε δύο εκδοχές, μία για φωνή και ορχήστρα, μία για φωνή και πιάνο. Η δεύτερη εκδοχή είναι περίπου άγνωστη, ξεχασμένη. Πολύ πρόσφατα, η εταιρεία alpha το τόλμησε. Σε ένα άλμπουμ με εξαιρετικό εξώφυλλο (με τρισδιάστατη ψευδαίσθηση...), με τίτλο «Laws of Solitude» και την αριθμητική πράξη «4+4= άπειρο», η αρμενικής καταγωγής Λιθουανή υψίφωνος Ασμίκ Γκριγκοριάν συμπράττει με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Γαλλικής Ραδιοφωνίας και τον Μίκο Φρανκ στο πόντιουμ, και στη συνέχεια με τον Μάρκους Χιντερχάουζερ στο πιάνο – εξ ου και το «4+4= άπειρο» στο εξώφυλλο.
Ο δίσκος είναι ακόμη ζεστός από την κυκλοφορία του, αλλά ήδη έχει προκαλέσει αίσθηση διεθνώς. Πέρα από τις επιτυχημένες οπερατικές παραγωγές τής γεννημένης στο Βίλνιους το 1981 Γκριγκοριάν (στο Κόβεντ Γκάρντεν, στο Μπαϊρόιτ, στη Σκάλα, στο Ζάλτσμπουργκ) υπό τη σκηνοθετική μπαγκέτα των Καστελούτσι, Τσερνιακόφ, Κλάους Γκουθ κ.ά., η Γκριγκοριάν είναι cover story στο τρέχον τεύχος του Grammophon χάρη και σε αυτή την εκπληκτική ερμηνεία και ηχογράφηση του Ρ. Στράους.
Ο συμφωνικός ήχος του Ρ. Στράους είναι απαράμιλλος. Στο πιάνο όλο αυτό χάνεται (καταλαβαίνουμε γιατί η πιανιστική εκδοχή δεν παίζεται συχνά...), ωστόσο, η φωνή της Γκριγκοριάν, όσο έξοχα κι αν συνομιλεί με την ορχήστρα, δίνει άλλη διάσταση σε αυτό τον μικρό κύκλο τραγουδιών όταν το κάνει με το πιάνο – πιο άμεση, πιο προσωπική. Ειδικά στο τελευταίο «Im Abendrot» (Στο δειλινό), που είναι και η κορυφαία στιγμή όλου του έργου, το πιάνο αποκαλύπτει ακόμα και στον έμπειρο ακροατή κρυφές πτυχές του μουσικού οράματος του Στράους.
Λένε πως στο νεκροκρέβατό του, ο Στράους μνημόνευσε το σπουδαίο συμφωνικό του ποίημα «Θάνατος και εξαΰλωση», ειδικά τα τύμπανα της εισαγωγής που μιμούνται τους καρδιακούς παλμούς του ετοιμοθάνατου ανθρώπου. «Είναι αστείο», ψέλλισε πεθαίνοντας, «είναι ακριβώς όπως στο “Θάνατος και εξαΰλωση”».
Ο κύριος Γκρι προτιμά να σκέφτεται πως «θα είναι» όπως στα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια»...
Οταν τον ρωτούν ποια είναι τα σχέδιά του για το μέλλον, αποκρίνεται αμέσως: «Ω, να πεθάνω».