Είμαστε θύματα των αλγορίθμων
«Οι ρουτίνες μας εξουσιάζονται πια από smartphone και εφαρμογές», λέει στην «Κ» ο Βιμ Βέντερς
Μοιάζει τετριμμένο κινηματογραφικό κλισέ, όμως, στην περίπτωση του Βιμ Βέντερς δεν θα μπορούσε να είναι πιο ακριβές: οι ταινίες του σε ταξιδεύουν. Για το «Υπέροχες μέρες», πάντως, το τελευταίο (υπέροχο) φιλμ του Γερμανού δημιουργού, που κυκλοφορεί και στις ελληνικές αίθουσες, χρειάστηκε να ταξιδέψει ο ίδιος μακριά. Συγκεκριμένα στην Ιαπωνία, όπου ο ήρωάς του, Χιραγιάμα, ένας λιγομίλητος καθαριστής τουαλετών, ζει τη σχολαστικά τακτοποιημένη καθημερινότητά του. «Η σχέση μου με την Ιαπωνία ξεκίνησε αυστηρά μέσα από το σινεμά. Είχα δει νωρίς τις ταινίες του Κουροσάβα και του Μιζογκούσι, η πραγματική αποκάλυψη όμως για εμένα ήταν ο Γιασουτζίρο Οζου, το έργο του οποίου γνώρισα το 1976 στη Νέα Υόρκη. Μέχρι τότε δεν τις έφερναν στη Δύση, επειδή τις θεωρούσαν υπερβολικά... ιαπωνικές. Σύντομα ταξίδεψα στην Ιαπωνία για να δω και τις υπόλοιπες. Εκεί ένιωσα σχεδόν αμέσως σαν στο σπίτι μου. Με κέρδισαν συγκεκριμένα στοιχεία της κουλτούρας: η αγάπη για τα μικρά πράγματα, η αγάπη για το καθήκον και την υπηρεσία, η υψηλή αίσθηση του κοινού καλού· όλα αυτά τα εκτίμησα πολύ. Η ιδέα για τις “Υπέροχες μέρες” γεννήθηκε στο Τόκιο, δεν θα μπορούσα να το γράψω για κανένα άλλο μέρος», μας λέει μέσω zoom ο Βιμ Βέντερς.
Οπως αναφέραμε, ο πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ένας άνθρωπος που αγαπά τη ρουτίνα του, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα τη ζωή στο εδώ και το τώρα. «Και στη δική μου ζωή η ρουτίνα είναι πολύ σημαντική, επειδή και η ίδια η τέχνη του σινεμά βασίζεται σε αυτή. Πάντα πίστευα ότι μια ταινία ξεκινά από το μηδέν και πρέπει να εφεύρει τη δική της ρουτίνα.
Ιδιαίτερα στην Ιαπωνία οι άνθρωποι την αγαπούν, όχι μόνον οι κινηματογραφιστές αλλά και οι τεχνίτες, για παράδειγμα, οι οποίοι κάθε μέρα μπορεί να κατασκευάζουν τα ίδια αντικείμενα και όμως δεν θα δεχτούν ποτέ να φτιάξουν κάτι που δεν θα ανταποκρίνεται στις υψηλότερες προσδοκίες τους. Ηθελα να παρουσιάσω έναν άνδρα που έχει τη ρουτίνα του, ενώ ταυτόχρονα ζει την κάθε στιγμή και δεν εξαρτάται από τη γνώμη των άλλων. Ενα από τα προβλήματα του σημερινού κόσμου είναι ότι στερούμαστε τις ρουτίνες μας, οι οποίες εξουσιάζονται πια από smartphone και εφαρμογές. Εχουμε γίνει θύματα μιας ρουτίνας των αλγορίθμων».
Διαρκώς σε κίνηση
Παρά τις συνήθειες και τις σταθερές του, ο πρωταγωνιστής βρίσκεται σε διαρκή κίνηση για τη δουλειά, το φαγητό, το λουτρό του κ.ο.κ. «Προσωπικά, κατάλαβα πραγματικά το σινεμά όταν ανακάλυψα τις ταινίες δρόμου. Το να βρίσκεσαι στον δρόμο σού δίνει σταθερότητα – διαφορετικού τύπου, προφανώς, από το να κάθεσαι σπίτι. Επίσης είναι μια συνεχής πρόκληση, εξασκεί την περιέργεια και σε παρακινεί να παίρνεις ρίσκα. Ο Χιραγιάμα έχει τις σταθερές του, από την άλλη όμως βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση, η οποία τον συνδέει με τον κόσμο γύρω του, με την κοινωνία, ακόμη κι αν δεν μιλάει πολύ».
Τα παραπάνω, βέβαια, δεν σημαίνουν πως οι σύγχρονες γενιές είναι δίχως ελπίδα, σύμφωνα με τον Βέντερς: «Κάθε γενιά έχει τους δικούς της πειρασμούς, που την εμποδίζουν να ζήσει στο παρόν. Δεν χρειάζεται να γυρίσεις πίσω σε κάποιο “καλύτερο” παρελθόν παρά μόνο να ζήσεις λίγο πιο ανεξάρτητα – σε κάθε περίπτωση, είναι κάτι που πρέπει να το θέλεις. Αν πάρεις τον χρόνο να κοιτάξεις πραγματικά γύρω σου –δεν λέω συνεχώς, αλλά κάποιες στιγμές– θα δεις και άλλα πράγματα, θα παρατηρήσεις τα φύλλα των δέντρων ή τους στίχους ενός τραγουδιού, όπως συμβαίνει στην ταινία».
Η τελευταία δεν θα ήταν η ίδια δίχως τον πρωταγωνιστή, Κότζι Γιακούσο, ο οποίος βραβεύτηκε για την ερμηνεία του στις Κάννες. «Δεν ξέρω κανέναν άλλο ηθοποιό που να έχει τόσο ευγενικά μάτια. Εχω δει όλες τις ταινίες του και σε καθεμιά μαγεύομαι από την καλοσύνη και την ευγένεια που αποπνέει. Εγραψα τον ρόλο αποκλειστικά για εκείνον, γιατί ήξερα ότι θα μπορούσε να δουλέψει μόνο αν ο ίδιος ο ηθοποιός κατάφερνε να μπει στο μυαλό του θεατή και να τον πείσει ότι αυτή ήταν όντως η ζωή του», σημειώνει σχετικά ο Βιμ Βέντερς. Ο ήρωας του φιλμ φροντίζει με επιμέλεια τα φυτά του, διαβάζει τα αγαπημένα του βιβλία και ακούει αμερικανική ροκ μουσική από τις κασέτες του. «Η αμερικανική κουλτούρα έχει σε μεγάλο βαθμό εντυπωθεί μέσα μου. Δεν μου την επέβαλε κανείς, ήταν επιλογή μου ως έφηβος· τα τραγούδια, τα φιλμ γουέστερν, η λογοτεχνία. Ειδικά η ανακάλυψη του ροκ εν ρολ με τον Τσακ Μπέρι, τους Velvet Underground, τον Λου Ριντ κ.ά. ήταν πραγματικά απελευθερωτική για εμένα. Υπάρχουν βέβαια και άλλες πτυχές που δεν μου αρέσουν καθόλου, έτσι από ένα σημείο και έπειτα ανέπτυξα μια σχέση αγάπης-μίσους με την Αμερική. Από την άλλη, στην Ιαπωνία βρήκα τις αξίες της κοινωνικής συνοχής και της αίσθησης της κοινότητας. Μου θύμισε τα νεανικά μου χρόνια στη μεταπολεμική Γερμανία, όπου ο κόσμος υπέφερε τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Η παρουσία του διπλανού σου και το κοινό καλό ήταν τα μόνα που μετρούσαν. Ολα εξαρτιόνταν από το πώς η κοινωνία θα έβρισκε έναν καινούργιο δρόμο. Αντιθέτως, νομίζω ότι στον σύγχρονο μετακαπιταλιστικό κόσμο το κοινό καλό δεν αποτελεί τόσο μεγάλη προτεραιότητα».
Το νέο σινεμά
Ο κινηματογράφος, ιδιαίτερα αυτός της μεγάλης οθόνης, τι θέση έχει στον σύγχρονο κόσμο; «Είμαστε σίγουρα σε ένα διαφορετικό περιβάλλον. Η τρομερή ταχύτητα με την οποία κατέφτασε το streaming λόγω της πανδημίας άλλαξε τα πάντα. Προσωπικά, φοβήθηκα ότι η αίθουσα δεν θα επέστρεφε, είτε από φόβο είτε από συνήθεια των ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά, τώρα πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε μια συναρπαστική στιγμή. Το σινεμά και ιδίως το arthouse όχι μόνον επέστρεψε, αλλά αποτελεί και πολύ καλή εναλλακτική απέναντι στις streaming πλατφόρμες, που προσφέρουν μονάχα ένα είδος “φαγητού”. Χαίρομαι που οι “Υπέροχες μέρες” αποτελούν μέρος αυτής της τάσης και που πολλοί νέοι άνθρωποι πηγαίνουν στο σινεμά για τις δουν», καταλήγει ο Βιμ Βέντερς.
Στην Ιαπωνία ένιωσα σαν στο σπίτι μου. Με κέρδισαν συγκεκριμένα στοιχεία της κουλτούρας: η αγάπη για τα μικρά πράγματα, η αγάπη για το καθήκον και την υπηρεσία, η υψηλή αίσθηση του κοινού καλού.