Η Κίνα οικοδομεί ένα εναλλακτικό σύστημα εμπορικών συναλλαγών
Ακόμη και στην αρχή του «μήνα του μέλιτος» που ακολούθησε την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) το 2001, ήταν σαφές ότι Ουάσιγκτον και Πεκίνο «μοιράζονταν το ίδιο κρεβάτι αλλά έκαναν διαφορετικά όνειρα», σύμφωνα με το κινεζικό ρητό. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον χαιρέτισε τη συμμετοχή της Κίνας ως «απομάκρυνση της κυβέρνησης [του Πεκίνου] από τεράστιους τομείς της ζωής των ανθρώπων» και προώθηση της πολιτικής μεταρρύθμισης. Ο τότε ηγέτης της Κίνας Ζιάνγκ Ζεμίν όμως είχε διαφορετική άποψη. Προειδοποίησε ότι το πραγματικό κίνητρο της Αμερικής ήταν να «δυτικοποιήσει και να διχάσει τις σοσιαλιστικές χώρες».
Είκοσι και πλέον χρόνια αργότερα, αυτό το πρώιμο ρήγμα έχει μεγαλώσει. Ο ΠΟΕ είναι όμηρος των έντονων διχασμών μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, ενώ κλιμακώνεται η εμπορική τριβή μεταξύ Κίνας και Δύσης. Την ώρα που ο Οργανισμός παραπαίει, η Κίνα
επιταχύνει τις προσπάθειες να οικοδομήσει μια εναλλακτική εμπορική αρχιτεκτονική μακριά από την επιρροή των ΗΠΑ, με έμφαση στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Κύρια στρατηγική του Πεκίνου είναι να αξιοποιήσει τους δεσμούς με τον «παγκόσμιο νότο» που ενισχύονται μέσω της Πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη Ενας Δρόμος» (BRI), ενός επενδυτικού προγράμματος που ξεκίνησε το 2013 και μετράει περισσότερες από 140 χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Το πλάνο περιστρέφεται γύρω από ένα δίκτυο
διμερών «συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου» με επίκεντρο την Κίνα (FTAs), οι οποίες επιτρέπουν το εμπόριο με χαμηλούς δασμούς ενώ παράλληλα προάγουν τις άμεσες επενδυτικές ροές. Αυτό το δίκτυο, το οποίο περιλαμβάνει επί του παρόντος 28 χώρες και εδάφη που καταλαμβάνουν σχεδόν το 40% των εξαγωγών της Κίνας, σημαίνει ότι εάν ο ΠΟΕ για κάποιο λόγο διαλυθεί, η Κίνα θα έχει τουλάχιστον ένα μερικό εφεδρικό
σύστημα. Καμία από τις διμερείς συμφωνίες της σημειωτέον δεν περιλαμβάνει τις ΗΠΑ ή χώρες εντός της Ε.Ε.
Η σπουδή της Κίνας να προστατεύσει το εμπόριό της αντανακλά την αγωνία της για τον μαρασμό του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, απειλή που εντάθηκε το 2018 όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επέβαλε υψηλούς δασμούς
στο εμπόριο με την Κίνα.
Οι περισσότεροι αναλυτές δεν προβλέπουν δραστικά σενάρια όπως η κατάρρευση του ΠΟΕ, θεωρούν ωστόσο ότι πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο οργανισμός, όπως οι τεράστιες κρατικές επιδοτήσεις σε πολλά μεγάλα εμπορικά κράτη, θα μπορούσαν να τον υπονομεύσουν σημαντικά. Η υπογραφή διμερών και περιφερειακών συμφωνιών αποτελεί προτεραιότητα του Κινέζου ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ. «Η Κίνα θα προσπαθήσει να οικοδομήσει ένα πιο ανοιχτό και χωρίς αποκλεισμούς περιβάλλον για ανάπτυξη», είπε ο Σι σε ομιλία του τον περασμένο Σεπτέμβριο. Κινέζος εμπορικός αξιωματούχος, ο οποίος αρνήθηκε να κατονομαστεί, το έθεσε πιο έντονα. «Η Κίνα παίζει ηγετικό ρόλο στο ελεύθερο εμπόριο, ενώ οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. γίνονται πιο προστατευτικές».
Σύμφωνα με τους Financial Times, οι εξαγωγές εμπορευμάτων της Κίνας σε όλες τις χώρες και τις περιοχές που καλύπτονται από το δίκτυο FTAs περιελάμβαναν
περίπου το 38% των παγκόσμιων εξαγωγών της κατά τους 12 μήνες έως το τέλος Οκτωβρίου του 2023. Δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Κίνα –ως μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο– απέστειλε αγαθά αξίας 3,43 τρισ. δολαρίων σε όλο τον κόσμο, το εν λόγω δίκτυο αντιπροσώπευε περίπου 1,3 τρισ. δολάρια.
Η μεγαλύτερη επιτυχία της μέχρι σήμερα ήταν η ένταξη στην Περιφερειακή Συνολική Οικονομική Συνεργασία 15 χωρών (RCEP), μια τεράστια περιφερειακή συμφωνία που τέθηκε σε ισχύ το 2022. Τα μέλη της RCEP συνεισφέρουν περίπου το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ο Μάικλ Πάουερ, ειδικός στις αναδυόμενες αγορές στο Ninety One, βλέπει την εμπορική δέσμευση της Κίνας με τις αναπτυσσόμενες χώρες ως απόδειξη ότι ο κόσμος γέρνει στον άξονά της. «Καθώς η Δύση ετοιμάζεται να αποσυνδεθεί από την Κίνα, ο υπόλοιπος κόσμος επαναπροσανατολίζεται προς αυτήν», λέει.
Θωρακίζεται έναντι των ΗΠΑ με ένα δίκτυο διμερών συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, που επί του παρόντος απορροφάει το 40% των κινεζικών εξαγωγών.