Η Δαχομέη και η Δύση
Το πολιτικό μήνυμα του ντοκιμαντέρ που κέρδισε τη Χρυσή Αρκτο στο Βερολίνο
Τα μέλη της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Βερολίνου, το οποίο έριξε αυτό το Σαββατοκύριακο την αυλαία του, είχαν ακούσει τόσες φορές πόσο πολιτικοποιημένη είναι η διοργάνωση, που στο τέλος... πείστηκαν. Ειδικά η πρόεδρος Λουπίτα Νιόνγκ'ο, αφρικανικής καταγωγής αλλά αμερικανοθρεμμένη, πρέπει να ένιωσε περίπου υποχρεωμένη να επιλέξει μια ταινία σαν το «Dahomey» της Μάτι Ντιοπ για τη φετινή Χρυσή Αρκτο. Το ντοκιμαντέρ, που έχει με έναν τρόπο και ελληνικό ενδιαφέρον, περιγράφει τη διαδικασία επαναπατρισμού 26 τεχνουργημάτων από το Παρίσι στον τόπο καταγωγής τους, στο σημερινό Μπενίν της Δυτικής Αφρικής.
Στη διάρκεια των μόλις 67 λεπτών του φιλμ, βλέπουμε τα αντικείμενα να συσκευάζονται προσεκτικά, να μεταφέρονται και τελικά να επανατοποθετούνται πίσω στην Αφρική και συγκεκριμένα εκεί όπου κάποτε άκμαζε το βασίλειο της Δαχομέης. Ανάμεσα στα άλλα, μάλιστα, ακούμε ένα από τα αγάλματα να «μιλάει» αφηγούμενο την ιστορία της αιχμαλωσίας του, με τη φωνή του θρυλικού βασιλιά Γκέζο. Το «Dahomey» έγινε έτσι η δεύτερη ταινία από την Αφρική –με γαλλική συμπαραγωγή– η οποία κερδίζει στο Βερολίνο, μετά το «UCarmen» του 2005· μπορούμε, δε, να πούμε ότι είναι ενταγμένη στο ευρύτερο πολιτισμικό-ακαδημαϊκό ρεύμα
Η Λίλι Γκλάντστοουν από το «Οι δολοφόνοι του ανθισµένου φεγγαριού» του Μάρτιν Σκορσέζε ποζάρει µε το βραβείο της Ενωσης Αµερικανών Ηθοποιών για την κορυφαία γυναικεία ερµηνεία. της αποαποικιοποίησης που τρέχει την τελευταία (τουλάχιστον) δεκαετία, στοχεύοντας να αποκαταστήσει κάποιες από τις αδικίες του σκοτεινού ευρωπαϊκού παρελθόντος.
Μία από αυτές, αν και διαφορετικού τύπου, είναι φυσικά η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα, με την Ελλάδα να διεκδικεί μετ' επιτάσεως την επιστροφή τους από τη Βρετανία. Αν ποτέ αυτό συμβεί, το αντίστοιχο ντοκιμαντέρ μπορεί να διεκδικήσει μέχρι και... Οσκαρ. Υπάρχει, βέβαια, και η άλλη πλευρά του νομίσματος σε όλα αυτά. Η ανάδειξη, για παράδειγμα, της επιστροφής 26 έργων από το σύνολο των περίπου 7.000 που υπολογίζεται πως έχουν κλαπεί από τους Γάλλους αποικιοκράτες στο Μπενίν, μπορεί να εκληφθεί και ως βολικό «χάδι» στη συνείδηση της Δύσης για όσα έχει υποστεί ολόκληρη η αφρικανική ήπειρος –και όχι μόνο– τους προηγούμενους αιώνες. Πριν από ενάμιση χρόνο, περίπου, κυκλοφόρησε στις αίθουσες η χολιγουντιανή παραγωγή «Η γυναίκα βασιλιάς», με τη Βαϊόλα Ντέιβις στον ρόλο της Νανίσκα, αρχηγού ενός επίλεκτου σώματος πολεμιστριών (ξανά) της Δαχομέης, την περίοδο του βασιλιά Γκέζο (Τζον Μπογιέγκα), που αναφέραμε και παραπάνω. Εκεί είχαμε τρία σε ένα: και μετααποικιακή αφήγηση, και δυναμική γυναίκα ηρωίδα, και κινηματογραφικούς αστέρες στους κεντρικούς ρόλους. Φυσικά, όλοι τους μιλούσαν αγγλικά
αμερικανικού... inner city, ενώ η γενικότερη αισθητική της ταινίας έφερνε περισσότερο σε ταινία Marvel παρά σε ιστορικά ρεαλιστικό περιεχόμενο.
Για να αντιληφθεί κανείς πόσο παράδοξα μοιάζουν ορισμένες φορές τα παραπάνω στα μάτια εκείνων που όντως τους αφορούν, μπορεί να δει το φετινό, υποψήφιο για πέντε Οσκαρ, «American Fiction» του Κορντ Τζέφερσον. Εκεί ένας Αφροαμερικανός συγγραφέας (Τζέφρι Ράιτ), απηυδισμένος από την υποκριτική, κερδοσκοπική στάση των εκδοτικών οίκων απέναντι στη «μαύρη» κουλτούρα, γράφει με ψευδώνυμο ένα βιβλίο προορισμένο να τους διακωμωδήσει. Προς έκπληξή του, ωστόσο, γίνεται και αυτό μπεστ σέλερ. Η ανεξάρτητη αμερικανική παραγωγή τολμάει να μιλήσει για τη σύγχρονη εκμετάλλευση του Black Lives Matter κινήματος, το οποίο φτάνει να γίνει άλλο ένα εμπόρευμα στα χέρια των (λευκών κατά βάση) τιμητών του, που ταυτόχρονα διασκεδάζουν τις τύψεις τους.
Βραβεία, πλην του Βερολίνου, είχαμε το περασμένο Σαββατοκύριακο και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο «Οπενχάιμερ» του Κρίστοφερ Νόλαν μοιάζει πια να κλειδώνει το Οσκαρ καλύτερης ταινίας έπειτα και από την επικράτησή του στη βράβευση της Ενωσης Αμερικανών Παραγωγών (PGA). Την ίδια στιγμή, δυνατά στην κούρσα του πρώτου γυναικείου ρόλου μπαίνει η Λίλι Γκλάντστοουν από το «Οι δολοφόνοι του ανθισμένου φεγγαριού», αποσπώντας το αντίστοιχο βραβείο της Ενωσης Ηθοποιών (SAG), σε μια αμφίρροπη μάχη απέναντι στην Εμα Στόουν του «Poor Things».
Το «Dahomey» της Μάτι Ντιοπ περιγράφει τη διαδικασία επαναπατρισμού 26 τεχνουργημάτων από το Παρίσι στο Μπενίν της Δυτικής Αφρικής.